داستان ضحاك با كاوه آهنگر

      

چنان بد كه ضحاك را روز و شب            بنام فريدون گشادى دو لب‏

         بر آن برز بالا ز بيم نشيب            شده ز آفريدون دلش پر نهيب‏

         چنان بد كه يك روز بر تخت عاج            نهاده بسر بر ز پيروزه تاج‏

         ز هر كشورى مهتران را بخواست            كه در پادشاهى كند پشت راست‏

         از آن پس چنين گفت با موبدان            كه اى پر هنر با گهر بخردان‏

         مرا در نهانى يكى دشمنست            كه بر بخردان اين سخن روشن است‏

         بسال اندكى و بدانش بزرگ            گوى بد نژادى دلير و سترگ‏

         اگر چه بسال اندك اى راستان            درين كار موبد زدش داستان‏

         كه دشمن اگر چه بود خوار و خرد            نبايدت او را بپى بر سپرد

         ندارم همى دشمن خرد خوار            بترسم همى از بد روزگار

         همى زين فزون بايدم لشكرى            هم از مردم و هم ز ديو و پرى‏

         يكى لشگرى خواهم انگيختن            ابا ديو مردم بر آميختن‏

         ببايد بدين بود همداستان            كه من ناشكيبم بدين داستان‏

         يكى محضر اكنون ببايد نوشت            كه جز تخم نيكى سپهبد نكشت‏

         نگويد سخن جز همه راستى            نخواهد بداد اندرون كاستى‏

         ز بيم سپهبد همه راستان            بر آن كار گشتند همداستان‏

         بر آن محضر اژدها ناگزير            گواهى نوشتند برنا و پير

         هم آنگه يكايك ز درگاه شاه            بر آمد خروشيدن دادخواه‏

         ستم ديده ار پيش او خواندند            بر نامدارانش بنشاندند

         بدو گفت مهتر بروى دژم            كه برگوى تا از كه ديدى ستم‏

         خروشيد و زد دست بر سر ز شاه            كه شاها منم كاوه دادخواه‏

         يكى بى‏زيان مرد آهنگرم            ز شاه آتش آيد همى بر سرم‏

         تو شاهى و گر اژدها پيكرى            ببايد بدين داستان داورى‏

         كه گر هفت كشور بشاهى تراست            چرا رنج و سختى همه بهر ماست‏

         شماريت با من ببايد گرفت            بدان تا جهان ماند اندر شگفت‏

         مگر كز شمار تو آيد پديد            كه نوبت ز گيتى بمن چون رسيد

         كه مارانت را مغز فرزند من            همى داد بايد ز هر انجمن‏

         سپهبد بگفتار او بنگريد            شگفت آمدش كان سخن‏ها شنيد

         بدو باز دادند فرزند او            بخوبى بجستند پيوند او

         بفرمود پس كاوه را پادشا            كه باشد بر ان محضر اندر گوا

         چو بر خواند كاوه همه محضرش            سبك سوى پيران آن كشورش‏

         خروشيد كاى پاى مردان ديو            بريده دل از ترس گيهان خديو

         همه سوى دوزخ نهاديد روى            سپرديد دلها بگفتار اوى‏

         نباشم بدين محضر اندر گوا            نه هرگز بر انديشم از پادشا

         خروشيد و برجست لرزان ز جاى            بدرّيد و بسپرد محضر بپاى‏

         گرانمايه فرزند او پيش اوى            ز ايوان برون شد خروشان بكوى‏

         مهان شاه را خواندند آفرين            كه اى نامور شهريار زمين‏

         ز چرخ فلك بر سرت باد سرد            نيارد گذشتن بروز نبرد

         چرا پيش تو كاوه خام‏گوى            بسان همالان كند سرخ روى‏

         همه محضر ما و پيمان تو            بدرّد بپيچد ز فرمان تو

         كى‏ء نامور پاسخ آورد زود            كه از من شگفتى ببايد شنود

         كه چون كاوه آمد ز درگه پديد            دو گوش من آواز او را شنيد

         ميان من و او ز ايوان درست            تو گفتى يكى كوه آهن برست‏

