لشكر كشيدن كاوس با رستم

           دگر روز فرمود تا گيو و طوس            ببستند شبگير بر پيل كوس‏

         در گنج بگشاد و روزى بداد            سپه بر نشاند و بنه بر نهاد

         سپردار و جوشنوران صد هزار            شمرده بلشكرگه آمد سوار

         يكى لشكر آمد ز پهلو بدشت            كه از گرد ايشان هوا تيره گشت‏

         سراپرده و خيمه زد بر دو ميل            بپوشيد گيتى بنعل و بپيل‏

         هوا نيلگون گشت و كوه آبنوس            بجوشيد دريا ز آواز كوس‏

         همى رفت منزل بمنزل جهان            شده چون شب و روز گشته نهان‏

         درخشيدن خشت و ژوپين ز گرد            چو آتش پس پرده لاجورد

         ز بس گونه گونه سنان و درفش            سپرهاى زرّين و زرّينه كفش‏

         تو گفتى كه ابرى برنگ آبنوس            بر آمد بباريد زو سندروس‏

         جهان را شب و روز پيدا نبود            تو گفتى سپهر و ثريّا نبود

         ازينسان بشد تا در دژ رسيد            بشد خاك و سنگ از جهان ناپديد

         خروشى بلند آمد از ديدگاه            بسهراب گفتند كامد سپاه‏

         چو سهراب زان ديده آوا شنيد            بباره بيامد سپه بنگريد

         بانگشت لشكر بهومان نمود            سپاهى كه آن را كرانه نبود

         چو هومان ز دور آن سپه را بديد            دلش گشت پر بيم و دم در كشيد

         بهومان چنين گفت سهراب گرد            كه انديشه از دل ببايد سترد

         نبينى تو زين لشكر بيكران            يكى مرد جنگى و گرزى گران‏

         كه پيش من آيد به آوردگاه            گر ايدون كه يارى دهد هور و ماه‏

         سليحست بسيار و مردم بسى            سرافراز نامى ندانم كسى‏

         كنون من ببخت رد افراسياب            كنم دشت را همچو درياى آب‏

         بتنگى نداد ايچ سهراب دل            فرود آمد از باره شاداب دل‏

          يكى جام مى خواست از مى‏گسار            نكرد ايچ رنجه دل از كارزار

         و زانسو سراپرده شهريار            كشيدند بر دشت پيش حصار

         ز بس خيمه و مرد و پرده سراى            نماند ايچ بر دشت و بر كوه جاى

 خشم گرفتن كاوس بر رستم‏

        گرازان بدرگاه شاه آمدند            گشاده دل و نيك خواه آمدند

چو رفتند و بردند پيشش نماز            بر آشفت و پاسخ نداد ايچ باز

يكى بانگ بر زد بگيو از نخست            پس آنگاه شرم از دو ديده بشست‏

كه رستم كه باشد كه فرمان من            كند پست و پيچد ز پيمان من‏

بگير و ببر زنده بردار كن            وزو نيز با من مگردان سخن‏

ز گفتار او گيو را دل بخست            كه بردى برستم بران گونه دست‏

برآشفت با گيو و با پيل تن            فرو ماند خيره همه انجمن‏

بفرمود پس طوس را شهريار            كه رو هر دو را زنده بر كن بدار

خود از جاى بر خاست كاوس كى            بر افروخت بر سان آتش زنى‏

بشد طوس و دست تهمتن گرفت            بدو مانده پرخاش جويان شگفت‏

كه از پيش كاوس بيرون برد            مگر كاندر آن تيزى افسون برد

تهمتن بر آشفت با شهريار            كه چندين مدار آتش اندر كنار

همه كارت از يكدگر بدترست            ترا شهريارى نه اندر خورست‏

تو سهراب را زنده بر دار كن            پر آشوب و بدخواه را خوار كن‏

بزد تند يك دست بر دست طوس            تو گفتى ز پيل ژيان يافت كوس‏

ز بالا نگون اندر آمد بسر            برو كرد رستم بتندى گذر

بدر شد بخشم اندر آمد برخش            منم گفت شيراوژن و تاج بخش‏

چو خشم آورم شاه كاؤس كيست            چرا دست يازد بمن طوس كيست‏

زمين بنده و رخش گاه منست            نگين گرز و مغفر كلاه منست‏

شب تيره از تيغ رخشان كنم            به آوردگه بر سر افشان كنم‏

سر نيزه و تيغ يار من‏اند            دو بازو و دل شهريار من‏اند

چه آزاردم او نه من بنده‏ام            يكى بنده آفريننده‏ام‏

بايران ار ايدون كه سهراب گرد            بيايد نماند بزرگ و نه خرد

شما هر كسى چاره جان كنيد            خرد را بدين كار پيچان كنيد

بايران نبينيد ازين پس مرا            شما را زمين پر كرگس مرا

غمى شد دل نامداران همه            كه رستم شبان بود و ايشان رمه‏

بگودرز گفتند كين كار تست            شكسته بدست تو گردد درست‏

سپهبد جز از تو سخن نشنود            همى بخت تو زين سخن نغنود

بنزديك اين شاه ديوانه رو            و زين در سخن ياد كن نو بنو

سخنهاى چرب و دراز آورى            مگر بخت گم بوده باز آورى‏

سپهدار گودرز كشواد رفت            بنزديك خسرو خراميد تفت‏

بكاوس كى گفت رستم چه كرد            كز ايران بر آوردى امروز گرد

