آمدن افراسياب به نزديك پدر خود

          برفت از لب رود نزد پشنگ            زبان پر ز گفتار و كوتاه چنگ‏

         بدو گفت كاى نامبردار شاه            ترا بود ازين جنگ جستن گناه‏

         يكى آنكه پيمان شكستن ز شاه            بزرگان پيشين نديدند راه‏

         نه از تخم ايرج جهان پاك شد            نه زهر گزاينده ترياك شد

         يكى كم شود ديگر آيد بجاى            جهان را نمانند بى‏كدخداى‏

         قباد آمد و تاج بر سر نهاد            بكينه يكى نو در اندر گشاد

         سوارى پديد آمد از تخم سام            كه دستانش رستم نهادست نام‏

         بيامد بسان نهنگ دژم            كه گفتى زمين را بسوزد بدم‏

         همى تاخت اندر فراز و نشيب            همى زد بگرز و بتيغ و ركيب‏

         ز گرزش هوا شد پر از چاك چاك            نيرزيد جانم بيك مشت خاك‏

         همه لشكر ما بهم بر دريد            كس اندر جهان اين شگفتى نديد

         درفش مرا ديد بر يك كران            بزين اندر آورد گرز گران‏

         چنان بر گرفتم ز زين خدنگ            كه گفتى ندارم بيك پشّه سنگ‏

         كمربند بگسست و بند قباى            ز چنگش فتادم نگون زير پاى‏

         بدان زور هرگز نباشد هژبر            دو پايش بخاك اندر و سر بابر

         سواران جنگى همه همگروه            كشيدندم از پيش آن لخت كوه‏

         تو دانى كه شاهى دل و چنگ من            بجنگ اندرون زور و آهنگ من‏

         بدست وى اندر يكى پشّه‏ام             و زان آفرينش پر انديشه‏ام‏

         يكى پيل تن ديدم و شير چنگ            نه هوش و نه دانش نه راى و درنگ‏

         عنان را سپرده بران پيل مست            يكى گرزه گاوپيكر بدست‏

         همانا كه كوپال سيصد هزار            زدندش بران تارك ترگ دار

         تو گفتى كه از آهنش كرده‏اند            ز سنگ و ز رويش بر آورده‏اند

         چه درياش پيش و چه ببر بيان            چه درّنده شير و چه پيل ژيان‏

         همى تاخت يكسان چو روز شكار            ببازى همى آمدش كارزار

         چنو گر بدى سام را دستبرد            بتركان نماندى سرافراز گرد

         جز از آشتى جستنت راى نيست            كه با او سپاه ترا پاى نيست‏

         زمينى كجا آفريدون گرد            بدانگه بتور دلاور سپرد

         بمن داده بودند و بخشيده راست            ترا كين پيشين نبايست خواست‏

         تو دانى كه ديدن نه چون آگهيست            ميان شنيدن هميشه تهيست‏

         گلستان كه امروز باشد ببار            تو فردا چنى گل نيايد بكار

         از امروز كارى بفردا ممان            كه داند كه فردا چه گردد زمان‏

         ترا جنگ ايران چو بازى نمود            ز بازى سپه را درازى فزود

         نگر تا چه مايه ستام بزر            هم از ترگ زرّين و زرّين سپر

         همان تازى اسپان زرّين لگام            همان تيغ هندى بزرّين نيام‏

         ازين بيشتر نامداران گرد            قباد اندر آمد بخوارى ببرد

         چو كلباد و چون بارمان دلير            كه بودى شكارش همه نرّه شير

         خزروان كجا زال بشكست خرد            نمودش بگرز گران دستبرد

         شماساس كين توز لشكر پناه            كه قارن بكشتش بآوردگاه‏

         جزين نامداران كين صد هزار            فزون كشته آمد گه كارزار

         بتر زين همه نام و ننگ شكست            شكستى كه هرگز نشايدش بست‏

         گر از من سر نامور گشته شد            كه اغريرث پر خرد كشته شد

         جوانى بدو نيكئى روزگار            من امروز را دى گرفتم شمار

