خوان هفتم كشتن رستم ديو سپيد را

          و زان جايگه تنگ بسته كمر            بيامد پر از كينه و جنگ سر

         چو رخش اندر آمد بران هفت كوه            بران نرّه ديوان گشته گروه‏

         بنزديكى‏ء غار بى‏بن رسيد            بگرد اندرون لشكر ديو ديد

         باولاد گفت آنچ پرسيدمت            همه بر ره راستى ديدمت‏

         كنون چون گه رفتن آمد فراز            مرا راه بنماى و بگشاى راز

         بدو گفت اولاد چون آفتاب            شود گرم و ديو اندر آيد بخواب‏

         بريشان تو پيروز باشى بجنگ            كنون يك زمان كرد بايد درنگ‏

         ز ديوان نبينى نشسته يكى            جز از جادوان پاسبان اندكى‏

         بدانگه تو پيروز باشى مگر            اگر يار باشدت پيروزگر

         نكرد ايچ رستم برفتن شتاب            بدان تا بر آمد بلند آفتاب‏

         سراپاى اولاد بر هم ببست            بخم كمند آنگهى بر نشست‏

         بر آهيخت جنگى نهنگ از نيام            بغرّيد چون رعد و بر گفت نام‏

         ميان سپاه اندر آمد چو گرد            سران را سر از تن همى دور كرد

         ناستاد كس پيش او در بجنگ            نجستند با او يكى نام و ننگ‏

         رهش باز دادند و بگريختند            بآورد با او نياويختند

         و زان جايگه سوى ديو سپيد            بيامد بكردار تابنده شيد

         بكردار دوزخ يكى غار ديد            تن ديو از تيرگى ناپديد

         زمانى همى بود در چنگ تيغ            نبد جاى ديدار و راه گريغ‏

         ازان تيرگى جاى ديده نديد            زمانى بران جايگه آرميد

         چو مژگان بماليد و ديده بشست            دران جاى تاريك لختى بجست‏

         بتاريكى اندر يكى كوه ديد            سراسر شده غار ازو ناپديد

         برنگ شبه روى و چون شير موى            جهان پر ز پهناى و بالاى اوى‏

         سوى رستم آمد چو كوهى سياه            از آهنش ساعد ز آهن كلاه‏

         ازو شد دل پيل تن پر نهيب            بترسيد كامد بتنگى نشيب‏

         بر آشفت برسان پيل ژيان            يكى تيغ تيزش بزد بر ميان‏

         ز نيروى رستم ز بالاى اوى            بينداخت يك ران و يك پاى اوى‏

         بريده بر آويخت با او بهم            چو پيل سرافراز و شير دژم‏

         همى پوست كند اين از آن آن ازين            همى گل شد از خون سراسر زمين‏

         بدل گفت رستم گر امروز جان            بماند بمن زنده‏ام جاودان‏

         هميدون بدل گفت ديو سپيد            كه از جان شيرين شدم نااميد

         گرايدونك از چنگ اين اژدها            بريده پى و پوست يابم رها

         نه كهتر نه برتر منش مهتران            نبينند نيزم بمازندران‏

         همى گفت ازين گونه ديو سپيد            همى داد دل را بدينسان نويد

         تهمتن بنيروى جان آفرين            بكوشيد بسيار با درد و كين‏

         بزد دست و برداشتش نرّه شير            بگردن بر آورد و افگند زير

         فرو برد خنجر دلش بر دريد            جگرش از تن تيره بيرون كشيد

         همه غار يك سر پر از كشته بود            جهان همچو درياى خون گشته بود

         بيامد ز اولاد بگشاد بند            بفتراك بر بست پيچان كمند

         باولاد داد آن كشيده جگر            سوى شاه كاوس بنهاد سر

         بدو گفت اولاد كاى نرّه شير            جهانى بتيغ آوريدى بزير

         نشانهاى بند تو دارد تنم            بزير كمند تو بد گردنم‏

         بچيزى كه دادى دلم را اميد            همى باز خواهد اميدم نويد

         به پيمان شكستن نه اندر خورى            كه شير ژيانى و كى منظرى‏

         بدو گفت رستم كه مازندران            سپارم ترا از كران تا كران‏

         ترا زين سپس بى‏نيازى دهم            بمازندران سرفرازى دهم‏