فراموش كردى ز هاماوران            و زان كار ديوان مازندران‏

كه گويى ورا زنده بر دار كن            ز شاهان نبايد گزافه سخن‏

چو او رفت و آمد سپاهى بزرگ            يكى پهلوانى بكردار گرگ‏

كه دارى كه با او بدشت نبرد            شود بر فشاند برو تيره گرد

يلان ترا سر بسر گژدهم            شنيدست و ديدست از بيش و كم‏

همى گويد آن روز هرگز مباد            كه با او سوارى كند رزم ياد

كسى را كه جنگى چو رستم بود            بيازارد او را خرد كم بود

چو بشنيد گفتار گودرز شاه            بدانست كو دارد آيين و راه‏

پشيمان بشد زان كجا گفته بود            ببيهودگى مغزش آشفته بود

بگودرز گفت اين سخن در خورست            لب پير با پند نيكوترست‏

خردمند بايد دل پادشا            كه تيزى و تندى نيارد بها

شما را ببايد بر او شدن            بخوبى بسى داستانها زدن‏

سرش كردن از تيزى من تهى            نمودن بدو روزگار بهى‏

چو گودرز برخاست از پيش اوى            پس پهلوان تيز بنهاد روى‏

برفتند با او سران سپاه            پس رستم اندر گرفتند راه‏

چو ديدند گرد گو پيل تن            همه نامداران شدند انجمن‏

ستايش گرفتند بر پهلوان            كه جاويد بادى و روشن روان‏

جهان سربسر زير پاى تو باد            هميشه سر تخت جاى تو باد

تو دانى كه كاؤس را مغز نيست            بتيزى سخن گفتنش نغز نيست‏

بجوشد همانگه پشيمان شود            بخوبى ز سر باز پيمان شود

تهمتن گر آزرده گردد ز شاه            هم ايرانيان را نباشد گناه‏

هم او زان سخنها پشيمان شدست            ز تندى بخايد همى پشت دست‏

تهمتن چنين پاسخ آورد باز            كه هستم ز كاؤس كى بى‏نياز

مرا تخت زين باشد و تاج ترگ            قبا جوشن و دل نهاده بمرگ‏

چرا دارم از خشم كاؤس باك            چه كاؤس پيشم چه يك مشت خاك‏

سرم گشت سير و دلم كرد بس            جز از پاك يزدان نترسم ز كس‏

ز گفتار چون سير گشت انجمن            چنين گفت گودرز با پيل تن‏

كه شهر و دليران و لشكر گمان            بديگر سخنها برند اين زمان‏

كزين ترك ترسنده شد سرفراز            همى رفت زين گونه چندى براز

كه چونان كه گژدهم داد آگهى            همه بوم و بر كرد بايد تهى‏

چو رستم همى زو بترسد بجنگ            مرا و ترا نيست جاى درنگ‏

از آشفتن شاه و پيگار اوى            بديدم بدرگاه بر گفت‏وگوى‏

ز سهراب يل رفت يك سر سخن            چنين پشت بر شاه ايران مكن‏

چنين بر شده نامت اندر جهان            بدين بازگشتن مگردان نهان‏

و ديگر كه تنگ اندر آمد سپاه            مكن تيره بر خيره اين تاج و گاه‏

برستم بر اين داستانها بخواند            تهمتن چو بشنيد خيره بماند

بدو گفت اگر بيم دارد دلم            نخواهم كه باشد ز تن بگسلم‏

ازين ننگ برگشت و آمد براه            گرازان و پويان بنزديك شاه‏

چو در شد ز در شاه بر پاى خاست            بسى پوزش اندر گذشته بخواست‏

كه تندى مرا گوهرست و سرشت            چنان زيست بايد كه يزدان بكشت‏

وزين ناسگاليده بدخواه نو            دلم گشت باريك چون ماه نو

بدين چاره جستن ترا خواستم            چو دير آمدى تندى آراستم‏

چو آزرده گشتى تو اى پيل تن            پشيمان شدم خاكم اندر دهن‏

بدو گفت رستم كه گيهان تراست            همه كهترانيم و فرمان تراست‏

كنون آمدم تا چه فرمان دهى            روانت ز دانش مبادا تهى‏

بدو گفت كاؤس كامروز بزم            گزينيم و فردا بسازيم رزم‏

بياراست رامشگهى شاهوار            شد ايوان بكردار باغ بهار

ز آواز ابريشم و بانگ ناى            سمن عارضان پيش خسرو بپاى‏

همى باده خوردند تا نيم شب            ز خنياگران بر گشاده دو لب

باز آوردن رستم كاوس را

          همى كرد پوزش ز بهر گناه            مر او را همى جست هر سو سپاه‏

         خبر يافت زو رستم و گيو و طوس            برفتند با لشكرى گشن و كوس‏

         برستم چنين گفت گودرز پير            كه تا كرد مادر مرا سير شير

         همى بينم اندر جهان تاج و تخت            كيان و بزرگان بيدار بخت‏

         چو كاوس نشنيدم اندر جهان            نديدم كس از كهتران و مهان‏

         خرد نيست او را نه دانش نه راى            نه هوشش بجايست و نه دل بجاى‏

         رسيدند پس پهلوانان بدوى            نكوهش‏گر و تيز و پرخاش جوى‏

         بدو گفت گودرز بيمارستان            ترا جاى زيباتر از شارستان‏

         بدشمن دهى هر زمان جاى خويش            نگويى بكس بيهده راى خويش‏

         سه بارت چنين رنج و سختى فتاد            سرت ز آزمايش نگشت اوستاد