         كه پيش آمدندم همان سركشان            پس پشت هر يك درفشى كشان‏

         بسى ياد دادندم از روزگار            دمان از پس و من دوان زار و خوار

         كنون از گذشته مكن هيچ ياد            سوى آشتى ياز با كى‏قباد

         گرت ديگر آيد يكى آروزى            بگرد اندر آيد سپه چار سوى‏

         بيك دست رستم كه تابنده هور            گه رزم با او نتابد بزور

         بروى دگر قارن رزم زن            كه چشمش نديدست هرگز شكن‏

         سه ديگر چو كشواد زرّين كلاه            كه آمد به آمل ببرد آن سپاه‏

         چهارم چو مهراب كابل خداى            كه دستور شاهست و زابل خداى‏

جنگ رستم با افراسياب

چو رستم بديد آنك قارن چه كرد            چه گونه بود ساز ننگ و نبرد

         بپيش پدر شد بپرسيد ازوى            كه با من جهان پهلوانا بگوى‏

         كه افراسياب آن بد انديش مرد            كجا جاى گيرد بروز نبرد

         چه پوشد كجا بر فرازد درفش            كه پيداست تابان درفش بنفش‏

         من امروز بند كمرگاه اوى            بگيرم كشانش بيارم بروى‏

         بدو گفت زال اى پسر گوش دار            يك امروز با خويشتن هوش دار

         كه آن ترك در جنگ نر اژدهاست            در آهنگ و در كينه ابر بلاست‏

         درفشش سياهست و خفتان سياه            ز آهنش ساعد ز آهن كلاه‏

         همه روى آهن گرفته بزر            نشانى سيه بسته بر خود بر

         ازو خويشتن را نگه‏دار سخت            كه مردى دليرست و پيروز بخت‏

         بدو گفت رستم كه اى پهلوان            تو از من مدار ايچ رنجه روان‏

         جهان آفريننده يار منست            دل و تيغ و بازو حصار منست‏

         برانگيخت آن رخش رويينه سم            بر آمد خروشيدن گاودم‏

         چو افراسيابش بهامون بديد            شگفتيد ازان كودك نارسيد

         ز تركان بپرسيد كين اژدها            بدين گونه از بند گشته رها

         كدامست كين را ندانم بنام            يكى گفت كين پور دستان سام‏

         نبينى كه با گرز سام آمدست            جوانست و جوياى نام آمدست‏

         بپيش سپاه آمد افراسياب            چو كشتى كه موجش برآرد ز آب‏

         چو رستم ورا ديد بفشارد ران            بگردن برآورد گرز گران‏

         چو تنگ اندر آورد با او زمين            فرو كرد گرز گران را بزين‏

         ببند كمرش اندر آورد چنگ            جدا كردش از پشت زين پلنگ‏

         همى خواست بردنش پيش قباد            دهد روز جنگ نخستينش داد

         ز هنگ سپهدار و چنگ سوار            نيامد دوال كمر پايدار

         گسست و بخاك اندر آمد سرش            سواران گرفتند گرد اندرش‏

         سپهبد چو از چنگ رستم بجست            بخائيد رستم همى پشت دست‏

         چرا گفت نگرفتمش زير كش            همى بر كمر ساختم بند خوش‏

         چو آواى زنگ آمد از پشت پيل            خروشيدن كوس بر چند ميل‏

         يكى مژده بردند نزديك شاه            كه رستم بدرّيد قلب سپاه‏

         چنان تا بر شاه تركان رسيد            درفش سپهدار شد ناپديد

         گرفتش كمربند و بفگند خوار            خروشى ز تركان بر آمد بزار

         ز جاى اندر آمد چو آتش قباد            بجنبيد لشگر چو دريا ز باد

         بر آمد خروشيدن دار و كوب            درخشيدن خنجر و زخم چوب‏

         بران ترگ زرّين و زرّين سپر            غمى شد سر از چاك چاك تبر

         تو گفتى كه ابرى بر آمد ز كنج            ز شنگرف نيرنگ زد بر ترنج‏

         ز گرد سواران دران پهن دشت            زمين شش شد و آسمان گشت هشت‏