         ندانم چه شايد بدين زين سپس            كه راز سپهرى ندانست كس‏

         چو كاوه برون شد ز درگاه شاه            برو انجمن گشت بازارگاه‏

         همى بر خروشيد و فرياد خواند            جهان را سراسر سوى داد خواند

         از ان چرم كاهنگران پشت پاى            بپوشند هنگام زخم دراى‏

         همان كاوه آن بر سر نيزه كرد            همانگه ز بازار برخاست گرد

         خروشان همى رفت نيزه بدست            كه اى نامداران يزدان پرست‏

         كسى كو هواى فريدون كند            دل از بند ضحاك بيرون كند

         بپوئيد كين مهتر آهرمنست            جهان آفرين را بدل دشمن است‏

         بدان بى‏بها ناسزاوار پوست            پديد آمد آواى دشمن ز دوست‏

         همى رفت پيش اندرون مرد گرد            جهانى برو انجمن شد نه خرد

         بدانست خود كافريدون كجاست            سر اندر كشيد و همى رفت راست‏

         بيامد بدرگاه سالار نو            بديدندش آنجا و برخاست غو

         چو آن پوست بر نيزه بر ديد كى            بنيكى يكى اختر افگند پى‏

         بياراست آن را بديباى روم            ز گوهر بر و پيكر از زرّ بوم‏

         بزد بر سر خويش چون گرد ماه            يكى فال فرّخ پى افكند شاه‏

         فرو هشت از و سرخ و زرد و بنفش            همى خواندش كاويانى درفش‏

         از آن پس هر آن كس كه بگرفت گاه            بشاهى بسر بر نهادى كلاه‏

         بر ان بى‏بها چرم آهنگران            بر آويختى نوبنو گوهران‏

         ز ديباى پر مايه و پرنيان            بر آن گونه شد اختر كاويان‏

         كه اندر شب تيره خورشيد بود            جهان را از و دل پر امّيد بود

         بگشت اندرين نيز چندى جهان            همى بودنى داشت اندر نهان‏

         فريدون چو گيتى بر آن گونه ديد            جهان پيش ضحاك وارونه ديد

         سوى مادر آمد كمر بر ميان            بسر بر نهاده كلاه كيان‏

         كه من رفتنى‏ام سوى كارزار            ترا جز نيايش مباد ايچ كار

         ز گيتى جهان آفرين را پرست            از و دان بهر نيكى‏ء زور دست‏

         فرو ريخت آب از مژه مادرش            همى خواند با خون دل داورش‏

         بيزدان همى گفت زنهار من            سپردم ترا اى جهاندار من‏

         بگردان ز جانش بد جادوان            بپرداز گيتى ز نابخردان‏

         فريدون سبك ساز رفتن گرفت            سخن را ز هر كس نهفتن گرفت‏

         برادر دو بودش دو فرخ همال            از و هر دو آزاده مهتر بسال‏

         يكى بود از يشان كيانوش نام            دگر نام پر مايه شاد كام‏

         فريدون بريشان زبان برگشاد            كه خرم زئيد اى دليران و شاد

         كه گردون نگردد بجز بر بهى            بما باز گردد كلاه مهى‏

         بياريد داننده آهنگران            يكى گرز فرمود بايد گران‏

         چو بگشاد لب هر دو بشتافتند            ببازار آهنگران تاختند

         هر آن كس كزان پيشه بد نام جوى            بسوى فريدون نهادند روى‏

         جهانجوى پرگار بگرفت زود            و زان گر ز پيكر بديشان نمود

         نگارى نگاريد بر خاك پيش            هميدون بسان سر گاوميش‏

         بر آن دست بردند آهنگران            چو شد ساخته كار گرز گران‏

         بپيش جهانجوى بردند گرز            فروزان بكردار خورشيد برز

         پسند آمدش كار پولادگر            ببخشيدشان جامه و سيم و زر

         بسى كردشان نيز فرّخ اميد            بسى دادشان مهترى را نويد

         كه گر اژدها را كنم زير خاك            بشويم شما را سر از گرد پاك‏

   ‏

                       

پرسيدن فريدون نژاد خود را از مادر

      

