آگاهى يافتن زال از مرگ نوذر

          بگستهم و طوس آمد اين آگهى            كه تيره شد آن فرّ شاهنشهى‏

         بشمشير تيز آن سر تاج دار            بزارى بريدند و برگشت كار

         بكندند موى و شخودند روى            از ايران بر آمد يكى هاى و هوى‏

         سر سركشان گشت پر گرد و خاك            همه ديده پر خون همه جامه چاك‏

         سوى زابلستان نهادند روى            زبان شاه گوى و روان شاه جوى‏

         بر زال رفتند با سوگ و درد            رخان پر ز خون و سران پر ز گرد

         كه زارا دليرا شها نوذرا            گوا تاج دارا مها مهترا

         نگهبان ايران و شاه جهان            سر تاج داران و پشت مهان‏

         سرت افسر از خاك جويد همى            زمين خون شاهان ببويد همى‏

         گيايى كه رويد بران بوم و بر            نگون دارد از شرم خورشيد سر

         همى داد خواهيم و زارى كنيم            بخون پدر سوگوارى كنيم‏

         نشان فريدون بدو زنده بود            زمين نعل اسپ ورا بنده بود

         بزارى و خوارى سرش را ز تن            بريدند با نامدار انجمن‏

         همه تيغ زهر آبگون بركشيد            بكين جستن آييد و دشمن كشيد

         همانا برين سوگ با ما سپهر            ز ديده فرو باردى خون بمهر

         شما نيز ديده پر از خون كنيد            همه جامه ناز بيرون كنيد

         كه با كين شاهان نشايد كه چشم            نباشد پر از آب و دل پر ز خشم‏

         همه انجمن زار و گريان شدند            چو بر آتش تيز بريان شدند

         زبان داد دستان كه تا رستخيز            نبيند نيام مرا تيغ تيز

         چمان چرمه در زير تخت منست            سنان‏دار نيزه درخت منست‏

         ركابست پاى مرا جايگاه            يكى ترگ تيره سرم را كلاه‏

         برين كينه آرامش و خواب نيست            همى چون دو چشمم بجوى آب نيست‏

         روان چنان شهريار جهان            درخشنده بادا ميان مهان‏

         شما را بداد جهان آفرين            دل آرميده بادا بآيين و دين‏

         ز مادر همه مرگ را زاده‏ايم            برينيم و گردن و را داده‏ايم‏

         چو گردان سوى كينه بشتافتند            بسارى سران آگهى يافتند

         از يشان بشد خورد و آرام و خواب            پر از بيم گشتند از افراسياب‏

         ازان پس به اغريرث آمد پيام            كه اى پر منش مهتر نيك‏نام‏

         بگيتى بگفتار تو زنده‏ايم            همه يك بيك مر ترا بنده‏ايم‏

         تو دانى كه دستان بزابلستان            بجايست با شاه كابلستان‏

         چو بر زين و چون قارن رزم‏زن            چو خرّاد و كشواد لشكر شكن‏

         يلانند با چنگهاى دراز            ندارند از ايران چنين دست باز

         چو تابند گردان ازين سو عنان            بچشم اندر آرند نوك سنان‏

         از آن تيز گردد رد افراسياب            دلش گردد از بستگان پر شتاب‏

         پس آنگه سر يك رمه بى‏گناه            بخاك اندر آرد ز بهر كلاه‏

         اگر بيند اغريرث هوشمند            مر اين بستگان را گشايد ز بند

         پراگنده گرديم گرد جهان            زبان برگشاييم پيش مهان‏

         بپيش بزرگان ستايش كنيم            همان پيش يزدان نيايش كنيم‏

         چنين گفت اغريرث پر خرد            كزين گونه گفتار كى در خورد

         ز من آشكارا شود دشمنى            بجوشد سر مرد آهرمنى‏

         يكى چاره سازم دگرگونه زين            كه با من نگردد برادر بكين‏

         گر ايدون كه دستان شود تيز چنگ            يكى لشكر آرد بر ما بجنگ‏

         چو آرد بنزديك سارى رمه            بدستان سپارم شما را همه‏

         بپردازم آمل نيايم بجنگ            سرم را ز نام اندر آرم بننگ‏

         بزرگان ايران ز گفتار اوى            بروى زمين بر نهادند روى‏

         چو از آفرينش بپرداختند            نوندى ز سارى برون تاختند

         بپوييد نزديك دستان سام            بياورد ازان نامداران پيام‏

         كه بخشود بر ما جهاندار ما            شد اغريرث پر خرد يار ما

         يكى سخت پيمان فگنديم بن            بران بر نهاديم يك سر سخن‏