         هزار و صد و شصت گرد دلير            بيك زخم شد كشته چون نرّه شير

         برفتند تركان ز پيش مغان            كشيدند لشگر سوى دامغان‏

         و زان جا بجيحون نهادند روى            خليده دل و با غم و گفت و گوى‏

         شكسته سليح و گسسته كمر            نه بوق و نه كوس و نه پاى و نه سر

پادشاهى او سد سال بود

          بشاهى نشست از برش كى‏قباد            همان تاج گوهر بسر بر نهاد

         همه نامداران شدند انجمن            چو دستان و چون قارن رزم زن‏

         چو كشواد و خرّاد و برزين گو            فشاندند گوهر بران تاج نو

         قباد از بزرگان سخن بشنويد            پس افراسياب و سپه را بديد

         دگر روز برداشت لشكر ز جاى            خروشيدن آمد ز پرده سراى‏

         بپوشيد رستم سليح نبرد            چو پيل ژيان شد كه برخاست گرد

         رده بر كشيدند ايرانيان            ببستند خون ريختن را ميان‏

         بيك دست مهراب كابل خداى            دگر دست گژدهم جنگى بپاى‏

         بقلب اندرون قارن رزم زن            ابا گرد كشواد لشگر شكن‏

         پس پشت رويشان زال با كى‏قباد            بيك دست آتش بيك دست باد

         بپيش اندرون كاويانى درفش            جهان زو شده سرخ و زرد و بنفش‏

         ز لشكر چو كشتى سراسر زمين            كجا موج خيزد ز درياى چين‏

         سپر در سپر بافته دشت و راغ            درفشيدن تيغها چون چراغ‏

         جهان سر بسر گشت درياى قار            برافروخته شمع از و صد هزار

         ز ناليدن بوق و بانگ سپاه            تو گفتى كه خورشيد گم كرد راه‏

         سبك قارن رزم زن كان بديد            چو رعد از ميان نعره بركشيد

         ميان سپاه اندر آمد دلير            سپهدار قارن بكردار شير

         گهى سوى چپ و گهى سوى راست            بران گونه از هر سوى كينه خواست‏

         بگرز و بتيغ و سنان دراز            همى كشت از ايشان گو سرافراز

         ز كشته زمين كرد مانند كوه            شدند آن دليران تركان ستوه‏

         شماساس را ديد گرد دلير            كه مى بر خروشيد چون نرّه شير

         بيامد دمان تا بر او رسيد            سبك تيغ تيز از ميان بر كشيد

         بزد بر سرش تيغ زهر آبدار            بگفتا منم قارن نامدار

         نگون اندر آمد شماساس گرد            چو ديد او ز قارن چنان دست برد

         چنين است كردار گردون پير            گهى چون كمانست و گاهى چو تير

راى زدن رستم با كى‏ قباد

          ز تركان طلايه بسى بد براه            رسيد اندر ايشان يل صف پناه‏

         بر آويخت با نامداران جنگ            يكى گرزه گاوپيكر بچنگ‏

         دليران توران برآويختند            سرانجام از رزم بگريختند

         نهادند سر سوى افراسياب            همه دل پر از خون و ديده پر آب‏

         بگفتند وى را همه بيش و كم            سپهبد شد از كار ايشان دژم‏

         بفرمود تا نزد او شد قلون            ز تركان دليرى گوى پر فسون‏

         بدو گفت بگزين ز لشكر سوار            و ز ايدر برو تا در كوهسار

         دلير و خردمند و هشيار باش            بپاس اندرون نيز بيدار باش‏

         كه ايرانيان مردمى ريمنند            همى ناگهان بر طلايه زنند

         برون آمد از نزد خسرو قلون            بپيش اندرون مردم رهنمون‏

         سر راه بر نامداران ببست            بمردان جنگى و پيلان مست‏

         و زان روى رستم دلير و گزين            بپيمود زى شاه ايران زمين‏

         يكى ميل ره تا بالبرز كوه            يكى جايگه ديد بُرنا شكوه‏