چو بگذشت از ان بر فريدون دو هشت            ز البرز كوه اندر آمد بدشت‏

         بر مادر آمد پژوهيد و گفت            كه بگشاى بر من نهان از نهفت‏

         بگو مر مرا تا كه بودم پدر            كيم من ز تخم كدامين گهر

         چه گويم كيم بر سر انجمن            يكى دانشى داستانم بزن‏

         فرانك بدو گفت كاى نامجوى            بگويم ترا هر چه گفتى بگوى‏

         تو بشناس كز مرز ايران زمين            يكى مرد بد نام او آبتين‏

         ز تخم كيان بود و بيدار بود            خردمند و گرد و بى‏آزار بود

         ز طهمورث گرد بودش نژاد            پدر بر پدر بر همى داشت ياد

         پدر بد ترا و مرا نيك شوى            نبد روز روشن مرا جز بدوى‏

         چنان بد كه ضحاك جادو پرست            از ايران بجان تو يازيد دست‏

         از و من نهانت همى داشتم            چه مايه ببد روز بگذاشتم‏

         پدرت آن گرانمايه مرد جوان            فدى كرده پيش تو روشن روان‏

         ابر كتف ضحاك جادو دو مار            برست و بر آورد از ايران دمار

         سر بابت از مغز پرداختند            همان اژدها را خورش ساختند

         سرانجام رفتم سوى بيشه            كه كس را نه زان بيشه انديشه‏

         يكى گاو ديدم چو خرّم بهار            سراپاى نيرنگ و رنگ و نگار

         نگهبان او پاى كرده بكش            نشسته ببيشه درون شاه‏فش‏

         بدو دادمت روزگارى دراز            همى پروريدت ببر بر بناز

         ز پستان آن گاو طاووس رنگ            بر افراختى چون دلاور پلنگ‏

         سرانجام زان گاو و آن مرغزار            يكايك خبر شد سوى شهريار

         ز بيشه ببردم ترا ناگهان            گريزنده ز ايوان و از خان و مان‏

         بيامد بكشت آن گرانمايه را            چنان بى‏زبان مهربان دايه را

         و ز ايوان ما تا بخورشيد خاك            بر آورد و كرد آن بلندى مغاك‏

         فريدون چو بشنيد بگشاد گوش            ز گفتار مادر بر آمد بجوش‏

         دلش گشت پر درد و سر پر ز كين            بابرو ز خشم اندر آورد چين‏

         چنين داد پاسخ بمادر كه شير            نگردد مگر ز آزمايش دلير

         كنون كردنى كرد جادو پرست            مرا برد بايد بشمشير دست‏

         بپويم بفرمان يزدان پاك            بر آرم ز ايوان ضحاك خاك‏

         بدو گفت مادر كه اين راى نيست            ترا با جهان سربسر پاى نيست‏

         جهاندار ضحاك با تاج و گاه            ميان بسته فرمان او را سپاه‏

         چو خواهد ز هر كشورى صد هزار            كمر بسته او را كند كارزار

         جز اينست آيين پيوند و كين            جهان را بچشم جوانى مبين‏

         كه هر كو نبيد جوانى چشيد            بگيتى جز از خويشتن را نديد

         بدان مستى اندر دهد سر بباد            ترا روز جز شاد و خرّم مباد

   ‏

                       

سير نشدن ضحاك از جستجوى

      

نشد سير ضحاك از آن جست‏جوى            شد از گاو گيتى پر از گفت‏گوى‏

         دوان مادر آمد سوى مرغزار            چنين گفت با مرد زنهار دار

         كه انديشه در دلم ايزدى            فراز آمدست از ره بخردى‏

         همى كرد بايد كزين چاره نيست            كه فرزند و شيرين روانم يكيست‏

         ببرّم پى از خاك جادوستان            شوم تا سر مرز هندوستان‏

         شوم ناپديد از ميان گروه            برم خوب رخ را بالبرز كوه‏

         بياورد فرزند را چون نوند            چو مرغان بران تيغ كوه بلند

         يكى مرد دينى بر ان كوه بود            كه از كار گيتى بى‏اندوه بود

         فرانك بدو گفت كاى پاك دين            منم سوگوارى ز ايران زمين‏

         بدان كين گرانمايه فرزند من            همى بود خواهد سر انجمن‏

         ترا بود بايد نگهبان او            پدروار لرزنده بر جان او

         پذيرفت فرزند او نيك مرد            نياورد هرگز بدو باد سرد

         خبر شد بضحاك بد روزگار            از آن گاو بر مايه و مرغزار

         بيامد از آن كينه چون پيل مست            مران گاو بر مايه را كرد پست‏

         همه هر چه ديد اندرو چارپاى            بيفگند و زيشان بپرداخت جاى‏

         سبك سوى خان فريدون شتافت            فراوان پژوهيد و كس را نيافت‏

         بايوان او آتش اندر فگند            ز پاى اندر آورد كاخ بلند

   ‏

                       

اندر زادن فريدون

      