         كز ايران چو دستان آزاد مرد            بيايند و جويند با وى نبرد

         گرانمايه اغريرث نيك پى            ز آمل گذارد سپه را برى‏

         مگر زنده از چنگ اين اژدها            تن يك جهان مردم آيد رها

         چو پوينده در زابلستان رسيد            سراينده در پيش دستان رسيد

         بزرگان و جنگ آوران را بخواند            پيام يلان پيش ايشان براند

         ازان پس چنين گفت كاى سروران            پلنگان جنگى و نام آوران‏

         كدامست مردى كنارنگ دل            بمردى سيه كرده در جنگ دل‏

         خريدار اين جنگ و اين تاختن            بخورشيد گردن بر افراختن‏

         ببر زد بران كار كشواد دست            منم گفت يازان بدين داد دست‏

         برو آفرين كرد فرخنده زال            كه خرّم بدى تا بود ماه و سال‏

         سپاهى ز گردان پر خاشجوى            ز زابل بآمل نهادند روى‏

         چو از پيش دستان برون شد سپاه            خبر شد باغريرث نيك‏خواه‏

         همه بستگان را بسارى بماند            بزد ناى رويين و لشكر براند

         چو گشواد فرّخ بسارى رسيد            پديد آمد آن بندها را كليد

         يكى اسپ مر هر يكى را بساخت            ز سارى سوى زابلستان بتاخت‏

         چو آمد بدستان سام آگهى            كه برگشت گشواد با فرّهى

         يكى گنج ويژه بدرويش داد            سراينده را جامه خويش داد

         چو گشواد نزديك زابل رسيد            پذيره شدش زال زر چون سزيد

         بران بستگان زار بگريست دير            كجا مانده بودند در چنگ شير

         پس از نامور نوذر شهريار            بسر خاك بر كرد و بگريست زار

         بشهر اندر آوردشان ارجمند            بياراست ايوانهاى بلند

         چنان هم كه هنگام نوذر بدند            كه با تاج و با تخت و افسر بدند

         بياراست دستان همه دستگاه            شد از خواسته بى‏نياز آن سپاه‏

كشته شدن نوذر به دست افراسياب

          سوى شاه تركان رسيد آگهى            كزان نامداران جهان شد تهى‏

         دلش گشت پر آتش از درد و غم            دو رخ را بخون جگر داد نم‏

         بر آشفت و گفتا كه نوذر كجاست            كزو ويسه خواهد همى كينه خواست‏

         چه چاره است جز خون او ريختن            يكى كينه نو بر انگيختن‏

         بدژخيم فرمود كو را كشان            ببر تا بياموزد او سر فشان‏

         سپهدار نوذر چو آگاه شد            بدانست كش روز كوتاه شد

         سپاهى پر از غلغل و گفت و گوى            سوى شاه نوذر نهادند روى‏

         ببستند بازوش با بند تنگ            كشيدندش از جاى پيش نهنگ‏

         بدشت آوريدندش از خيمه خوار            برهنه سر و پاى و برگشته كار

         چو از دور ديدش زبان برگشاد            ز كين نياگان همى كرد ياد

         ز تور و ز سلم اندر آمد نخست            دل و ديده از شرم شاهان بشست‏

         بدو گفت هر بد كه آيد سزاست            بگفت و بر آشفت و شمشير خواست‏

         بزد گردن خسرو تاج دار            تنش را بخاك اندر افگند خوار

         شد آن يادگار منوچهر شاه            تهى ماند ايران ز تخت و كلاه‏

         ايا دانشى مرد بسيار هوش            همه چادر آزمندى مپوش‏

         كه تخت و كله چون تو بسيار ديد            چنين داستان چند خواهى شنيد

         رسيدى بجايى كه بشتافتى            سر آمد كزو آرزو يافتى‏

         چه جويى ازين تيره خاك نژند            كه هم بازگرداندت مستمند

         كه گر چرخ گردان كشد زين تو            سرانجام خاكست بالين تو

         پس آن بستگان را كشيدند خوار            بجان خواستند آنگهى زينهار

         چو اغريرث پر هنر آن بديد            دل او ببر در چو آتش دميد

         همى گفت چندين سر بى‏گناه            ز تن دور ماند بفرمان شاه‏

         بيامد خروشان بخواهشگرى            بياراست با نامور داورى‏

         كه چندين سرافراز گرد و سوار            نه با ترگ و جوشن نه در كارزار

         گرفتار كشتن نه والا بود            نشيبست جايى كه بالا بود

         سزد گر نيايد بجانشان گزند            سپارى هميدون بمن‏شان ببند