         درختان بسيار و آب روان            نشستنگه مردم نوجوان‏

         يكى تخت بنهاده نزديك آب            برو ريخته مشك ناب و گلاب‏

         جوانى بكردار تابنده ماه            نشسته بران تخت بر سايه گاه‏

         رده بر كشيده بسى پهلوان            برسم بزرگان كمر بر ميان‏

         بياراسته مجلسى شاهوار            بسان بهشتى برنگ و نگار

         چو ديدند مر پهلوان را براه            پذيره شدندش از ان سايه گاه‏

         كه ما ميزبانيم و مهمان ما            فرود آى ايدر بفرمان ما

         بدان تا همه دست شادى بريم            بياد رخ نامور مى خوريم‏

         تهمتن بديشان چنين گفت باز            كه اى نامداران گردن فراز

         مرا رفت بايد بالبرز كوه            بكارى كه بسيار دارد شكوه‏

         نبايد ببالين سر و دست ناز            كه پيشست بسيار رنج دراز

         سر تخت ايران ابى شهريار            مرا باده خوردن نيايد بكار

         نشانى دهيدم سوى كى‏قباد            كسى كز شما دارد او را بياد

         سر آن دليران زبان برگشاد            كه دارم نشانى من از كى‏قباد

         گر آيى فرود و خورى نان ما            بيفروزى از روى خود جان ما

         بگوييم يك سر نشان قباد            كه او را چگونست رسم و نهاد

         تهمتن ز رخش اندر آمد چو باد            چو بشنيد از وى نشان قباد

         بيامد دمان تا لب رودبار            نشستند در زير آن سايه‏دار

         جوان از بر تخت خود بر نشست            گرفته يكى دست رستم بدست‏

         بدست دگر جام پر باده كرد            و زو ياد مردان آزاده كرد

         دگر جام بر دست رستم سپرد            بدو گفت كاى نامبردار و گرد

         بپرسيدى از من نشان قباد            تو اين نام را از كه دارى بياد

         بدو گفت رستم كه از پهلوان            پيام آوريدم بروشن روان‏

         سر تخت ايران بياراستند            بزرگان بشاهى ورا خواستند

         پدرم آن گزين يلان سربسر            كه خوانند او را همى زال زر

         مرا گفت رو تا بالبرز كوه            قباد دلاور ببين با گروه‏

         بشاهى برو آفرين كن يكى            نبايد كه سازى درنگ اندكى‏

         بگويش كه گردان ترا خواستند            بشادى جهانى بياراستند

         نشان ار توانى و دانى مرا            دهى و بشاهى رسانى ورا

         ز گفتار رستم دلير جوان            بخنديد و گفتش كه اى پهلوان‏

         ز تخم فريدون منم كى‏قباد            پدر بر پدر نام دارم بياد

         چو بشنيد رستم فرو برد سر            بخدمت فرود آمد از تخت زر

         كه اى خسرو خسروان جهان            پناه بزرگان و پشت مهان‏

         سر تخت ايران بكام تو باد            تن ژنده پيلان بدام تو باد

         نشست تو بر تخت شاهنشهى            همت سر كشى باد و هم فرهى‏

         درودى رسانم بشاه جهان            ز زال گزين آن يل پهلوان‏

         اگر شاه فرمان دهد بنده را            كه بگشايم از بند گوينده را

         قباد دلاور بر آمد ز جاى            ز گفتار رستم دل و هوش و راى‏

         تهمتن همانگه زبان برگشاد            پيام سپهدار ايران بداد

         سخن چون بگوش سپهبد رسيد            ز شادى دل اندر برش بر طپيد

         بيازيد جامى لبالب نبيد            بياد تهمتن بدم در كشيد

         تهمتن هميدون يكى جام مى            بخورد آفرين كرد بر جان كى‏

         بر آمد خروش از دل زير و بم            فراوان شده شادى اندوه كم‏

         شهنشه چنين گفت با پهلوان            كه خوابى بديدم بروشن روان‏