          بر آمد برين روزگار دراز            كشيد اژدهافش بتنگى فراز

         خجسته فريدون ز مادر بزاد            جهان را يكى ديگر آمد نهاد

         بباليد برسان سرو سهى            همى تافت زو فرّ شاهنشهى‏

         جهانجوى با فرّ جمشيد بود            بكردار تابنده خورشيد بود

         جهان را چو باران ببايستگى            روان را چو دانش بشايستگى‏

         بسر بر همى گشت گردان سپهر            شده رام با آفريدون بمهر

         همان گاوكش نام بر مايه بود            ز گاوان ورا برترين پايه بود

         ز مادر جدا شد چو طاووس نر            بهر موى بر تازه رنگى دگر

         شده انجمن بر سرش بخردان            ستاره شناسان و هم موبدان‏

         كه كس در جهان گاو چونان نديد            نه از پير سر كاردانان شنيد

         زمين كرده ضحاك پر گفت و گوى            بگرد جهان هم بدين جست و جوى‏

         فريدون كه بودش پدر آبتين            شده تنگ بر آبتين بر زمين‏

         گريزان و از خويشتن گشته سير            بر آويخت ناگاه با كام شير

         از آن روزبانان ناپاك مرد            تنى چند روزى بدو بازخورد

         گرفتند و بردند بسته چو يوز            برو بر سر آورد ضحاك روز

         خردمند مام فريدون چو ديد            كه بر جفت او بر چنان بد رسيد

         فرانك بدش نام و فرخنده بود            بمهر فريدون دل آگنده بود

         پر از داغ دل خسته روزگار            همى رفت پويان بدان مرغزار

         كجا نامور گاو بر مايه بود            كه بايسته بر تنش پيرايه بود

         بپيش نگهبان آن مرغزار            خروشيد و باريد خون بر كنار

         بدو گفت كين كودك شيرخوار            ز من روزگارى بزنهار دار

         پدروارش از مادر اندر پذير            و زين گاو نغزش بپرور بشير

         و گر باره خواهى روانم تراست            گروگان كنم جان بدانكت هواست‏

         پرستنده بيشه و گاو نغز            چنين داد پاسخ بدان پاك مغز

         كه چون بنده در پيش فرزند تو            بباشم پرستنده پند تو

         سه سالش همى داد زان گاو شير            هشيوار بيدار زنهار گير

   ‏

                       

اندر خواب ديدن ضحاك فريدون را

      