         كشيدى سپه را بمازندران            نگر تا چه سختى رسيد اندران‏

         دگر باره مهمان دشمن شدى            صنم بودى اكنون برهمن شدى‏

         بگيتى جز از پاك يزدان نماند            كه منشور تيغ ترا بر نخواند

         بجنگ زمين سربسر تاختى            كنون باسمان نيز پرداختى‏

         پس از تو بدين داستانى كنند            كه شاهى بر آمد بچرخ بلند

         كه تا ماه و خورشيد را بنگرد            ستاره يكايك همى بشمرد

         همان كن كه بيدار شاهان كنند            ستاينده و نيك خواهان كنند

         جز از بندگى پيش يزدان مجوى            مزن دست در نيك و بد جز بدوى‏

         چنين داد پاسخ كه از راستى            نيايد بكار اندرون كاستى‏

         همى داد گفتى و بيداد نيست            ز نام تو جان من آزاد نيست‏

         فرو ماند كاوس و تشوير خورد            ازان نامداران روز نبرد

         بسيچيد و اندر عمارى نشست            پشيمانى و درد بودش بدست‏

         چو آمد بر تخت و گاه بلند            دلش بود زان كار مانده نژند

         چهل روز بر پيش يزدان بپاى            بپيمود خاك و بپرداخت جاى‏

         همى ريخت از ديدگان آب زرد            همى از جهان آفرين ياد كرد

         ز شرم از در كاخ بيرون نرفت            همى پوست گفتى بروبر بكفت‏

         همى ريخت از ديده پالوده خون            همى خواست آمرزش رهنمون‏

         ز شرم دليران منش كرد پست            خرام و در بار دادن ببست‏

         پشيمان شد و درد بگزيد و رنج            نهاده ببخشيد بسيار گنج‏

         همى رخ بماليد بر تيره خاك            نيايش كنان پيش يزدان پاك‏

         چو بگذشت يك چند گريان چنين            ببخشود بر وى جهان آفرين‏

         يكى داد نو ساخت اندر جهان            كه تابنده شد بر كهان و مهان‏

         جهان گفتى از داد ديبا شدست            همان شاه بر گاه زيبا شدست‏

         ز هر كشورى نامور مهترى            كه بر سر نهادى بلند افسرى‏

         بدرگاه كاوس شاه آمدند            و زان سر كشيدن براه آمدند

         زمانه چنان شد كه بود از نخست            بآب وفا روى خسرو بشست‏

         همه مهتران كهتر او شدند            پرستنده و چاكر او شدند

         كجا پادشا دادگر بود و بس            نيازش نيايد بفريادرس‏

         بدين داستان گفتم آنكم شنود            كنون رزم رستم ببايد سرود

گمراه كردن اهريمن كاوس را و گمراه كردن اهريمن كاوس را و به آسمان رفتن كاوس

          چنان بد كه ابليس روزى پگاه            يكى انجمن كرد پنهان ز شاه‏

         بديوان چنين گفت كامروز كار            برنج و بسختيست با شهريار

         يكى ديو بايد كنون نغز دست            كه داند ز هر گونه راى و نشست‏

         شود جان كاوس بى‏ره كند            بديوان برين رنج كوته كند

         بگرداندش سر ز يزدان پاك            فشاند بر آن فرّ زيباش خاك‏

         شنيدند و بر دل گرفتند ياد            كس از بيم كاوس پاسخ نداد

         يكى ديو دژخيم بر پاى خاست            چنين گفت كين چرب دستى مراست‏

         غلامى بياراست از خويشتن            سخن‏گوى و شايسته انجمن‏

         همى بود تا يك زمان شهريار            ز پهلو برون شد ز بهر شكار

         بيامد بر او زمين بوس داد            يكى دسته گل بكاوس داد

         چنين گفت كين فرّ زيباى تو            همى چرخ گردان سزد جاى تو

         بكام تو شد روى گيتى همه            شبانى و گردنكشان چون رمه‏

         يكى كار ماندست كاندر جهان            نشان تو هرگز نگردد نهان‏

         چه دارد همى آفتاب از تو راز            كه چون گردد اندر نشيب و فراز

         چگونست ماه و شب و روز چيست            برين گردش چرخ سالار كيست‏

         دل شاه ازان ديو بى‏راه شد            روانش ز انديشه كوتاه شد

         گمانش چنان شد كه گردان سپهر            بگيتى مر او را نمودست چهر

         ندانست كين چرخ را مايه نيست            ستاره فراوان و ايزد يكيست‏

         همه زير فرمانش بيچاره‏اند            كه با سوزش و جنگ و پتياره‏اند

         جهان آفرين بى‏نيازست ازين            ز بهر تو بايد سپهر و زمين‏

         پر انديشه شد جان آن پادشا            كه تا چون شود بى‏پر اندر هوا

         ز دانندگان بس بپرسيد شاه            كزين خاك چندست تا چرخ ماه‏

         ستاره شمر گفت و خسرو شنيد            يكى كژّ و ناخوب چاره گزيد

         بفرمود پس تا بهنگام خواب            برفتند سوى نشيم عقاب‏