         كه از سوى ايران دو باز سپيد            يكى تاج رخشان بكردار شيد

         خرامان و نازان شدندى برم            نهادندى آن تاج را بر سرم‏

         چو بيدار گشتم شدم پر اميد            ازان تاج رخشان و باز سپيد

         بياراستم مجلسى شاهوار            برين سان كه بينى بدين مرغزار

         تهمتن مرا شد چو باز سپيد            ز تاج بزرگان رسيدم نويد

         تهمتن چو بشنيد از خواب شاه            ز باز و ز تاج فروزان چو ماه‏

         چنين گفت با شاه كنداوران            نشانست خوابت ز پيغمبران‏

         كنون خيز تا سوى ايران شويم            بيارى بنزد دليران شويم‏

         قباد اندر آمد چو آتش ز جاى            ببور نبرد اندر آورد پاى‏

         كمر بر ميان بست رستم چو باد            بيامد گرازان پس كى‏ قباد

         شب و روز از تاختن نغنويد            چنين تا بنزد طلايه رسيد

         قلون دلاور شد آگه ز كار            چو آتش بيامد سوى كارزار

         شهنشاه ايران چو زان گونه ديد            برابر همى خواست صف بركشيد

         تهمتن بدو گفت كاى شهريار            ترا رزم جستن نيايد بكار

         من و رخش و كوپال و برگستوان            همانا ندارند با من توان‏

         بگفت اين و از جاى بر كرد رخش            بزخمى سوارى همى كرد پخش‏

         قلون ديد ديوى بجسته ز بند            بدست اندرون گرز و بر زين كمند

         برو حمله آورد مانند باد            بزد نيزه و بند جوشن گشاد

         تهمتن بزد دست و نيزه گرفت            قلون از دليريش مانده شگفت‏

         ستد نيزه از دست او نامدار            بغرّيد چون تندر از كوهسار

         بزد نيزه و بر گرفتش ز زين            نهاد آن بن نيزه را بر زمين‏

         قلون گشت چون مرغ بر بابزن            بديدند لشكر همه تن بتن‏

         هزيمت شد از وى سپاه قلون            بيكبارگى بخت بد را زبون‏

         تهمتن گذشت از طلايه سوار            بيامد شتابان سوى كوهسار

         كجا بد علفزار و آب روان            فرود آمد آن جايگه پهلوان‏

         چنين تا شب تيره آمد فراز            تهمتن همى كرد هر گونه ساز

         از آرايش جامه پهلوى            همان تاج و هم باره خسروى‏

         چو شب تيره شد پهلو پيش بين            بر آراست با شاه ايران زمين‏

         بنزديك زال آوريدش بشب            به آمد شدن هيچ نگشاد لب‏

         نشستند يك هفته با راى زن            شدند اندران موبدان انجمن‏

         بهشتم بياراست پس تخت عاج            بر آويختند از بر عاج تاج‏

آوردن رستم كی‏قباد را از كوه البرز

برستم چنين گفت فرخنده زال            كه برگير كوپال و بفراز يال‏

         برو تازيان تا بالبرز كوه            گزين كن يكى لشكر همگروه‏

         ابر كى‏قباد آفرين كن يكى            مكن پيش او بر درنگ اندكى‏

         بدو هفته بايد كه ايدر بوى            گه و بى‏گه از تاختن نغنوى‏

         بگويى كه لشكر ترا خواستند            همى تخت شاهى بياراستند

         كه در خورد تاج كيان جز تو كس            نبينيم شاها تو فرياد رس‏   

       تهمتن زمين را بمژگان برُفت             كمر بر ميان بست و چون باد تفت‏

لشكر كشيدن زال سوى افراسياب

          بزد مهره در جام بر پشت پيل            ازو بر شد آواز تا چند ميل‏

         خروشيدن كوس با كرّ ناى            همان ژنده پيلان و هندى دراى‏

         بر آمد ز زاولستان رستخيز            زمين خفته را بانگ بر زد كه خيز

         بپيش اندرون رستم پهلوان            پس پشت او سالخورده گوان‏