چو از روزگارش چهل سال ماند            نگر تا بسر برش يزدان چه راند

         در ايوان شاهى شبى ديرياز            بخواب اندرون بود با ارنواز

         چنان ديد كز كاخ شاهنشهان            سه جنگى پديد آمدى ناگهان‏

         دو مهتر يكى كهتر اندر ميان            ببالاى سرو و بفرّ كيان‏

         كمر بستن و رفتن شاهوار            بچنگ اندرون گرزه گاوسار

         دمان پيش ضحاك رفتى بجنگ            نهادى بگردن برش پالهنگ‏

         همى تاختى تا دماوند كوه            كشان و دوان از پس اندر گروه‏

         بپيچيد ضحاك بيدادگر            بدرّيدش از هول گفتى جگر

         يكى بانگ برزد بخواب اندرون            كه لرزان شد آن خانه صد ستون‏

         بجستند خورشيد رويان ز جاى            از آن غلغل نامور كدخداى‏

         چنين گفت ضحاك را ارنواز            كه شاها چبودت نگوئى براز

         كه خفته بآرام در خان خويش            برين سان بترسيدى از جان خويش‏

         زمين هفت كشور بفرمان تست            دد و دام و مردم به پيمان تست‏

         بخورشيد رويان جهاندار گفت            كه چونين شگفتى بشايد نهفت‏

         كه گر از من اين داستان بشنويد            شودتان دل از جان من نااميد

         بشاه گرانمايه گفت ارنواز            كه بر ما ببايد گشادنت راز

         توانيم كردن مگر چاره            كه بى‏چاره نيست پتياره‏

         سپهبد گشاد آن نهان از نهفت            همه خواب يك يك بديشان بگفت‏

         چنين گفت با نامور ماه روى            كه مگذار اين را ره چاره جوى‏

         نگين زمانه سر تخت تست            جهان روشن از نامور بخت تست‏

         تو دارى جهان زير انگشترى            دد و مردم و مرغ و ديو و پرى‏

         ز هر كشورى گردكن مهتران            از اختر شناسان و افسونگران‏

         سخن سربسر موبدانرا بگوى            پژوهش كن و راستى باز جوى‏

         نگه كن كه هوش تو بر دست كيست            ز مردم شمار ار ز ديو و پريست‏

         چو دانسته شد چاره ساز آن زمان            بخيره مترس از بد بدگمان‏

         شه پر منش را خوش آمد سخن            كه آن سرو سيمين بر افگند بن‏

         جهان از شب تيره چون پرّ زاغ            هم آنگه سر از كوه بر زد چراغ‏

         تو گفتى كه بر گنبد لاژورد            بگسترد خورشيد ياقوت زرد

         سپهبد بهر جا كه بد موبدى            سخن دان و بيدار دل بخردى‏

         ز كشور بنزديك خويش آوريد            بگفت آن جگر خسته خوابى كه ديد

         نهانى سخن كردشان آشكار            ز نيك و بد و گردش روزگار

         كه بر من زمانه كى آيد بسر            كرا باشد اين تاج و تخت و كمر

         گر اين راز با من ببايد گشاد            و گر سر بخوارى ببايد نهاد

         لب موبدان خشك و رخساره تر            زبان پر ز گفتار با يكديگر

         كه گر بودنى باز گوئيم راست            بجانست پيكار و جان بى‏بهاست‏

         و گر نشنود بودنيها درست            ببايد هم اكنون ز جان دست شست‏

         سه روز اندرين كار شد روزگار            سخن كس نيارست كرد آشكار

         بروز چهارم بر آشفت شاه            بر آن موبدان نماينده راه‏

         كه گر زنده‏تان دار بايد بسود            و گر بودنيها ببايد نمود

         همه موبدان سر فگنده نگون            پر از هول دل ديدگان پر ز خون‏

         از آن نامداران بسيار هوش            يكى بود بينا دل و تيز گوش‏

         خردمند و بيدار و زيرك بنام            كزان موبدان او زدى پيش گام‏

         دلش تنگ‏تر گشت و ناباك شد            گشاده زبان پيش ضحاك شد

         بدو گفت پردخته كن سر ز باد            كه جز مرگ را كس ز مادر نزاد

         جهاندار پيش از تو بسيار بود            كه تخت مهى را سزاوار بود

         فراوان غم و شادمانى شمرد            برفت و جهان ديگرى را سپرد

         اگر باره آهنينى بپاى            سپهرت بسايد نمانى بجاى‏

         كسى را بود زين سپس تخت تو            بخاك اندر آرد سر و بخت تو

         كجا نام او آفريدون بود            زمين را سپهرى همايون بود

         هنوز آن سپهبد ز مادر نزاد            نيامد گه پرسش و سرد باد

         چو او زايد از مادر پر هنر            بسان درختى شود بارور

         بمردى رسد بر كشد سر بماه            كمر جويد و تاج و تخت و كلاه‏

         ببالا شود چون يكى سرو برز            بگردن بر آرد ز پولاد گرز

         زند بر سرت گرزه گاوسار            بگيردت زار و ببندت خوار

         بدو گفت ضحاك ناپاك دين            چرا بنددم از منش چيست كين‏

         دلاور بدو گفت گر بخردى            كسى بى‏بهانه نسازد بدى‏

         بر آيد بدست تو هوش پدرش            از آن درد گردد پر از كينه سرش‏

         يكى گاو بر مايه خواهد بدن            جهانجوى را دايه خواهد بدن‏

         تبه گردد آن هم بدست تو بر            بدين كين كشد گرزه گاوسر

         چو بشنيد ضحاك بگشاد گوش            ز تخت اندر افتاد و زو رفت هوش‏

         گرانمايه از پيش تخت بلند            بتابيد روى از نهيب گزند

         چو آمد دل نامور باز جاى            بتخت كيان اندر آورد پاى‏

         نشان فريدون بگرد جهان            همى باز جست آشكار و نهان‏

         نه آرام بودش نه خواب و نه خورد            شده روز روشن برو لاژورد

   ‏

                       

درمان كردن ضحاك

                