         ازان بچّه بسيار برداشتند            بهر خانه بر دو بگذاشتند

         همى پرورانيدشان سال و ماه            بمرغ و بگوشت بره چندگاه‏

         چو نيرو گرفتند هر يك چو شير            بدان سان كه غرم آوريدند زير

         ز عود قمارى يكى تخت كرد            سر درزها را بزر سخت كرد

         بپهلوش بر نيزهاى دراز            ببست و بران گونه بر كرد ساز

         بياويخت از نيزه ران بره            ببست اندر انديشه دل يك سره‏

         ازان پس عقاب دلاور چهار            بياورد و بر تخت بست استوار

         نشست از بر تخت كاوس شاه            كه اهريمنش برده بد دل ز راه‏

         چو شد گرسنه تيز پرّان عقاب            سوى گوشت كردند هر يك شتاب‏

         ز روى زمين تخت برداشتند            ز هامون بابر اندر افراشتند

         بدان حد كه رويشان بود نيرو بجاى            سوى گوشت كردند آهنگ و راى‏

         شنيدم كه كاوس شد بر فلك            همى رفت تا بر رسد بر ملك‏

         دگر گفت ازان رفت بر آسمان            كه تا جنگ سازد بتير و كمان‏

         ز هر گونه هست آواز اين            نداند بجز پر خرد راز اين‏

         پريدند بسيار و ماندند باز            چنين باشد آن كس كه گيردش آز

         چو با مرغ پرّنده نيرو نماند            غمى گشت و پرها بخوى در نشاند

         نگونسار گشتند ز ابر سياه            كشان بر زمين از هوا تخت شاه‏

         سوى بيشه شير چين آمدند            بآمل بروى زمين آمدند

         نكردش تباه از شگفتى جهان            همى بودنى داشت اندر نهان‏

         سياوش زو خواست كايد پديد            ببايست لختى چميد و چريد

         بجاى بزرگى و تخت نشست            پشيمانى و درد بودش بدست‏

         بمانده ببيشه درون زار و خوار            نيايش همى كرد با كردگار

آراستن كاوس گيتى را

          بيامد سوى پارس كاوس كى            جهانى بشادى نوافگند پى‏

         بياراست تخت و بگسترد داد            بشادى و خوردن دل اندر نهاد

         فرستاد هر سو يكى پهلوان            جهاندار و بيدار و روشن روان‏

         بمرو و نشاپور و بلخ و هرى            فرستاد بر هر سويى لشكرى‏

         جهانى پر از داد شد يك سره            همى روى بر تافت گرگ از بره‏

         ز بس گنج و زيبايى و فرّهى             پرى و دد و دام گشتش رهى‏

         مهان پيش كاوس كهتر شدند            همه تاج دارانش لشكر شدند

         جهان پهلوانى برستم سپرد            همه روزگار بهى زو شمرد

         يكى خانه كرد اندر البرز كوه            كه ديو اندران رنجها شد ستوه‏

         بفرمود كز سنگ خارا كنند            دو خانه برو هر يكى ده كمند

         بياراست آخُر بسنگ اندرون            ز پولاد ميخ و ز خارا ستون‏

         ببستند اسپان جنگى بدوى            هم اشتر عمارى كش و راه جوى‏

         دو خانه دگر ز آبگينه بساخت            زبرجد بهر جايش اندر نشاخت‏

         چنان ساخت جاى خرام و خورش            كه تن يابد از خوردنى پرورش‏

         دو خانه ز بهر سليح نبرد            بفرمود كز نقره خام كرد

         يكى كاخ زرّين ز بهر نشست            بر آورد و بالاش داده دو شست‏

         نبودى تموز ايچ پيدا ز دى            هوا عنبرين بود و بارانش مى‏

         بايوانش ياقوت برده بكار            ز پيروزه كرده بروبر نگار

         همه ساله روشن بهاران بدى            گلان چون رخ غمگساران بدى‏

         ز درد و غم و رنج دل دور بود            بدى را تن ديو رنجور بود

         بخواب اندر آمد بد روزگار            ز خوبى و از داد آموزگار

         برنجش گرفتار ديوان بدند            ز بادافره او غريوان بدند

         پيغام فرستادن كاوس به نزديك قيصر روم و افراسياب‏

          فرستاده شد نزد قيصر ز شاه            سوارى كه اندر نور ديد راه‏

         بفرمود كز نامداران روم            كسى كو بنازد بران مرز و بوم‏

         جهان ديده بايد عنان دار كس            سنان و سپر بايدش يار بس‏

         چنين لشكرى بايد از مرز روم            كه آيند با من بآباد بوم‏

         پس آگاهى آمد ز هاماوران            بدشت سواران نيزه‏وران‏

         كه رستم بمصر و ببربر چه كرد            بران شهرياران بروز نبرد

         دليرى بجستند گرد و سوار            عنان پيچ و مرد افگن و نيزه دار

         نوشتند نامه يكى مردوار            سخنهاى شايسته و آبدار

         كه ما شاه را چاكر و بنده‏ايم            بفرمان و رايش همه زنده‏ايم‏