         يكى كار پيشست و رنج دراز            كه هم با نشيب است و هم با فراز

         همى شاه مازندران را ز گاه            ببايد ربودن فگندن بچاه‏

         سر ديو جادو هزاران هزار            بيفگند بايد بخنجر بزار

         ازان پس اگر خاك را بسپرم            و گر نه ز پيمان تو نگذرم‏

         رسيد آنگهى نزد كاوس كى            يل پهلو افروز فرخنده پى‏

         چنين گفت كاى شاه دانش پذير            بمرگ بد انديش رامش پذير

         دريدم جگرگاه ديو سپيد            ندارد بدو شاه ازين پس اميد

         ز پهلوش بيرون كشيدم جگر            چه فرمان دهد شاه پيروزگر

         برو آفرين كرد كاوس شاه            كه بى‏تو مبادا نگين و كلاه‏

         بران مام كو چون تو فرزند زاد            نشايد جز از آفرين كرد ياد

         مرا بخت ازين هر دو فرخترست            كه پيل هژبر افگنم كهترست‏

         برستم چنين گفت كاوس كى            كه اى گرد و فرزانه نيك پى‏

         بچشم من اندر چكان خون اوى            مگر باز بينم ترا نيز روى‏

         بچشمش چو اندر كشيدند خون            شد آن ديده تيره خورشيدگون‏

         نهادند زير اندرش تخت عاج            بياويختند از بر عاج تاج‏

         نشست از بر تخت مازندران            ابا رستم و نامور مهتران‏

         چو طوس و فريبرز و گودرز و گيو            چو رهام و گرگين و فرهاد نيو

         برين گونه يك هفته با رود و مى            همى رامش آراست كاوس كى‏

         بهشتم نشستند بر زين همه            جهانجوى و گردنكشان و رمه‏

         همه بر كشيدند گرز گران            پراگنده در شهر مازندران‏

         برفتند يك سر بفرمان كى            چو آتش كه بر خيزد از خشك نى‏

         ز شمشير تيز آتش افروختند            همه شهر يك سر همى سوختند

         بلشكر چنين گفت كاوس شاه            كه اكنون مكافات كرده گناه‏

         چنانچون سزا بُد بديشان رسيد            ز كشتن كنون دست بايد كشيد

         ببايد يكى مرد با هوش و سنگ            كجا بازداند شتاب از درنگ‏

         شود نزد سالار مازندران            كند دلش بيدار و مغزش گران‏

         بران كار خشنود شد پور زال            بزرگان كه بودند با او همال‏

         فرستاد نامه بنزديك اوى            بر افروختن جان تاريك اوى‏

خوان ششم جنگ رستم و ارژنگ ديو

          بخفت آن زمان رستم جنگجوى            چو خورشيد تابنده بنمود روى‏

         بپيچيد اولاد را بر درخت            بخم كمندش در آويخت سخت‏

         بزين اندر افگند گرز نيا            همى رفت يكدل پر از كيميا

         يكى مغفرى خسروى بر سرش            خوى آلوده ببر بيان در برش‏

         به ارژنگ سالار بنهاد روى            چو آمد بر لشكر نامجوى‏

         يكى نعره زد در ميان گروه            تو گفتى بدرّيد دريا و كوه‏

         برون آمد از خيمه ارژنگ ديو            چو آمد بگوش اندرش آن غريو

         چو رستم بديدش بر انگيخت اسپ            بيامد بر وى چو آذر گشسپ‏

         سر و گوش بگرفت و يالش دلير            سر از تن بكندش بكردار شير

         پر از خون سر ديو كنده ز تن            بينداخت ز آن سو كه بود انجمن‏

         چو ديوان بديدند گوپال اوى            بدرّيدشان دل ز چنگال اوى‏

         نكردند ياد بر و بوم و رست            پدر بر پسر بر همى راه جست‏

         بر آهيخت شمشير كين پيل تن            بپردخت يكباره زان انجمن‏

         چو بر گشت پيروز گيتى فروز            بيامد دمان تا بكوه اسپروز

         ز اولاد بگشاد خم كمند            نشستند زير درختى بلند

         تهمتن ز اولاد پرسيد راه            بشهرى كجا بود كاوس شاه‏