چنان بد كه هر شب دو مرد جوان            چه كهتر چه از تخمه پهلوان‏

         خورشگر ببردى بايوان شاه            همى ساختى راه درمان شاه‏

         بكشتى و مغزش بپرداختى            مران اژدها را خورش ساختى‏

         دو پاكيزه از گوهر پادشا            دو مرد گرانمايه و پارسا

         يكى نام ارمايل پاك دين            دگر نام گرمايل پيش بين‏

         چنان بد كه بودند روزى بهم            سخن رفت هر گونه از بيش و كم‏

         ز بيدادگر شاه و ز لشكرش            و زان رسمهاى بد اندر خورش‏

         يكى گفت ما را بخواليگرى            ببايد بر شاه رفت آورى‏

         و زان پس يكى چاره ساختن            ز هر گونه انديشه انداختن‏

         مگر زين دو تن را كه ريزند خون            يكى را توان آوريدن برون‏

         برفتند و خواليگرى ساختند            خورشها و اندازه بشناختند

         خورش خانه پادشاه جهان            گرفت آن دو بيدار دل در نهان‏

         چو آمد بهنگام خون ريختن            بشيرين روان اندر آويختن‏

         ازان روز بانان مردم كشان            گرفته دو مرد جوان را كشان‏

         زنان پيش خواليگران تاختند            ز بالا بروى اندر انداختند

         پر از درد خواليگران را جگر            پر از خون دو ديده پر از كينه سر

         همى بنگريد اين بدان آن بدين            ز كردار بيداد شاه زمين‏

         از آن دو يكى را بپرداختند            جزين چاره نيز نشناختند

         برون كرد مغز سر گوسفند            بياميخت با مغز آن ارجمند

         يكى را بجان داد زنهار و گفت            نگر تا بيارى سر اندر نهفت‏

         نگر تا نباشى بآباد شهر            ترا از جهان دشت و كوهست بهر

         بجاى سرش زان سرى بى‏بها            خورش ساختند از پى‏ء اژدها

         ازين گونه هر ماهيان سى جوان            از يشان همى يافتندى روان‏

         چو گرد آمدى مرد از يشان دويست            بران سان كه نشناختندى كه كيست‏

         خورشگر بديشان بزى چند و ميش            سپردى و صحرا نهادند پيش‏

         كنون كرد از آن تخمه دارد نژاد            كه ز آباد نايد بدل برش ياد

         پس آيين ضحاك وارونه خوى            چنان بد كه چون مى بدش آرزوى‏

         ز مردان جنگى يكى خواستى            بكشتى چو با ديو برخاستى‏

         كجا نامور دخترى خوبروى            بپرده درون بود بى‏گفت‏گوى‏

         پرستنده كرديش بر پيش خويش            نه بر رسم دين و نه بر رسم كيش‏

                       

پادشاهى ضحاك هزار سال بود

      

چو ضحاك شد بر جهان شهريار            برو ساليان انجمن شد هزار

         سراسر زمانه بدو گشت باز            بر آمد برين روزگار دراز

         نهان گشت كردار فرزانگان            پراگنده شد كام ديوانگان‏

         هنر خوار شد جادوئى ارجمند            نهان راستى آشكارا گزند

         شده بر بدى دست ديوان دراز            بنيكى نرفتى سخن جز براز

         دو پاكيزه از خانه جمشيد            برون آوريدند لرزان چو بيد

         كه جمشيد را هر دو دختر بدند            سر بانوان را چو افسر بدند

         ز پوشيده رويان يكى شهرناز            دگر پاك دامن بنام ارنواز

         بايوان ضحاك بردندشان            بران اژدهافش سپردندشان‏

         بپروردشان از ره جادوئى            بياموختشان كژى و بدخويى‏

         ندانست جز كژى آموختن            جز از كشتن و غارت و سوختن‏

                       

خواليگرى كردن ابليس

      