         چو از گرگساران بيامد سپاه            كه جويند گاه سرافراز شاه‏

         دل ما شد از كار ايشان بدرد            كه دلشان چنين برترى ياد كرد

         همى تاج او خواست افراسياب            ز راه خرد سرش گشته شتاب‏

         برفتيم با نيزه‏هاى دراز            برو تلخ كرديم آرام و ناز

         از يشان و از ما بسى كشته شد            زمانه بهر نيك و بد گشته شد

         كنون كآمد از كار او آگهى            كه تازه شد آن تخت شاهنشهى‏

         همه نامداران شمشير زن            برين كينه گه بر شدند انجمن‏

         چو شه بر گرايد ز بربر عنان            بگردن بر آريم يك سر سنان‏

         زمين كوه تا كوه پر خون كنيم            ز دشمن بيابان چو جيحون كنيم‏

         فرستاده تازى بر افگند و رفت            ببربرستان روى بنهاد و تفت‏

         چو نامه بر شاه ايران رسيد            بران گونه گفتار بايسته ديد

         از يشان پسند آمدش كار كرد            بافراسياب آن زمان نامه كرد

         كه ايران بپرداز و بيشى مجوى            سر ما شد از تو پر از گفت و گوى‏

         ترا شهر توران بسندست خود            بخيره همى دست يازى ببد

         فزونى مجوى ار شدى بى‏نياز            كه درد آردت پيش رنج دراز

         ترا كهترى كار بستن نكوست            نگه داشتن بر تن خويش پوست‏

         ندانى كه ايران نشست منست            جهان سربسر زير دست منست‏

         پلنگ ژيان گر چه باشد دلير            نيارد شدن پيش چنگال شير

         چو آگاهى آمد بافراسياب            سرش پر ز كين گشت و دل پر شتاب‏

         فرستاد پاسخش كين گفت و گوى            نزيبد جز از مردم زشت‏خوى‏

         ترا گر سزا بودى ايران بدان            نيازت نبودى بمازندران‏

         چنين گفت كايران دو رويه مراست            ببايد شنيدن سخنهاى راست‏

         كه پور فريدون نياى منست            همه شهر ايران سراى منست‏

         و ديگر ببازوى شمشير زن            تهى كردم از تازيان انجمن‏

         بشمشير بستانم از كوه تيغ            عقاب اندر آرم ز تاريك ميغ‏

         كنون آمدم جنگ را ساخته            درفش درفشان بر افراخته‏

         فرستاده برگشت مانند باد            سخنها بكاوس كى كرد ياد

         چو بشنيد كاوس گفتار اوى            بياراست لشكر بپيكار اوى‏

         ز بربر بيامد سوى سوريان            يكى لشكرى بى‏كران و ميان‏

         بجنگش بياراست افراسياب            بگردون همى خاك بر زد ز آب‏

         جهان كر شد از ناله بوق و كوس            زمين آهنين شد هوا آبنوس‏

         ز زخم تبرزين و از بس ترنگ            همى موج خون خاست از دشت جنگ‏

         سر بخت گردان افراسياب            بران رزم گاه اندر آمد بخواب‏

         دو بهره ز توران سپه كشته شد            سر سركشان پاك برگشته شد

         سپهدار چون كار زان گونه ديد            بى‏آتش بجوشيد همچون نبيد

         بآواز گفت اى دليران من            گزيده يلان نرّه شيران من‏

         شما را ز بهر چنين روزگار            همى پرورانيدم اندر كنار

         بكوشيد و هم پشت جنگ آوريد            جهان را بكاوس تنگ آوريد

         يلان را بژوپين و خنجر زنيد            دليرانشان سربسر بفگنيد

         همان سگزى رستم شير دل            كه از شير بستد بشمشير دل‏

         بود كز دليرى ببند آوريد            سرش را بدام گزند آوريد

         هر آن كس كه او را بروز نبرد            ز زين پلنگ اندر آرد بگرد

         دهم دختر خويش و شاهى و را            بر آرم سر از برج ماهى و را

         چو تركان شنيدند گفتار اوى            سراسر سوى رزم كردند روى‏

         بشد تيز با لشكر سوريان            بدان سود جستن سر آمد زيان‏

         چو روشن زمانه بران گونه ديد            از انجا سوى شهر توران كشيد

         دلش خسته و كشته لشكر دو بهر            همى نوش جست از جهان يافت زهر

گرفتن شاه هاماوران كاوس را

          غمى بد دل شاه هاماوران            ز هر گونه چاره جست اندران‏

         چو يك هفته بگذشت هشتم پگاه            فرستاده آمد به نزديك شاه‏

         كه گر شاه بيند كه مهمان خويش            بيايد خرامان به ايوان خويش‏

         شود شهر هاماوران ارجمند            چو بينند رخشنده گاه بلند

         بدين گونه با او همى چاره جست            نهان بند او بود رايش درست‏

         مگر شهر و دختر بماند بدوى            نباشدش بر سر يكى باژجوى‏

         بدانست سودابه راى پدر            كه با سور پرخاش دارد بسر