         بريشان يكى غار زندان كنم            نگهدارشان هوشمندان كنم‏

         بسارى بزارى بر آرند هوش            تو از خون بكش دست و چندين مكوش‏

         ببخشيد جان‏شان بگفتار اوى            چو بشنيد با درد پيكار اوى‏

         بفرمودشان تا بسارى برند            بغلّ و بمسمار و خوارى برند

         چو اين كرده شد ساز رفتن گرفت            زمين زير اسپان نهفتن گرفت‏

         ز پيش دهستان سوى رى كشيد            از اسپان برنج و بتك خوى كشيد

         كلاه كيانى بسر بر نهاد            بدينار دادن در اندر گشاد

رسيدن زال به يارى مهراب

          فرستاده نزديك دستان رسيد            بكردار آتش دلش بر دميد

         سوى گرد مهراب بنهاد روى            همى تاخت با لشكرى جنگجوى‏

         چو مهراب را پاى بر جاى ديد            بسرش اندرون دانش و راى ديد

         بدل گفت كاكنون ز لشكر چه باك            چه پيشم خزروان چه يك مشت خاك‏

         پس آنگه سوى شهر بنهاد روى            چو آمد بشهر اندرون نامجوى‏

         بمهراب گفت اى هشيوار مرد            پسنديده اندر همه كاركرد

         كنون من شوم در شب تيره‏گون            يكى دست يازم بريشان بخون‏

         شوند آگه از من كه باز آمدم            دل آگنده و كينه‏ساز آمدم‏

         كمانى ببازو در افگند سخت            يكى تير بر سان شاخ درخت‏

         نگه كرد تا جاى گردان كجاست            خدنگى بچرخ اندرون راند راست‏

         بينداخت سه جاى سه چوبه تير            بر آمد خروشيدن دار و گير

         چو شب روز شد انجمن شد سپاه            بران تير كردند هر كس نگاه‏

         بگفتند كاين تير زالست و بس            نراند چنين در كمان تير كس‏

         چو خورشيد تابان ز بالا بگشت            خروش تبيره بر آمد ز دشت‏

         بشهر اندرون كوس با كرّ ناى            خروشيدن زنگ و هندى دراى‏

         بر آمد سپه را بهامون كشيد            سرا پرده و پيل بيرون كشيد

         سپاه اندر آورد پيش سپاه            چو هامون شد از گرد كوه سياه‏

         خزروان دمان با عمود و سپر            يكى تاختن كرد بر زال زر

         عمودى بزد بر بر روشنش            گسسته شد آن نامور جوشنش‏

         چو شد تافته شاه زابلستان            برفتند گردان كابلستان‏

         يكى درع پوشيد زال دلير            بجنگ اندر آمد بكردار شير

         بدست اندرون داشت گرز پدر            سرش گشته پر خشم و پر خون جگر

         بزد بر سرش گرزه گاورنگ            زمين شد ز خونش چو پشت پلنگ‏

         بيفگند و بسپرد و زو در گذشت            ز پيش سپاه اندر آمد بدشت‏

         شماساس را خواست كايد برون            نيامد برون كش بخوشيد خون‏

         بگرد اندرون يافت كلباد را            بگردن بر آورد پولاد را

         چو شمشير زن گرز دستان بديد            همى كرد از و خويشتن ناپديد

         كمان را بزه كرد زال سوار            خدنگى بدو اندرون راند خوار

         بزد بر كمربند كلباد بر            بران بند زنجير پولاد بر

         ميانش ابا كوهه زين بدوخت            سپه را بكلباد بر دل بسوخت‏

         چو اين دو سر افگنده شد در نبرد            شماساس شد بى‏دل و روى زرد

         شماساس و آن لشكر رزم ساز            پراگنده از رزم گشتند باز

         پس اندر دليران زاولستان            برفتند با شاه كابلستان‏

         چنان شد ز بس كشته در رزمگاه            كه گفتى جهان تنگ شد بر سپاه‏

         سوى شاه تركان نهادند سر            گشاده سليح و گسسته كمر

         شماساس چون در بيابان رسيد            ز ره قارن كاوه آمد پديد

         كه از لشكر ويسه برگشته بود            بخوارى گراميش را كشته بود

         بهم باز خوردند هر دو سپاه            شماساس با قارن كينه‏خواه‏

         بدانست قارن كه ايشان كيند            ز زاولستان ساخته بر چيند

         بزد ناى رويين و بگرفت راه            بپيش سپاه اندر آمد سپاه‏

         از ان لشكر خسته و بسته مرد            بخورشيد تابان بر آورد گرد

         گريزان شماساس با چند مرد            برفتند از ان تيره گرد نبرد

                       