         چو بشنيد از و تيز بنهاد روى            پياده دوان پيش او راهجوى‏

         چو آمد بشهر اندرون تاج بخش            خروشى بر آورد چون رعد رخش‏

         بايرانيان گفت پس شهريار            كه بر ما سر آمد بد روزگار

         خروشيدن رخشم آمد بگوش            روان و دلم تازه شد زان خروش‏

         بگاه قباد اين خروشش نكرد            كجا كرد با شاه تركان نبرد

         بيامد هم اندر زمان پيش اوى            يل دانش افروز پر خاشجوى‏

         بنزديك كاوس شد پيل تن            همه سر فرازان شدند انجمن‏

         غريويد بسيار و بردش نماز            بپرسيدش از رنجهاى دراز

         گرفتش به آغوش كاوس شاه            ز زالش بپرسيد و از رنج راه‏

         بدو گفت پنهان ازين جادوان            همى رخش را كرد بايد روان‏

         چو آيد بديو سپيد آگهى            كز ارژنگ شد روى گيتى تهى‏

         كه نزديك كاوس شد پيل تن            همه نرّه ديوان شوند انجمن‏

         همه رنجهاى تو بى‏بر شود            ز ديوان جهان پر ز لشكر شود

         تو اكنون ره خانه ديو گير            برنج اندر آور تن و تيغ و تير

         مگر يار باشدت يزدان پاك            سر جاودان اندر آرى بخاك‏

         گذر كرد بايد بر هفت كوه            ز ديوان بهر جاى كرده گروه‏

         يكى غار پيش آيدت هولناك            چنانچون شنيدم پر از بيم و باك‏

         گذارت بران نرّه ديوان جنگ            همه رزم را ساخته چون پلنگ‏

         بغار اندرون گاه ديو سپيد            كزويند لشكر به بيم و اميد

         توانى مگر كردن او را تباه            كه اويست سالار و پشت سپاه‏

         سپه را ز غم چشمها تيره شد            مرا چشم در تيرگى خيره شد

         پزشكان به درمانش كردند اميد            بخون دل و مغز ديو سپيد

         چنين گفت فرزانه مردى پزشك            كه چون خون او را بسان سرشك‏

         چكانى سه قطره بچشم اندرون            شود تيرگى پاك با خون برون‏

         گو پيل تن جنگ را ساز كرد            ازان جايگه رفتن آغاز كرد

         بايرانيان گفت بيدار بيد            كه من كردم آهنگ ديو سپيد

         يكى پيل جنگى و چاره گرست            فراوان بگرداندرش لشكرست‏

         گرايدونك پشت من آرد بخم            شما دير مانيد خوار و دژم‏

         و گر يار باشد خداوند هور            دهد مر مرا اختر نيك روز

         همان بوم و بر باز يابيد و تخت            ببار آيد آن خسروانى درخت‏

خوان پنجم گرفتار شدن اولاد به دست رستم

          و زان جا سوى راه بنهاد روى            چنانچون بود مردم راه جوى‏

         همى رفت پويان بجايى رسيد            كه اندر جهان روشنايى نديد

         شب تيره چون روى زنگى سياه            ستاره نه پيدا نه خورشيد و ماه‏

         تو خورشيد گفتى ببند اندرست            ستاره بخم كمند اندرست‏

         عنان رخش را داد و بنهاد روى            نه افراز ديد از سياهى نه جوى‏

         و زان جا سوى روشنايى رسيد            زمين پرنيان ديد و يك سر خويد

         جهانى ز پيرى شده نوجوان            همه سبزه و آبهاى روان‏

         همه جامه بر برش چون آب بود            نيازش به آسايش و خواب بود

         برون كرد ببر بيان از برش            بخوى اندرون غرقه بد مغفرش‏

         بگسترد هر دو بر آفتاب            بخواب و بآسايش آمد شتاب‏

         لگام از سر رخش بر داشت خوار            رها كرد بر خويد در كشتزار

         بپوشيد چون خشك شد خود و ببر            گيا كرد بستر بسان هژبر

         بخفت و بياسود از رنج تن            هم از رخش غم بد هم از خويشتن‏

         چو در سبزه ديد اسپ را دشتوان            گشاده زبان سوى او شد دوان‏