         بكاوس كى گفت كين راى نيست            ترا خود بهاماوران جاى نيست‏

         ترا بى‏بهانه بچنگ آورند            نبايد كه با سور جنگ آورند

         ز بهر منست اين همه گفت و گوى            ترا زين شدن انده آيد بروى‏

         ز سودابه گفتار باور نكرد            نيامدش زيشان كسى را بمرد

         بشد با دليران و كند آوران            بمهمانى‏ء شاه هاماوران‏

         يكى شهر بد شاه را شاهه نام            همه از در جشن و سور و خرام‏

         بدان شهر بودش سراى و نشست            همه شهر سرتاسر آذين ببست‏

         چو در شاهه شد شاه گردن فراز            همه شهر بردند پيشش نماز

         همه گوهر و زعفران ريختند            بدينار و عنبر بر آميختند

         بشهر اندر آواى رود و سرود            بهم بر كشيدند چون تار و پود

         چو ديدش سپهدار هاماوران            پياده شدش پيش با مهتران‏

         ز ايوان سالار تا پيش در            همه در و ياقوت باريد و زر

         بزرّين طبقها فرو ريختند            بسر مشك و عنبر همى بيختند

         بكاخ اندرون تخت زرّين نهاد            نشست از بر تخت كاوس شاد

         همى بود يك هفته با مى بدست            خوش و خرّم آمدش جاى نشست‏

         شب و روز بر پيش چون كهتران            ميان بسته بد شاه هاماوران‏

         ببسته همه لشكرش را ميان            پرستنده بر پيش ايرانيان‏

         بدين گونه تا يك سر ايمن شدند            ز چون و چرا و نهيب و گزند

         همه گفته بودند و آراسته            سگاليده از جاى برخاسته‏

         ز بربر برين گونه آگه شدند            سگالش چنين بود همره شدند

         شبى بانگ بوق آمد و تاختن            كسى را نبد آرزو ساختن‏

         ز بربرستان چون بيامد سپاه            بهاماوران شاد دل گشت شاه‏

         گرفتند ناگاه كاوس را            چو گودرز و چون گيو و چون طوس را

         چه گويد درين مردم پيش بين            چه دانى تو اى كاردان اندرين‏

         چو پيوسته خون نباشد كسى            نبايد برو بودن ايمن بسى‏

         بود نيز پيوسته خونى كه مهر            ببرّد ز تو تا بگرددت چهر

         چو مهر كسى را بخواهى ستود            ببايد بسود و زيان آزمود

         پسر گر بجاه از تو برتر شود            هم از رشك مهر تو لاغر شود

         چنين است گيهان ناپاك راى            بهر باد خيره بجنبد ز جاى‏

         چو كاوس بر خيرگى بسته شد            بهاماوران راى پيوسته شد

         يكى كوه بودش سر اندر سحاب            بر آورده ايزد از قعر آب‏

         يكى دژ بر آورده از كوهسار            تو گفتى سپهرستش اندر كنار

         بدان دژ فرستاد كاوس را            همان گيو و گودرز و هم طوس را

         همان مهتران دگر را به بند            ابا شاه كاوس در دژ فگند

         ز گردان نگهبان دژ شد هزار            همه نامداران خنجر گذار

         سراپرده او بتاراج داد            به پر مايگان بدره و تاج داد

         برفتند پوشيده رويان دو خيل            عمارى يكى در ميانش جليل‏

         كه سودابه را باز جاى آورند            سراپرده را زير پاى آورند

         چو سودابه پوشيدگان را بديد            ز بر جامه خسروى بردريد

         بمشكين كمند اندر آويخت چنگ            بفندق گلان را بخون داد رنگ‏

         بديشان چنين گفت كين كاركرد            ستوده ندارند مردان مرد

         چرا روز جنگش نكردند بند            كه جامش زره بود و تختش سمند

         سپهدار چون گيو و گودرز و طوس            بدرّيد دلتان ز آواى كوس‏

         همى تخت زرّين كمينگه كنيد            ز پيوستگى دست كوته كنيد

         فرستادگان را سگان كرد نام            همى ريخت خونابه بر گل مدام‏

         جدايى نخواهم ز كاوس گفت            و گر چه لحد باشد او را نهفت‏

         چو كاوس را بند بايد كشيد            مرا بى‏گنه سر ببايد بريد

         بگفتند گفتار او با پدر            پر از كين شدش سر پر از خون جگر

         به حصنش فرستاد نزديك شوى            جگر خسته از غم به خون شسته روى‏

         نشستش بيك خانه با شهريار            پرستنده او بود و هم غمگسار

به زن خواستن كاوس سودابه دختر شاه هاماوران را

          ازان پس بكاوس گوينده گفت            كه او دخترى دارد اندر نهفت‏

         كه از سرو بالاش زيباترست            ز مشك سيه بر سرش افسرست‏

         ببالا بلند و بگيسو كمند            زبانش چو خنجر لبانش چو قند