تاخته كردن شماساس و خزروان به زابلستان

و ديگر كه از شهر ارمان شدند            بكينه سوى زابلستان شدند

         شماساس كز پيش جيحون برفت            سوى سيستان روى بنهاد و تفت‏

         خزروان ابا تيغ زن سى هزار            ز تركان بزرگان خنجرگزار

         برفتند بيدار تا هيرمند            ابا تيغ و با گرز و بخت بلند

         ز بهر پدر زال با سوگ و درد            بگوراب اندر همى دخمه كرد

         بشهر اندرون گرد مهراب بود            كه روشن روان بود و بى‏خواب بود

         فرستاده‏اى آمد از نزد اوى            بسوى شماساس بنهاد روى‏

         بپيش سراپرده آمد فرود            ز مهراب دادش فراوان درود

         كه بيدار دل شاه توران سپاه            بماناد تا جاودان با كلاه‏

         ز ضحاك تازيست ما را نژاد            بدين پادشاهى نيم سخت شاد

         بپيوستگى جان خريدم همى            جز اين نيز چاره نديدم همى‏

         كنون اين سراى و نشست منست            همان زاولستان بدست منست‏

         از ايدر چو دستان بشد سوگوار            ز بهر ستودان سام سوار

         دلم شادمان شد بتيمار اوى            بر آنم كه هرگز نبينمش روى‏

         زمان خواهم از نامور پهلوان            بدان تا فرستم هيونى دوان‏

         يكى مرد بينا دل و پر شتاب            فرستم بنزديك افراسياب‏

         مگر كز نهان من آگه شود            سخنهاى گوينده كوته شود

         نثارى فرستم چنانچون سزاست            جز اين نيز هرچ از در پادشاست‏

         گر ايدونك گويد بنزد من آى            جز از پيش تختش نباشم بپاى‏

         همه پادشاهى سپارم بدوى            هميشه دلى شاد دارم بدوى‏

         تن پهلوان را نيارم برنج            فرستمش هر گونه آگنده گنج‏

         ازين سو دل پهلوان را ببست            و زان در سوى چاره يازيد دست‏

         نوندى بر افگند نزديك زال            كه پرنده شو باز كن پرّ و بال‏

         بدستان بگو آنچ ديدى ز كار            بگويش كه از آمدن سر مخار

         كه دو پهلوان آمد ايدر بجنگ            ز تركان سپاهى چو دشتى پلنگ‏

         دو لشكر كشيدند بر هيرمند            بدينارشان پاى كردم ببند

         گر از آمدن دم زنى يك زمان            بر آيد همى كامه بدگمان‏

                       

كشته يافتن ويسه پسر خود را

          بشد ويسه سالار توران سپاه            ابا لشكرى نامور كينه خواه‏

         ازان پيشتر تا بقارن رسيد            گراميش را كشته افگنده ديد

         دليران و گردان توران سپاه            بسى نيز با او فگنده براه‏

         دريده درفش و نگونسار كوس            چو لاله كفن روى چون سند روس‏

         ز ويسه بقارن رسيد آگهى            كه آمد بپيروزى و فرّهى

         ستوران تازى سوى نيمروز            فرستاد و خود رفت گيتى فروز

         ز درد پسر ويسه جنگجوى            سوى پارس چون باد بنهاد روى‏

         چو از پارس قارن بهامون كشيد            ز دست چپش لشكر آمد پديد

         ز گرد اندر آمد درفش سياه            سپهدار تركان بپيش سپاه‏

         رده بر كشيدند بر هر دو روى            برفتند گردان پرخاش جوى‏

         ز قلب سپه ويسه آواز داد            كه شد تاج و تخت بزرگى بباد

         ز قنوج تا مرز كابلستان            همان تا در بست و زابلستان‏

         همه سربسر پاك در چنگ ماست            بر ايوانها نقش و نيرنگ ماست‏

         كجا يافت خواهى تو آرامگاه            ازان پس كجا شد گرفتار شاه‏

         چنين داد پاسخ كه من قارنم            گليم اندر آب روان افگنم‏

         نه از بيم رفتم نه از گفت و گوى            بپيش پسرت آمدم كينه جوى‏

         چو از كين او دل بپرداختم            كنون كين و جنگ ترا ساختم‏

         بر آمد چپ و راست گرد سياه            نه روى هوا ماند روشن نه ماه‏

         سپه يك بديگر بر آويختند            چو رود روان خون همى ريختند

         بر ويسه شد قارن رزم جوى            ازو ويسه در جنگ برگاشت روى‏

         فراوان ز جنگ آوران كشته شد            بآورد چون ويسه سرگشته شد

         چو بر ويسه آمد ز اختر شكن            نرفت از پسش قارن رزم‏زن‏

         بشد ويسه تا پيش افراسياب            ز درد پسر مژه كرده پر آب‏

                       