         سوى رستم و رخش بنهاد روى            يكى چوب زد گرم بر پاى اوى‏

         چو از خواب بيدار شد پيل تن            بدو دشتوان گفت كاى اهرمن‏

         چرا اسپ بر خويد بگذاشتى            بر رنج نابرده برداشتى‏

         ز گفتار او تيز شد مرد هوش            بجست و گرفتش يكايك دو گوش‏

         بيفشرد و بركند هر دو ز بن            نگفت از بد و نيك با او سخن‏

         سبك دشتبان گوش را بر گرفت            غريوان و مانده ز رستم شگفت‏

         بدان مرز اولاد بد پهلوان            يكى نامجوى دلير و جوان‏

         بشد دشتبان پيش او با خروش            پر از خون بدستش گرفته دو گوش‏

         بدو گفت مردى چو ديو سياه            پلنگينه جوشن از آهن كلاه‏

         همه دشت سرتاسر آهرمنست            و گر اژدها خفته بر جوشنست‏

         برفتم كه اسپش برانم ز كشت            مرا خود به اسپ و بكشته نهشت‏

         مرا ديد بر جست و يافه نگفت            دو گوشم بكند و همانجا بخفت‏

         چو بشنيد اولاد برگشت زود            برون آمد از درد دل همچو دود

         كه تا بنگرد كو چه مردست خود            ابا او ز بهر چه كردست بد

         همى گشت اولاد در مرغزار            ابا نامداران ز بهر شكار

         چو از دشتبان اين شگفتى شنيد            بنخچيرگه بر پى شير ديد

         عنان را بتابيد با سركشان            بدان سو كه بود از تهمتن نشان‏

         چو آمد بتنگ اندرون جنگجوى            تهمتن سوى رخش بنهاد روى‏

         نشست از بر رخش و رخشنده تيغ            كشيد و بيامد چو غرنده ميغ‏

         بدو گفت اولاد نام تو چيست            چه مردى و شاه و پناه تو كيست‏

         نبايست كردن برين ره گذر            ره نرّه ديوان پر خاشخر

         چنين گفت رستم كه نام من ابر            اگر ابر باشد بزور هژبر

         همه نيزه و تيغ بار آورد            سران را سر اندر كنار آورد

         بگوش تو گر نام من بگذرد            دم و جان و خون و دلت بفسرد

         نيامد بگوشت بهر انجمن            كمند و كمان گو پيل تن‏

         هران مام كو چون تو زايد پسر            كفن دوز خوانيمش ار مويه‏گر

         تو با اين سپه پيش من رانده‏اى            همى گوز بر گنبد افشانده‏اى‏

         نهنگ بلا بر كشيد از نيام            بياويخت از پيش زين خم خام‏

         چو شير اندر آمد ميان بره            همه رزمگه شد ز كشته خره‏

         بيك زخم دو دو سر افگند خوار            همى يافت از تن بيك تن چهار

         سران را ز زخمش بخاك آوريد            سر سركشان زير پى گستريد

         در و دشت شد پر ز گرد سوار            پراگنده گشتند بر كوه و غار

         همى گشت رستم چو پيل دژم            كمندى بباز و درون شصت خم‏

         به اولاد چون رخش نزديك شد            بكردار شب روز تاريك شد

         بيفگند رستم كمند دراز            بخم اندر آمد سر سرفراز

         از اسپ اندر آمد دو دستش ببست            بپيش اندر افگند و خود بر نشست‏

         بدو گفت اگر راست گويى سخن            ز كژّى نه سر يابم از تو نه بن‏

         نمايى مرا جاى ديو سپيد            همان جاى پولادغندى و بيد

         بجايى كه بستست كاوس كى            كسى كين بديها فگندست پى‏

         نمايى و پيدا كنى راستى            نيارى بكار اندرون كاستى‏

         من اين تخت و اين تاج و گرز گران            بگردانم از شاه مازندران‏

         تو باشى برين بوم و بر شهريار            ار ايدونك كژّى نيارى بكار

         بدو گفت اولاد دل را ز خشم            بپرداز و بگشاى يكباره چشم‏

         تن من مپرداز خيره ز جان            بيابى ز من هرچ خواهى همان‏

         ترا خانه بيد و ديو سپيد            نمايم من اين را كه دادى نويد