         بهشتيست آراسته پر نگار            چو خورشيد تابان بخرم بهار

         نشايد كه باشد بجز جفت شاه            چه نيكو بود شاه را جفت ماه‏

         بجنبيد كاوس را دل ز جاى            چنين داد پاسخ كه اينست راى‏

         گزين كرد شاه از ميان گروه            يكى مرد بيدار دانش پژوه‏

         گرانمايه و گرد و مغزش گران            بفرمود تا شد بهاماوران‏

         چنين گفت رايش بمن تازه كن            بياراى مغزش بشيرين سخن‏

         بگويش كه پيوند ما در جهان            بجويند كار آزموده مهان‏

         كه خورشيد روشن ز تاج منست            زمين پايه تخت عاج منست‏

         هرانكس كه در سايه من پناه            نيابد از و كم شود پايگاه‏

         كنون با تو پيوند جويم همى            رخ آشتى را بشويم همى‏

         پس پرده تو يكى دخترست            شنيدم كه گاه مرا در خورست‏

         كه پاكيزه تخمست و پاكيزه تن            ستوده بهر شهر و هر انجمن‏

         چو داماد يابى چو پور قباد            چنان دان كه خورشيد داد تو داد

         بشد مرد بيدار روشن روان            بنزديك سالار هاماوران‏

         زبان كرد گويا و دل كرد گرم            بياراست لب را بگفتار نرم‏

         ز كاوس دادش فراوان سلام            ازان پس بگفت آنچ بود از پيام‏

         چو بشنيد ازو شاه هاماوران            دلش گشت پر درد و سر شد گران‏

         همى گفت هر چند كو پادشاست            جهاندار و پيروز و فرمان رواست‏

         مرا در جهان اين يكى دخترست            كه از جان شيرين گرامى‏ترست‏

         فرستاده را گر كنم سرد و خوار            ندارم پى و مايه كارزار

         همان به كه اين درد را نيز چشم            بپوشيم و بر دل بخوابيم خشم‏

         چنين گفت با مرد شيرين سخن            كه سر نيست اين آرزو را نه بن‏

         همى خواهد از من گرامى دو چيز            كه آن را سه ديگر ندانيم نيز

         مرا پشت گرمى بد از خواسته            بفرزند بودم دل آراسته‏

         بمن زين سپس جان نماند همى            وگر شاه ايران ستاند همى‏

         سپارم كنون هرچ خواهد بدوى            نتابم سر از راى و فرمان اوى‏

         غمى گشت و سودابه را پيش خواند            ز كاوس با او سخنها براند

         بدو گفت كز مهتر سر فراز            كه هست از مهى و بهى بى‏نياز

         فرستاده چرب‏گوى آمدست            يكى نامه چون زند و استا بدست‏

         همى خواهد از من كه بى‏كام من            ببرّد دل و خواب و آرام من‏

         چه گويى تو اكنون هواى تو چيست            بدين كار بيدار راى تو چيست‏

         بدو گفت سودابه زين چاره نيست            ازو بهتر امروز غمخواره نيست‏

         كسى كو بود شهريار جهان            بر و بوم خواهد همى از مهان‏

         ز پيوند با او چرايى دژم            كسى نشمرد شادمانى بغم‏

         بدانست سالار هاماوران            كه سودابه را آن نيامد گران‏

         فرستاده شاه را پيش خواند            و زان نامدارانش برتر نشاند

         ببستند بندى بر آيين خويش            بران سان كه بود آن زمان دين خويش‏

         بيك هفته سالار هاماوران            همى ساخت آن كار با مهتران‏

         بياورد پس خسرو خسته دل            پرستنده سيصد عمارى چهل‏

         هزار استر و اسپ و اشتر هزار            ز ديبا و دينار كردند بار

         عمارى بماه نو آراسته            پس پشت و پيش اندرون خواسته‏

         يكى لشكر آراسته چون بهشت            تو گفتى كه روى زمين لاله كشت‏

         چو آمد بنزديك كاوس شاه            دل آرام با زيب و با فرّ و جاه‏

         دو ياقوت خندان دو نرگس دژم            ستون دو ابر و چو سيمين قلم‏

         نگه كرد كاوس و خيره بماند            بسودابه بر نام يزدان بخواند

         يكى انجمن ساخت از بخردان            ز بيدار دل پير سر موبدان‏

         سزا ديد سودابه را جفت خويش            ببستند عهدى بر آيين و كيش‏

پاسخ شاه مازندران به كاوس

چنين داد پاسخ بكاوس كى            كه گر آب دريا بود نيز مى‏

         مرا بارگه زان تو برترست            هزاران هزارم فزون لشكرست‏

         بهر سو كه بنهند بر جنگ روى            نماند بسنگ اندرون رنگ و بوى‏

         بيارم كنون لشكرى شيرفش            برآرم شما را سر از خواب خوش‏

         ز پيلان جنگى هزار و دويست            كه در بارگاه تو يك پيل نيست‏

         از ايران بر آرم يكى تيره خاك            بلندى ندانند باز از مغاك‏