گرفتار شدن نوذر به دست افراسياب

          چو بشنيد نوذر كه قارن برفت            دمان از پسش روى بنهاد و تفت‏

         همى تاخت كز روز بد بگذرد            سپهرش مگر زير پى نسپرد

         چو افراسياب آگهى يافت ز وى            كه سوى بيابان نهادست روى‏

         سپاه انجمن كرد و پويان برفت            چو شير از پسش روى بنهاد و تفت‏

         چو تنگ اندر آمد بر شهريار            همش تاختن ديد و هم كارزار

         بدان سان كه آمد همى جست راه            كه تا بر سر آرد سرى بى‏كلاه‏

         شب تيره تا شد بلند آفتاب            همى گشت با نوذر افراسياب‏

         ز گرد سواران جهان تار شد            سرانجام نوذر گرفتار شد

         خود و نامداران هزار و دويست            تو گفتى كشان بر زمين جاى نيست‏

         بسى راه جستند و بگريختند            بدام بلا هم بر آويختند

         چنان لشكرى را گرفته ببند            بياورد با شهريار بلند

         اگر با تو گردون نشيند براز            هم از گردش او نيابى جواز

         همو تاج و تخت بلندى دهد            همو تيرگى و نژندى دهد

         بدشمن همى ماند و هم بدوست            گهى مغز يابى ازو گاه پوست‏

         سرت گر بسايد بابر سياه            سرانجام خاك است از و جايگاه‏

         و زان پس بفرمود افراسياب            كه از غار و كوه و بيابان و آب‏

         بجوييد تا قارن رزم زن            رهايى نيابد ازين انجمن‏

         چو بشنيد كو پيش ازان رفته بود            ز كار شبستان بر آشفته بود

         غمى گشت ازان كار افراسياب            ازو دور شد خورد و آرام و خواب‏

         كه قارن رها يافت از وى بجان            بران درد پيچيد و شد بدگمان‏

         چنين گفت با ويسه نامور            كه دل سخت گردان بمرگ پسر

         كه چو قارن كاوه جنگ آورد            پلنگ از شتابش درنگ آورد

         ترا رفت بايد ببسته كمر            يكى لشكرى ساخته پر هنر

                       