         بجايى كه بستست كاوس شاه            بگويم ترا يك بيك شهر و راه‏

         از ايدر بنزديك كاوس كى            صد افگنده بخشيده فرسنگ پى‏

         و زان جا سوى ديو فرسنگ صد            بيايد يكى راه دشوار و بد

         ميان دو صد چاهسارى شگفت            به پيمانش اندازه نتوان گرفت‏

         ميان دو كوهست اين هول جاى            نپرّيد بر آسمان بر هماى‏

         ز ديوان جنگى ده و دو هزار            بشب پاسبانند بر چاهسار

         چو پولادغندى سپهدار اوى            چو بى‏دست و سنجه نگهدار اوى‏

         يكى كوه يابى مر او را بتن            بر و كتف و يالش بود ده رسن‏

         ترا با چنين يال و دست و عنان            گذارنده گرز و تيغ و سنان‏

         چنين برز و بالا و اين كاركرد            نه خوب است با ديو جستن نبرد

         كزو بگذرى سنگلاخست و دشت            كه آهو بران ره نيارد گذشت‏

         چو زو بگذرى رود آبست پيش            كه پهناى او بر دو فرسنگ بيش‏

         كنارنگ ديوى نگهدار اوى            همه نرّه ديوان بفرمان اوى‏

         و زان روى بزگوش تا نرم پاى            چو فرسنگ سيصد كشيده سراى‏

         ز بزگوش تا شاه مازندران            رهى زشت و فرسنگهاى گران‏

         پراگنده در پادشاهى سوار            همانا كه هستند سيصد هزار

         ز پيلان جنگى هزار و دويست            كزيشان بشهر اندرون جاى نيست‏

         نتابى تو تنها و گر ز آهنى            بسايدت سوهان آهرمنى‏

         چنان لشكرى با سليح و درم            نبينى از يشان يكى را دژم‏

         بخنديد رستم ز گفتار اوى            بدو گفت اگر با منى راه جوى‏

         ببينى كزين يك تن پيل تن            چه آيد بران نامدار انجمن‏

         بنيروى يزدان پيروزگر            ببخت و بشمشير تيز و هنر

         چو بينند تاو بر و يال من            بجنگ اندرون زخم گوپال من‏

         بدرّد پى و پوستشان از نهيب            عنان را ندانند باز از ركيب‏

         ازان سو كجا هست كاوس كى            مرا راه بنماى و بردار پى‏

         نياسود تيره شب و پاك روز            همى راند تا پيش كوه اسپروز

         بدانجا كه كاوس لشكر كشيد            ز ديوان جادو بدو بد رسيد

         چو يك نيمه بگذشت از تيره شب            خروش آمد از دشت و بانگ جلب‏

         بمازندران آتش افروختند            بهر جاى شمعى همى سوختند

         تهمتن باولاد گفت آن كجاست            كه آتش بر آمد همى چپ و راست‏

         در شهر مازندران است گفت            كه از شب دو بهره نيارند خفت‏

         بدان جايگه باشد ارژنگ ديو            كه هزمان برآيد خروش و غريو

خوان چهارم كشتن زنى جادو را

چو از آفرين گشت پرداخته            بياورد گلرنگ را ساخته‏

         نشست از بر زين و ره بر گرفت            خم منزل جادو اندر گرفت‏

         همى رفت پويان براه دراز            چو خورشيد تابان بگشت از فراز

         درخت و گيا ديد و آب روان            چنانچون بود جاى مرد جوان‏

         چو چشم تذروان يكى چشمه ديد            يكى جام زرين برو پرنبيد

         يكى غرم بريان و نان از برش            نمكدان و ريچال گرد اندرش‏

         خور جاودان بد چو رستم رسيد            از آواز او ديو شد ناپديد

         فرود آمد از باره زين بر گرفت            بغرم و بنان اندر آمد شگفت‏

         نشست از بر چشمه فرخنده پى            يكى جام زر ديد پر كرده مى‏

         ابا مى يكى نيز طنبور يافت            بيابان چنان خانه سور يافت‏

         تهمتن مر آن را ببر در گرفت            بزد رود و گفتارها بر گرفت‏

         كه آواره و بدنشان رستم است            كه از روز شاديش بهره غم است‏