         چو بشنيد فرهاد ازو داورى            بلندى و تندى و كند آورى‏

         بكوشيد تا پاسخ نامه يافت            عنان سوى سالار ايران شتافت‏

         بيامد بگفت آنچ ديد و شنيد            همه پرده رازها بردريد

         چنين گفت كو ز آسمان برترست            نه راى بلندش بزير اندرست‏

         ز گفتار من سر بپيچيد نيز            جهان پيش چشمش نيرزد به چيز

         جهاندار مر پهلوان را بخواند            همه گفت فرهاد با او براند

         چنين گفت كاوس با پيل تن            كزين ننگ بگذارم اين انجمن‏

         چو بشنيد رستم چنين گفت باز            بپيش شهنشاه كهتر نواز

         مرا برد بايد بر او پيام            سخن بر گشايم چو تيغ از نيام‏

         يكى نامه بايد چو برّنده تيغ            پيامى بكردار غرّنده ميغ‏

         شوم چون فرستاده نزد اوى            بگفتار خون اندر آرم بجوى‏

         بپاسخ چنين گفت كاوس شاه            كه از تو فروزد نگين و كلاه‏

         پيمبر تويى هم تو پيل دلير            بهر كينه گه بر سرافراز شير

         بفرمود تا رفت پيشش دبير            سر خامه را كرد پيكان تير

         چنين گفت كين گفتن نابكار            نه خوب آيد از مردم هوشيار

         اگر سر كنى زين فزونى تهى            بفرمان گرايى بسان رهى‏

         و گرنه بجنگ تو لشكر كشم            ز دريا بدريا سپه بر كشم‏

         روان بدانديش ديو سپيد            دهد كرگسان را بمغزت نويد

نامه نوشتن كاوس نزديك شاه مازندران

يكى نامه بر حرير سپيد            بدو اندرون چند بيم و اميد

         دبير خردمند بنوشت خوب            پديد آوريد اندرو زشت و خوب‏

         نخست آفرين كرد بر دادگر            كزو ديد پيدا بگيتى هنر

         خرد داد و گردان سپهر آفريد            درشتى و تندى و مهر آفريد

         بنيك و ببد دادمان دستگاه            خداوند گردنده خورشيد و ماه‏

         اگر دادگر باشى و پاك دين            ز هر كس نيابى بجز آفرين‏

         و گر بدنشان باشى و بدكنش            ز چرخ بلند آيدت سرزنش‏

         جهاندار اگر دادگر باشدى            ز فرمان او كى گذر باشدى‏

         سزاى تو ديدى كه يزدان چه كرد            ز ديو و ز جادو برآورد گرد

         كنون گر شوى آگه از روزگار            روان و خرد بادت آموزگار

         همانجا بمان تاج مازندران            بدين بارگاه آى چون كهتران‏

         كه با چنگ رستم نداريد تاو            بده زود بر كام ما باژ و ساو

         و گر گاه مازندران بايدت            مگر زين نشان راه بگشايدت‏

         و گرنه چو ارژنگ و ديو سپيد            دلت كرد بايد ز جان نااميد

         بخواند آن زمان شاه فرهاد را            گراينده تيغ پولاد را

         گزين بزرگان آن شهر بود            ز بى‏كارى و رنج بى‏بهر بود

         بدو گفت كين نامه پندمند            ببر سوى آن ديو جسته ز بند

         چو از شاه بشنيد فرهاد گرد            زمين را ببوسيد و نامه ببرد

         بشهرى كجا سست پايان بدند            سواران پولادخايان بدند

         هم آن كس كه بودند پا از دوال            لقبشان چنين بود بسيار سال‏

         بدان شهر بد شاه مازندران            هم آنجا دليران و كند آوران‏

         چو بشنيد كز نزد كاوس شاه            فرستاده باهش آمد ز راه‏

         پذيره شدن را سپاه گران            دليران و شيران مازندران‏

         ز لشكر يكايك همه برگزيد            از يشان هنر خواست كايد پديد

         چنين گفت كامروز فرزانگى            جدا كرد نتوان ز ديوانگى‏

         همه راه و رسم پلنگ آوريد            سر هوشمندان بچنگ آوريد

         پذيره شدندش پر از چين بروى            سخنشان نرفت ايچ بر آرزوى‏

         يكى دست بگرفت و بفشاردش            پى و استخوانها بيازاردش‏

         نگشت ايچ فرهاد را روى زرد            نيامد برو رنج بسيار و درد

         ببردند فرهاد را نزد شاه            ز كاوس پرسيد و ز رنج راه‏

         پس آن نامه بنهاد پيش دبير            مى و مشك انداخته پر حرير

         چو آگه شد از رستم و كار ديو            پر از خون شدش ديده دل پر غريو

         بدل گفت پنهان شود آفتاب            شب آيد بود گاه آرام و خواب‏

         ز رستم نخواهد جهان آرميد            نخواهد شدن نام او ناپديد

         غمى گشت از ارژنگ و ديو سپيد            كه شد كشته پولادغندى و بيد      

    چو آن نامه شاه يك سر بخواند            دو ديده بخون دل اندر نشاند