جوانى بر آراست از خويشتن            سخن‏گوى و بينا دل و راى‏زن‏

         هميدون بضحاك بنهاد روى            نبودش بجز آفرين گفت و گوى‏

         بدو گفت اگر شاه را در خورم            يكى نامور پاك خواليگرم‏

         چو بشنيد ضحاك بنواختش            ز بهر خورش جايگه ساختش‏

         كليد خورش خانه پادشا            بدو داد دستور فرمان روا

         فراوان نبود آن زمان پرورش            كه كمتر بد از خوردنيها خورش‏

         ز هر گوشت از مرغ و از چارپاى            خورشگر بياورد يك يك بجاى‏

         بخونش بپرورد بر سان شير            بدان تا كند پادشا را دلير

         سخن هر چه گويدش فرمان كند            بفرمان او دل گروگان كند

         خورش زرده خايه دادش نخست            بدان داشتش يك زمان تندرست‏

         بخورد و برو آفرين كرد سخت            مزه يافت خواندش ورا نيك بخت‏

         چنين گفت ابليس نيرنگ‏ساز            كه شادان زى اى شاه گردن فراز

         كه فردات ازان گونه سازم خورش            كزو باشدت سر بسر پرورش‏

         برفت و همه شب سگالش گرفت            كه فردا ز خوردن چه سازد شگفت‏

         خورشها ز كبك و تذرو سپيد            بسازيد و آمد دلى پر اميد

         شه تازيان چون بنان دست برد            سر كم خرد مهر او را سپرد

         سيم روز خوان را بمرغ و بره            بياراستش گونه‏گون يك سره‏

         بروز چهارم چو بنهاد خوان            خورش ساخت از پشت گاو جوان‏

         بدو اندرون زعفران و گلاب            همان سال خورده مى و مشك ناب‏

         چو ضحاك دست اندر آورد و خورد            شگفت آمدش زان هشيوار مرد

         بدو گفت بنگر كه از آرزوى            چه خواهى بگو با من اى نيك‏خوى‏

         خورشگر بدو گفت كاى پادشا            هميشه بزى شاد و فرمان روا

         مرا دل سراسر پر از مهر تست            همه توشه جانم از چهر تست‏

         يكى حاجتستم بنزديك شاه            و گر چه مرا نيست اين پايگاه‏

         كه فرمان دهد تا سر كتف اوى            ببوسم بدو بر نهم چشم و روى‏

         چو ضحاك بشنيد گفتار اوى            نهانى ندانست بازار اوى‏

         بدو گفت دارم من اين كام تو            بلندى بگيرد ازين نام تو

         بفرمود تا ديو چون جفت او            همى بوسه داد از بر سفت او

         ببوسيد و شد بر زمين ناپديد            كس اندر جهان اين شگفتى نديد

         دو مار سيه از دو كتفش برست            غمى گشت و از هر سوى چاره جست‏

         سرانجام ببريد هر دو ز كفت            سزد گر بمانى بدين در شگفت‏

         چو شاخ درخت آن دو مار سياه            بر آمد دگر باره از كتف شاه‏

         پزشكان فرزانه گرد آمدند            همه يك بيك داستانها زدند

         ز هر گونه نيرنگها ساختند            مر آن درد را چاره نشناختند

         بسان پزشكى پس ابليس تفت            بفرزانگى نزد ضحاك رفت‏

         بدو گفت كين بودنى كار بود            بمان تا چه گردد نبايد درود

         خورش ساز و آرامشان ده بخورد            نبايد جزين چاره نيز كرد

         بجز مغز مردم مده‏شان خورش            مگر خود بميرند ازين پرورش‏

         نگر تا كه ابليس ازين گفت‏گوى            چه كرد و چه خواست اندرين جستجوى‏

         مگر تا يكى چاره سازد نهان            كه پردخته گردد ز مردم جهان‏

                       

تباه شدن روزگار جمشيد

      

از آن پس بر آمد ز ايران خروش            پديد آمد از هر سوى جنگ و جوش‏

         سيه گشت رخشنده روز سپيد            گسستند پيوند از جمّشيد

         برو تيره شد فرّه ايزدى            بكژى گرائيد و نابخردى‏

         پديد آمد از هر سوى خسروى            يكى نامجوئى ز هر پهلوى‏

         سپه كرده و جنگ را ساخته            دل از مهر جمشيد پرداخته‏

         يكايك ز ايران بر آمد سپاه            سوى تازيان بر گرفتند راه‏

         شنودند كان جا يكى مهترست            پر از هول شاه اژدها پيكرست‏

         سواران ايران همه شاه‏جوى            نهادند يك سر بضحاك روى‏

         بشاهى برو آفرين خواندند            ورا شاه ايران زمين خواندند

         كى اژدهافش بيامد چو باد            بايران زمين تاج بر سر نهاد

         از ايران و از تازيان لشكرى            گزين كرد گرد از همه كشورى‏

         سوى تخت جمشيد بنهاد روى            چو انگشترى كرد گيتى بروى‏

         چو جمشيد را بخت شد كندرو            بتنگ اندر آمد جهاندار نو

         برفت و بدو داد تخت و كلاه            بزرگى و ديهيم و گنج و سپاه‏

         چو صد سالش اندر جهان كس نديد            برو نام شاهى و او ناپديد

         صدم سال روزى بدرياى چين            پديد آمد آن شاه ناپاك دين‏

         نهان گشته بود از بد اژدها            نيامد بفرجام هم زو رها

         چو ضحاكش آورد ناگه بچنگ            يكايك ندادش زمانى درنگ‏

         بارّش سراسر بدو نيم كرد            جهان را ازو پاك بى‏بيم كرد

         شد آن تخت شاهى و آن دستگاه            زمانه ربودش چو بيجاده كاه‏

         ازو بيش بر تخت شاهى كه بود            بران رنج بردن چه آمدش سود

         گذشته برو ساليان هفتصد            پديد آوريده همه نيك و بد

         چه بايد همه زندگانى دراز            چو گيتى نخواهد گشادنت راز

         همى پروراندت با شهد و نوش            جز آواز نرمت نيايد بگوش‏

         يكايك چو گوئى كه گسترد مهر            نخواهد نمودن ببد نيز چهر

         بدو شاد باشى و نازى بدوى            همان راز دل را گشائى بدوى‏

         يكى نغز بازى برون آورد            بدلت اندرون درد و خون آورد

         دلم سير شد زين سراى سپنج            خدايا مرا زود برهان ز رنج‏

                       

داستان ضحاك با پدرش

      