         همه جاى جنگست ميدان اوى            بيابان و كوهست بستان اوى‏

         همه جنگ با شير و نر اژدهاست            كجا اژدها از كفش نارهاست‏

         مى و جام و بويا گل و ميگسار            نكردست بخشش و را كردگار

         هميشه بجنگ نهنگ اندر است            و گر با پلنگان بجنگ اندر است‏

         بگوش زن جادو آمد سرود            همان ناله رستم و زخم رود

         بياراست رخ را بسان بهار            و گر چند زيبا نبودش نگار

         بر رستم آمد پر از رنگ و بوى            بپرسيد و بنشست نزديك اوى‏

         تهمتن بيزدان نيايش گرفت            ابر آفرينها فزايش گرفت‏

         كه در دشت مازندران يافت خوان            مى و جام با ميگسار جوان‏

         ندانست كو جادوى ريمنست            نهفته برنگ اندر اهريمنست‏

         يكى طاس مى بر كفش بر نهاد            ز دادار نيكى دهش كرد ياد

         چو آواز داد از خداوند مهر            دگرگونه‏تر گشت جادو بچهر

         روانش گمان نيايش نداشت            زبانش توان ستايش نداشت‏

         سيه گشت چون نام يزدان شنيد            تهمتن سبك چون در و بنگريد

         بينداخت از باد خمّ كمند            سر جادو آورد ناگه ببند

         بپرسيد و گفتش چه چيزى بگوى            بدان گونه كت هست بنماى روى‏

         يكى گنده پيرى شد اندر كمند            پر آژنگ و نيرنگ و بند و گزند

         ميانش بخنجر بدو نيم كرد            دل جادوان زو پر از بيم كرد

خوان سوم جنگ رستم با اژدها

          ز دشت اندر آمد يكى اژدها            كزو پيل گفتى نيابد رها

         بدان جايگه بودش آرامگاه            نكردى ز بيمش برو ديو راه‏

         بيامد جهانجوى را خفته ديد            بر او يكى اسپ آشفته ديد

         پر انديشه شد تا چه آمد پديد            كه يارد بدين جايگاه آرميد

         نيارست كردن كس آنجا گذر            ز ديوان و پيلان و شيران نر

         همان نيز كامد نيابد رها            ز چنگ بد انديش نر اژدها

         سوى رخش رخشنده بنهاد روى            دوان اسپ شد سوى ديهيم جوى‏

         همى كوفت بر خاك رويينه سم            چو تندر خروشيد و افشاند دم‏

         تهمتن چو از خواب بيدار شد            سر پر خرد پر ز پيكار شد

         بگرد بيابان يكى بنگريد            شد آن اژدهاى دژم ناپديد

         ابا رخش بر خيره پيكار كرد            ازان كو سر خفته بيدار كرد

         دگر باره چون شد بخواب اندرون            ز تاريكى آن اژدها شد برون‏

         ببالين رستم تگ آورد رخش            همى كند خاك و همى كرد پخش‏

         دگر باره بيدار شد خفته مرد            بر آشفت و رخسارگان كرد زرد

         بيابان همه سربسر بنگريد            بجز تيرگى شب بديده نديد

         بدان مهربان رخش بيدار گفت            كه تاريكى‏ء شب بخواهى نهفت‏

         سرم را همى بازدارى ز خواب            به بيدارئ من گرفتت شتاب‏

         گر اين بار سازى چنين رستخيز            سرت را ببرّم بشمشير تيز

         پياده شوم سوى مازندران            كشم ببر و شمشير و گرز گران‏

         سيم ره بخواب اندر آمد سرش            ز ببر بيان داشت پوشش برش‏

         بغرّيد باز اژدهاى دژم            همى آتش افروخت گفتى بدم‏

         چراگاه بگذاشت رخش آن زمان            نيارست رفتن بر پهلوان‏

         دلش زان شگفتى بدو نيم بود            كش از رستم و اژدها بيم بود

         هم از بهر رستم دلش نارميد            چو باد دمان نزد رستم دويد

         خروشيد و جوشيد و بركند خاك            ز نعلش زمين شد همه چاك چاك‏

         چو بيدار شد رستم از خواب خوش            بر آشفت با باره دستكش‏

         چنان ساخت روشن جهان آفرين            كه پنهان نكرد اژدها را زمين‏