جنگ نوذر با افراسياب سديگر بار

          ازان پس بياسود لشكر دو روز            سه ديگر چو بفروخت گيتى فروز

         نبد شاه را روزگار نبرد            ببيچارگى جنگ بايست كرد

         ابا لشكر نوذر افراسياب            چو درياى جوشان بُد و رود آب‏

         خروشيدن آمد ز پرده سراى            ابا ناله كوس و هندى دراى‏

         تبيره بر آمد ز درگاه شاه            نهادند بر سر ز آهن كلاه‏

         بپرده سراى رد افراسياب            كسى را سر اندر نيامد بخواب‏

         همه شب همى لشكر آراستند            همى تيغ و ژوپين بپيراستند

         زمين كوه تا كوه جوشن وران            برفتند با گرزهاى گران‏

         نبد كوه پيدا ز ريگ و ز شخ            ز دريا بدريا كشيدند نخ‏

         بياراست قارن بقلب اندرون            كه با شاه باشد سپه را ستون‏

         چپ شاه گرد تليمان بخاست            چو شاپور نستوه بر دست راست‏

         ز شبگير تا خور ز گردون بگشت            نبد كوه پيدا نه دريا نه دشت‏

         دل تيغ گفتى ببالد همى            زمين زير اسپان بنالد همى‏

         چو شد نيزه‏ها بر زمين سايه‏دار            شكست اندر آمد سوى مايه‏دار

         چو آمد ببخت اندرون تيرگى            گرفتند تركان برو چيرگى‏

         بران سو كه شاپور نستوه بود            پراگنده شد هرك انبوه بود

         همى بود شاپور تا كشته شد            سر بخت ايرانيان گشته شد

         از انبوه تركان پرخاش جوى            بسوى دهستان نهادند روى‏

         شب و روز بد بر گذرهاش جنگ            بر آمد برين نيز چندى درنگ‏

         چو نوذر فروهشت پى در حصار            برو بسته شد راه جنگ سوار

         سواران بياراست افراسياب            گرفتش ز جنگ درنگى شتاب‏

         يكى نامور ترك را كرد ياد            سپهبد كروخان ويسه نژاد

         سوى پارس فرمود تا بر كشيد            براه بيابان سر اندر كشيد

         كزان سو بد ايرانيان را بنه            بجويد بنه مردم بدتنه‏

         چو قارن شنود آنكه افراسياب            گسى كرد لشكر بهنگام خواب‏

         شد از رشك جوشان و دل كرد تنگ            بر نوذر آمد بسان پلنگ‏

         كه توران شه آن ناجوانمرد مرد            نگه كن كه با شاه ايران چه كرد

         سوى روى پوشيدگان سپاه            سپاهى فرستاد بى‏مر براه‏

         شبستان ما گر بدست آورد            برين نامداران شكست آورد

         بننگ اندرون سر شود ناپديد            بدنب كروخان ببايد كشيد

         ترا خوردنى هست و آب روان            سپاهى بمهر تو دارد روان‏

         همى باش و دل را مكن هيچ بد            كه از شهرياران دليرى سزد

         كنون من شوم بر پى اين سپاه            بگيرم بريشان ز هر گونه راه‏

         بدو گفت نوذر كه اين راى نيست            سپه را چو تو لشكر آراى نيست‏

         ز بهر بنه رفت گستهم و طوس            بدانگه كه بر خاست آواى كوس‏

         بدين زودى اندر شبستان رسد            كند ساز ايشان چنانچون سزد

         نشستند بر خوان و مى خواستند            زمانى دل از غم بپيراستند

         پس آنگه سوى خان قارن شدند            همه ديده چون ابر بهمن شدند

         سخن را فگندند هر گونه بن            بران بر نهادند يك سر سخن‏

         كه ما را سوى پارس بايد كشيد            نبايد برين جايگاه آرميد

         چو پوشيده رويان ايران سپاه            اسيران شوند از بد كينه خواه‏

         كه گيرد بدين دشت نيزه بدست            كرا باشد آرام و جاى نشست‏

         چو شيدوش و كشواد و قارن بهم            زدند اندرين راى بر بيش و كم‏

         چو نيمى گذشت از شب دير ياز            دليران برفتن گرفتند ساز

         بدين روى دژدار بد گژدهم            دليران بيدار با او بهم‏

         و زان روى دژ بارمان و سپاه            ابا كوس و پيلان نشسته براه‏

         كزو قارن رزم زن خسته بود            بخون برادر كمر بسته بود

         بر آويخت چون شير با بارمان            سوى چاره جستن ندادش زمان‏

         يكى نيزه زد بر كمربند اوى            كه بگسست بنياد و پيوند اوى‏

         سپه سر بسر دل شكسته شدند            همه يك ز ديگر گسسته شدند

         سپهبد سوى پارس بنهاد روى            ابا نامور لشكر جنگ جوى‏

                       

رزم افراسياب با نوذر ديگر بار

بر آسود پس لشكر از هر دو روى            برفتند روز دوم جنگجوى‏

         رده بر كشيدند ايرانيان            چنانچون بود ساز جنگ كيان‏

         چو افراسياب آن سپه را بديد            بزد كوس رويين و صف بر كشيد

         چنان شد ز گرد سواران جهان            كه خورشيد گفتى شد اندر نهان‏

         دهاده بر آمد ز هر دو گروه            بيابان نبود ايچ پيدا ز كوه‏

         بر انسان سپه بر هم آويختند            چو رود روان خون همى ريختند

         بهر سو كه قارن شدى رزمخواه            فرو ريختى خون ز گرد سياه‏

         كجا خاستى گرد افراسياب            همه خون شدى دشت چون رود آب‏

         سرانجام نوذر ز قلب سپاه            بيامد بنزديك او رزمخواه‏

         چنان نيزه بر نيزه انداختند            سنان يك بديگر بر افراختند

         كه بر هم نپيچد بران گونه مار            شهانرا چنين كى بود كارزار

         چنين تا شب تيره آمد بتنگ            برو خيره شد دست پور پشنگ‏

         از ايران سپه بيشتر خسته شد            و زان روى پيكار پيوسته شد

         ببيچارگى روى برگاشتند            بهامون بر افگنده بگذاشتند

         دل نوذر از غم پر از درد بود            كه تاجش ز اختر پر از گرد بود

         چو از دشت بنشست آواى كوس            بفرمود تا پيش او رفت طوس‏

         بشد طوس و گستهم با او بهم            لبان پر ز باد و روان پر ز غم‏

         بگفت آنك در دل مرا درد چيست            همى گفت چندى و چندى گريست‏

         از اندرز فرّخ پدر ياد كرد            پر از خون جگر لب پر از باد سرد

         كجا گفته بودش كه از ترك و چين            سپاهى بيايد بايران زمين‏

         از يشان ترا دل شود دردمند            بسى بر سپاه تو آيد گزند

         ز گفتار شاه آمد اكنون نشان            فراز آمد آن روز گردنكشان‏

         كس از نامه نامداران نخواند            كه چندين سپه كس ز تركان براند

         شما را سوى پارس بايد شدن            شبستان بياوردن و آمدن‏

         و زان جا كشيدن سوى زاوه كوه            بران كوه البرز بردن گروه‏

         ازيدر كنون زى سپاهان رويد            وزين لشكر خويش پنهان رويد

         ز كار شما دل شكسته شوند            برين خستگى نيز خسته شوند

         ز تخم فريدون مگر يك دو تن            برد جان ازين بى‏شمار انجمن‏

         ندانم كه ديدار باشد جزين            يك امشب بكوشيم دست پسين‏

         شب و روز داريد كارآگهان            بجوييد هشيار كار جهان‏

         ازين لشكر ار بد دهند آگهى            شود تيره اين فرّ شاهنشهى‏

         شما دل مداريد بس مستمند            كه بايد چنين بد ز چرخ بلند

         يكى را بجنگ اندر آيد زمان            يكى با كلاه مهى شادمان‏

         تن كشته با مرده يكسان شود            طپد يك زمان بازش آسان شود

         بدادش مران پندها چون سزيد            پس آن دست شاهانه بيرون كشيد

         گرفت آن دو فرزند را در كنار            فرو ريخت آب از مژه شهريار

                       