يكى مرد بود اندر آن روزگار            ز دشت سواران نيزه گذار

         گرانمايه هم شاه و هم نيك مرد            ز ترس جهاندار با باد سرد

         كه مرداس نام گرانمايه بود            بداد و دهش برترين پايه بود

         مر او را ز دوشيدنى چارپاى            ز هر يك هزار آمدندى بجاى‏

         همان گاو دوشا بفرمانبرى            همان تازى اسب گزيده مرى‏

         بز و ميش بد شيرور همچنين            بدوشيزگان داده بد پاك دين‏

         بشير آن كسى را كه بودى نياز            بدان خواسته دست بردى فراز

         پسر بد مر اين پاك دل را يكى            كش از مهر بهره نبود اندكى‏

         جهانجوى را نام ضحاك بود            دلير و سبكسار و ناپاك بود

         كجا بيوراسپش همى خواندند            چنين نام بر پهلوى راندند

         كجا بيور از پهلوانى شمار            بود بر زبان درى ده هزار

         ز اسپان تازى بزرين ستام            ورا بود بيور كه بردند نام‏

         شب و روز بودى دو بهره بزين            ز روى بزرگى نه از روى كين‏

         چنان بد كه ابليس روزى پگاه            بيامد بسان يكى نيك خواه‏

         دل مهتر از راه نيكى ببرد            جوان گوش گفتار او را سپرد

         بدو گفت پيمانت خواهم نخست            پس آنگه سخن برگشايم درست‏

         جوان نيك‏دل گشت فرمانش كرد            چنانچون بفرمود سوگند خورد

         كه راز تو با كس نگويم ز بن            ز تو بشنوم هر چه گوئى سخن‏

         بدو گفت جز تو كسى كدخداى            چه بايد همى با تو اندر سراى‏

         چه بايد پدر كش پسر چون تو بود            يكى پندت از من ببايد شنود

         زمانه برين خواجه سالخورد            همى دير ماند تو اندر نورد

         بگير اين سرمايه ور جاه او            ترا زيبد اندر جهان گاه او

         [ برين گفته من چو دارى وفا            جهاندار باشى يكى پادشا]

         چو ضحاك بشنيد انديشه كرد            ز خون پدر شد دلش پر ز درد

         بابليس گفت اين سزاوار نيست            دگر گوى كين از در كار نيست‏

         بدو گفت گر بگذرى زين سخن            بتابى ز سوگند و پيمان من‏

         بماند بگردنت سوگند و بند            شوى خوار و ماند پدرت ارجمند

         سر مرد تازى بدام آوريد            چنان شد كه فرمان او برگزيد

         بپرسيد كين چاره با من بگوى            نتابم ز راى تو من هيچ روى‏

         بدو گفت من چاره سازم ترا            بخورشيد سر بر فرازم ترا

         مر آن پادشا را در اندر سراى            يكى بوستان بود بس دلگشاى‏

         گرانمايه شبگير بر خاستى            ز بهر پرستش بياراستى‏

         سر و تن بشستى نهفته بباغ            پرستنده با او ببردى چراغ‏

         بياورد وارونه ابليس بند            يكى ژرف چاهى بره بر بكند

         پس ابليس وارونه آن ژرف چاه            بخاشاك پوشيد و بسترد راه‏

         سر تازيان مهتر نامجوى            شب آمد سوى باغ بنهاد روى‏

         بچاه اندر افتاد و بشكست پست            شد آن نيك‏دل مرد يزدان پرست‏

         بهر نيك و بد شاه آزاد مرد            بفرزند بر نازده باد سرد

         همى پروريدش بناز و برنج            بدو بود شاد و بدو داد گنج‏

         چنان بدگهر شوخ فرزند او            بگشت از ره داد و پيوند او

         بخون پدر گشت همداستان            ز دانا شنيدم من اين داستان‏

         كه فرزند بد گر شود نرّه شير            بخون پدر هم نباشد دلير

         مگر در نهانش سخن ديگرست            پژوهنده را راز با مادرست‏

         فرومايه ضحاك بيدادگر            بدين چاره بگرفت جاى پدر

         بسر بر نهاد افسر تازيان            بريشان ببخشيد سود و زيان‏

         چو ابليس پيوسته ديد آن سخن            يكى بند بد را نو افگند بن‏

         بدو گفت گر سوى من تافتى            ز گيتى همه كام دل يافتى‏

         اگر همچنين نيز پيمان كنى            نپيچى ز گفتار و فرمان كنى‏

         جهان سر بسر پادشاهى تراست            دد و مردم و مرغ و ماهى تراست‏

         چو اين كرده شد ساز ديگر گرفت            يكى چاره كرد از شگفتى شگفت‏