         بران تيرگى رستم او را بديد            سبك تيغ تيز از ميان بر كشيد

         بغرّيد برسان ابر بهار            زمين كرد پر آتش از كار زار

         بدان اژدها گفت بر گوى نام            كزين پس تو گيتى نبينى بكام‏

         نبايد كه بى‏نام بر دست من            روانت بر آيد ز تاريك تن‏

         چنين گفت دژخيم نرّ اژدها            كه از چنگ من كس نيابد رها

         صد اندر صد اين دشت جاى منست            بلند آسمانش هواى منست‏

         نيارد گذشتن بسر بر عقاب            ستاره نبيند زمينش بخواب‏

         بدو اژدها گفت نام تو چيست            كه زاينده را بر تو بايد گريست‏

         چنين داد پاسخ كه من رستمم            ز دستان و از سام و از نيرمم‏

         بتنها يكى كينه‏ور لشكرم            برخش دلاور زمين بسپرم‏

         برآويخت با او بجنگ اژدها            نيامد بفرجام هم زو رها

         چو زور تن اژدها ديد رخش            كزان سان بر آويخت با تاج بخش‏

         بماليد گوش اندر آمد شگفت            بلند اژدها را بدندان گرفت‏

         بدرّيد كتفش بدندان چو شير            برو خيره شد پهلوان دلير

         بزد تيغ و بنداخت از بر سرش            فرو ريخت چون رود خون از برش‏

         زمين شد بزير تنش ناپديد            يكى چشمه خون از برش بر دميد

         چو رستم بران اژدهاى دژم            نگه كرد برزد يكى تيز دم‏

         بيابان همه زير او بود پاك            روان خون گرم از بر تيره خاك‏

         تهمتن ازو در شگفتى بماند            همى پهلوى نام يزدان بخواند

         بآب اندر آمد سر و تن بشست            جهان جز بزور جهانبان نجست‏

         بيزدان چنين گفت كاى دادگر            تو دادى مرا دانش و زور و فر

         كه پيشم چه شير و چه ديو و چه پيل            بيابان بى‏آب و درياى نيل‏

         بدانديش بسيار و گر اندكيست            چو خشم آورم پيش چشمم يكيست‏

خوان دوم يافتن رستم چشمه آب

          يكى راه پيش آمدش ناگزير            همى رفت بايست بر خيره خير

         پى اسپ و گويا زبان سوار            ز گرما و از تشنگى شد ز كار

         پياده شد از اسپ و ژوپين بدست            همى رفت پويان بكردار مست‏

         همى جست بر چاره جستن رهى            سوى آسمان كرد روى آنگهى‏

         چنين گفت كاى داور دادگر            همه رنج و سختى تو آرى بسر

         گرايدونك خشنودى از رنج من            بدان گيتى آگنده كن گنج من‏

         بپويم همى تا مگر كردگار            دهد شاه كاوس را زينهار

         هم ايرانيان را ز چنگال ديو            گشايد بى‏آزار گيهان خديو

         گنهكار و افگندگان تواند            پرستنده و بندگان تواند

         تن پيلوارش چنان تفته شد            كه از تشنگى سست و آشفته شد

         بيفتاد رستم بران گرم خاك            زبان گشته از تشنگى چاك چاك‏

         همانگه يكى ميش نيكوسرين            بپيمود پيش تهمتن زمين‏

         ازان رفتن ميش انديشه خاست            بدل گفت كابشخور اين كجاست‏

         همانا كه بخشايش كردگار            فراز آمدست اندرين روزگار

         بيفشارد شمشير بر دست راست            بزور جهاندار بر پاى خاست‏

         بشد بر پى ميش و تيغش بچنگ            گرفته بدست دگر پالهنگ‏

         بره بر يكى چشمه آمد پديد            چو ميش سراور بدانجا رسيد

         تهمتن سوى آسمان كرد روى            چنين گفت كاى داور راستگوى‏

         هرانكس كه از دادگر يك خداى            بپيچد نيارد خرد را بجاى‏

         برين چشمه آبشخور ميش نيست            همان غرم دشتى مرا خويش نيست‏

         بجايى كه تنگ اندر آيد سخن            پناهت بجز پاك يزدان مكن‏