رزم بارمان و قباد و كشته شدن قباد

سپيده چو از كوه سر بر كشيد            طلايه بپيش دهستان رسيد

         ميان دو لشكر دو فرسنگ بود            همه ساز و آرايش جنگ بود

         يكى ترك بُد نام او بارمان            همى خفته را گفت بيدار مان‏

         بيامد سپه را همى بنگريد            سراپرده شاه نوذر بديد

         بشد نزد سالار توران سپاه            نشان داد از ان لشكر و بارگاه‏

         و زان پس بسالار بيدار گفت            كه ما را هنر چند بايد نهفت‏

         بدستورى شاه من شيروار            بجويم از ان انجمن كارزار

         ببينند پيدا ز من دستبرد            جز از من كسى را نخوانند گرد

         چنين گفت اغريرث هوشمند            كه گر بارمان را رسد زين گزند

         دل مرزبانان شكسته شود            برين انجمن كار بسته شود

         يكى مرد بى‏نام بايد گزيد            كه انگشت ازان پس نبايد گزيد

         پر آژنگ شد روى پور پشنگ            ز گفتار اغريرث آمدش ننگ‏

         بروى دژم گفت با بارمان            كه جوشن بپوش و بزه كن كمان‏

         تو باشى بران انجمن سر فراز            بانگشت دندان نيايد بگاز

         بشد بارمان تا بدشت نبرد            سوى قارن كاوه آواز كرد

         كزين لشكر نوذر نامدار            كه دارى كه با من كند كارزار

         نگه كرد قارن بمردان مرد            ازان انجمن تا كه جويد نبرد

         كس از نامدارانش پاسخ نداد            مگر پير گشته دلاور قباد

         دژم گشت سالار بسيار هوش            ز گفت برادر بر آمد بجوش‏

         ز خشمش سرشك اندر آمد بچشم            از آن لشكر گشن بد جاى خشم‏

         ز چندان جوان مردم جنگجوى            يكى پير جويد همى رزم اوى‏

         دل قارن آزرده گشت از قباد            ميان دليران زبان برگشاد

         كه سال تو اكنون بجايى رسيد            كه از جنگ دستت ببايد كشيد

         توئى مايه‏ور كدخداى سپاه            همى بر تو گردد همه راى شاه‏

         بخون گر شود لعل مويى سپيد            شوند اين دليران همه نااميد

         شكست اندر آيد بدين رزم‏گاه            پر از درد گردد دل نيك خواه‏

         نگه كن كه با قارن رزم‏زن            چه گويد قباد اندران انجمن‏

         بدان اى برادر كه تن مرگ راست            سر رزم‏زن سودن ترگ راست‏

         ز گاه خجسته منوچهر باز            از امروز بودم تن اندر گداز

         كسى زنده بر آسمان نگذرد            شكارست و مرگش همى بشكرد

         يكى را بر آيد بشمشير هوش            بدانگه كه آيد دو لشكر بجوش‏

         تنش كرگس و شير درّنده راست            سرش نيزه و تيغ برنده راست‏

         يكى را ببستر بر آيد زمان            همى رفت بايد ز بن بى‏گمان‏

         اگر من روم زين جهان فراخ            برادر بجايست با برز و شاخ‏

         يكى دخمه خسروانى كند            پس از رفتنم مهربانى كند

         سرم را بكافور و مشك و گلاب            تنم را بدان جاى جاويد خواب‏

         سپار اى برادر تو پدرود باش            هميشه خرد تار و تو پود باش‏

         بگفت اين و بگرفت نيزه بدست            بآوردگه رفت چون پيل مست‏

         چنين گفت با رزم زن بارمان            كه آورد پيشم سرت را زمان‏

         ببايست ماندن كه خود روزگار            همى كرد با جان تو كارزار

         چنين گفت مر بارمان را قباد            كه يك چند گيتى مرا داد داد

         بجايى توان مرد كايد زمان            بيايد زمان يك زمان بى‏گمان‏

         بگفت و بر انگيخت شبديز را            بداد آرميدن دل تيز را

         ز شبگير تا سايه گسترد هور            همى اين بران آن برين كرد زور

         بفرجام پيروز شد بارمان            بميدان جنگ اندر آمد دمان‏

         يكى خشت زد بر سرين قباد            كه بند كمرگاه او برگشاد

         ز اسپ اندر آمد نگونسار سر            شد آن شير دل پير سالار سر

         بشد بارمان نزد افراسياب            شكفته دو رخسار با جاه و آب‏

         يكى خلعتش داد كاندر جهان            كس از كهتران نستد آن از مهان‏

         چو او كشته شد قارن رزمجوى            سپه را بياورد و بنهاد روى‏

         دو لشكر بكردار درياى چين            تو گفتى كه شد جنب جنبان زمين‏

         درخشيدن تيغ الماس‏گون            شده لعل و آهار داده بخون‏

         بگرد اندرون همچو درياى آب            كه شنگرف بارد برو آفتاب‏

         پر از ناله كوس شد مغز ميغ            پر از آب شنگرف شد جان تيغ‏

         بهر سو كه قارن بر افگند اسپ            همى تافت آهن چو آذر گشسپ‏

         تو گفتى كه الماس مرجان فشاند            چه مرجان كه در كين همى جان فشاند

         ز قارن چو افراسياب آن بديد            بزد اسپ و لشكر سوى او كشيد

         يكى رزم تا شب بر آمد ز كوه            بكردند و نامد دل از كين ستوه‏

         چو شب تيره شد قارن رزمخواه            بياورد سوى دهستان سپاه‏

         بر نوذر آمد بپرده سراى            ز خون برادر شده دل ز جاى‏

         ورا ديد نوذر فرو ريخت آب            ازان مژّه سير ناديده خواب‏

         چنين گفت كز مرگ سام سوار            نديدم روان را چنين سوگوار

         چو خورشيد بادا روان قباد            ترا زين جهان جاودان بهر باد

         كزين رزم و ز مرگمان چاره نيست            ز مى را جز از گور گهواره نيست‏

         چنين گفت قارن كه تا زاده‏ام            تن پر هنر مرگ را داده‏ام‏

         فريدون نهاد اين كله بر سرم            كه بر كين ايرج زمين بسپرم‏

         هنوز آن كمربند نگشاده‏ام            همان تيغ پولاد ننهاده‏ام‏

         برادر شد آن مرد سنگ و خرد            سرانجام من هم برين بگذرد

         انوشه بدى تو كه امروز جنگ            بتنگ اندر آورد پور پشنگ‏

         چو از لشكرش گشت لختى تباه            از آسودگان خواست چندى سپاه‏

          مرا ديد با گرزه گاو روى            بيامد بنزديك من جنگجوى‏

         برويش بران گونه اندر شدم            كه با ديدگانش برابر شدم‏

         يكى جادوى ساخت با من بجنگ            كه با چشم روشن نماند آب و رنگ‏

         شب آمد جهان سر بسر تيره گشت            مرا بازو از كوفتن خيره گشت‏

         تو گفتى زمانه سرآيد همى            هوا زير خاك اندر آيد همى‏

         ببايست برگشتن از رزمگاه            كه گرد سپه بود و شب شد سياه‏

   ‏

                       

آمدن افراسياب به ايران زمين

چو دشت از گيا گشت چون پرنيان            ببستند گردان توران ميان‏

         سپاهى بيامد ز تركان و چين            هم از گرز داران خاور زمين‏

         كه آن را ميان و كرانه نبود            همان بخت نوذر جوانه نبود

         چو لشكر بنزديك جيحون رسيد            خبر نزد پور فريدون رسيد

         سپاه جهاندار بيرون شدند            ز كاخ همايون بهامون شدند

         براه دهستان نهادند روى            سپهدارشان قارن رزم جوى‏

         شهنشاه نوذر پس پشت اوى            جهانى سراسر پر از گفت و گوى‏

         چو لشكر بپيش دهستان رسيد            تو گفتى كه خورشيد شد ناپديد

         سراپرده نوذر شهريار            كشيدند بر دشت پيش حصار

         خود اندر دهستان نياراست جنگ            برين بر نيامد زمانى درنگ‏

         كه افراسياب اندر ايران زمين            دو سالار كرد از بزرگان گزين‏

         شماساس و ديگر خزروان گرد            ز لشكر سواران بديشان سپرد

         ز جنگ آوران مرد چون سى هزار            برفتند شايسته كارزار

         سوى زابلستان نهادند روى            ز كينه بدستان نهادند روى‏

         خبر شد كه سام نريمان بمرد            همى دخمه سازد و را زال گرد

         از ان سخت شادان شد افراسياب            بديد آنكه بخت اندر آمد بخواب‏

         بيامد چو پيش دهستان رسيد            برابر سراپرده بر كشيد

         سپه را كه دانست كردن شمار            برو چارصد بار بشمر هزار

         بجوشيد گفتى همه ريگ و شخ            بيابان سراسر چو مور و ملخ‏

         ابا شاه نوذر صد و چل هزار            همانا كه بودند جنگى سوار

         بلشكر نگه كرد افراسياب            هيونى برافگند هنگام خواب‏

         يكى نامه بنوشت سوى پشنگ            كه جستيم نيكى و آمد بچنگ‏

         همه لشكر نوذر ار بشكريم            شكارند و در زير پى بسپريم‏

         دگر سام رفت از در شهريار            همانا نيايد بدين كارزار

         ستودان همى سازدش زال زر            ندارد همى جنگ را پاى و پر

         مرا بيم از و بُد بايران زمين            چو او شد ز ايران بجوييم كين‏

         همانا شماساس در نيمروز            نشستست با تاج گيتى فروز

         بهنگام هر كار جستن نكوست            زدن راى با مرد هشيار و دوست‏

         چو كاهل شود مرد هنگام كار            از ان پس نيابد چنان روزگار

         هيون تكاور برآورد پر            بشد نزد سالار خورشيد فر

   ‏