         بران غرم بر آفرين كرد چند            كه از چرخ گردان مبادت گزند

         گيا بر در و دشت تو سبز باد            مباد از تو هرگز دل يوز شاد

         ترا هرك يازد بتير و كمان            شكسته كمان باد و تيره گمان‏

         كه زنده شد از تو گو پيل تن            و گر نه پر انديشه بود از كفن‏

         كه در سينه اژدهاى بزرگ            نگنجد بماند بچنگال گرگ‏

         شده پاره پاره كنان و كشان            ز رستم بدشمن رسيده نشان‏

         روانش چو پردخته شد ز آفرين            ز رخش تگاور جدا كرد زين‏

         همه تن بشستش بران آب پاك            بكردار خورشيد شد تابناك‏

         چو سيراب شد ساز نخچير كرد            كمر بست و تركش پر از تير كرد

         بيفگند گورى چو پيل ژيان            جدا كرد ازو چرم پاى و ميان‏

         چو خورشيد تيز آتشى بر فروخت            برآورد ز آب اندر آتش بسوخت‏

         بپردخت ز آتش بخوردن گرفت            بخاك استخوانش سپردن گرفت‏

         سوى چشمه روشن آمد بر آب            چو سيراب شد كرد آهنگ خواب‏

         تهمتن برخش سراينده گفت            كه با كس مكوش و مشو نيز جفت‏

         اگر دشمن آيد سوى من بپوى            تو با ديو و شيران مشو جنگجوى‏

         بخفت و بر آسود و نگشاد لب            چمان و چران رخش تا نيم شب‏

خوان نخست جنگ رخش با شيرى

          برون رفت پس پهلو نيمروز            ز پيش پدر گرد گيتى فروز

         دو روزه بيك روزه بگذاشتى            شب تيره را روز پنداشتى‏

         بدين سان همى رخش ببريد راه            بتابنده روز و شبان سياه‏

         تنش چون خورش جست و آمد بشور            يكى دشت پيش آمدش پر ز گور

         يكى رخش را تيز بنمود ران            تگ گور شد از تگ او گران‏

         كمند و پى رخش و رستم سوار            نيابد از و دام و دد زينهار

         كمند كيانى بينداخت شير            بحلقه در آورد گور دلير

         كشيد و بيفگند گور آن زمان            بيامد برش چون هژبر دمان‏

         ز پيكان تير آتشى برفروخت            بدو خاور و خاشاك و هيزم بسوخت‏

         بران آتش تيز بريانش كرد            ازان پس كه بى‏پوست و بى‏جانش كرد

         بخورد و بينداخت زو استخوان            همين بود ديگ و همين بود خوان‏

         لگام از سر رخش برداشت خوار            چرا ديد و بگذاشت در مرغزار

         بر نيستان بستر خواب ساخت            در بيم را جاى ايمن شناخت‏

         دران نيستان بيشه شير بود            كه پيلى نيارست ازو نى درود

         چو يك پاس بگذشت درّنده شير            بسوى كنام خود آمد دلير

         بر نى يكى پيل را خفته ديد            بر او يكى اسپ آشفته ديد

         نخست اسپ را گفت بايد شكست            چو خواهم سوارم خود آيد بدست‏

         سوى رخش رخشان بر آمد دمان            چو آتش بجوشيد رخش آن زمان‏

         دو دست اندر آورد و زد بر سرش            همان تيز دندان به پشت اندرش‏

         همى زد بران خاك تا پاره كرد            ددى را بران چاره بيچاره كرد

         چو بيدار شد رستم تيز چنگ            جهان ديد بر شير تاريك و تنگ‏

         چنين گفت با رخش كاى هوشيار            كه گفتت كه با شير كن كارزار

         اگر تو شدى كشته در چنگ اوى            من اين گرز و اين مغفر جنگجوى‏

         چگونه كشيدى بمازندران            كمند كيانى و گرز گران‏

         چرا نامدى نزد من با خروش            خروش توم چون رسيدى بگوش‏

         سرم گر ز خواب خوش آگه شدى            ترا جنگ با شير كوته شدى‏

         چو خورشيد بر زد سر از تيره كوه            تهمتن ز خواب خوش آمد ستوه‏

         تن رخش بسترد و زين بر نهاد            ز يزدان نيكى دهش كرد ياد