         چنان شد ز لشكر در و دشت و راغ            كه بر سر نيارست پرّيد زاغ‏

         تبيره زدندى همى شست جاى            جهان را نه سر بود پيدا نه پاى‏

         بهنگام بشكوفه گلستان            بياورد لشكر ز زابلستان‏

         ز زال آگهى يافت افراسياب            بر آمد ز آرام و از خورد و خواب‏

         بياورد لشكر سوى خوار رى            بران مرغزارى كه بد آب و نى‏

         ز ايران بيامد دمادم سپاه            ز راه بيابان سوى رزمگاه‏

         ز لشكر بلشكر دو فرسنگ ماند            سپهبد جهان ديدگان را بخواند

         بديشان چنين گفت كاى بخردان            جهان ديده و كاركرده ردان‏

         هم ايدر من اين لشكر آراستم            بسى سرورى و مهى خواستم‏

         پراگنده شد راى بى‏تخت شاه            همه كار بى‏روى و بى‏سر سپاه‏

         چو بر تخت بنشست فرخنده زو            ز گيتى يكى آفرين خاست نو

         شهى بايد اكنون ز تخم كيان            بتخت كيى بر كمر بر ميان‏

         شهى كو باو رنگ دارد ز مى            كه بى‏سر نباشد تن آدمى‏

         نشان داد موبد مرا در زمان            يكى شاه با فرّ و بخت جوان‏

         ز تخم فريدون يل كى‏قباد            كه با فرّ و برزست و با راى و داد

گرفتن رستم رخش را

چنان شد ز گفتار او پهلوان            كه گفتى بر افشاند خواهد روان‏

         گله هرچ بودش بزابلستان            بياورد لختى بكابلستان‏

         همه پيش رستم همى راندند            برو داغ شاهان همى خواندند

         هر اسپى كه رستم كشيديش پيش            بپشتش بيفشاردى دست خويش‏

         ز نيروى او پشت كردى بخم            نهادى بروى زمين بر شكم‏

         چنين تا ز كابل بيامد زرنگ            فسيله همى تاخت از رنگ رنگ‏

         يكى ماديان تيز بگذشت خنگ            برش چون بر شير و كوتاه لنگ‏

         دو گوشش چو دو خنجر آبدار            بر و يال فربه ميانش نزار

         يكى كرّه از پس ببالاى او            سرين و برش هم بپهناى او

         سيه چشم و بورابرش و گاودم            سيه خايه و تند و پولاد سم‏

         تنش پر نگار از كران تا كران            چو داغ گل سرخ بر زعفران‏

         چو رستم بران ماديان بنگريد            مر آن كرّه پيل تن را بديد

         كمند كيانى همى داد خم            كه آن كره را باز گيرد ز رم‏

         برستم چنين گفت چوپان پير            كه اى مهتر اسپ كسان را مگير

         بپرسيد رستم كه اين اسپ كيست            كه دو رانش از داغ آتش تهيست‏

          چنين داد پاسخ كه داغش مجوى            كزين هست هر گونه گفت و گوى‏

         همى رخش خوانيم بورابرش است            بخو آتشى و برنگ آتش است‏

         خداوند اين را ندانيم كس            همى رخش رستمش خوانيم و بس‏

         سه سالست تا اين بزين آمدست            بچشم بزرگان گزين آمدست‏

         چو مادرش بيند كمند سوار            چو شير اندر آيد كند كارزار

         بينداخت رستم كيانى كمند            سر ابرش آورد ناگه ببند

         بيامد چو شير ژيان مادرش            همى خواست كندن بدندان سرش‏

         بغرّيد رستم چو شير ژيان            از آواز او خيره شد ماديان‏

         يكى مشت زد نيز بر گردنش            كزان مشت برگشت لرزان تنش‏

         بيفتاد و بر خاست و برگشت ازوى            بسوى گله تيز بنهاد روى‏

         بيفشارد ران رستم زورمند            برو تنگ‏تر كرد خم كمند

         بيازيد چنگال گردى بزور            بيفشارد يك دست بر پشت بور

         نكرد ايچ پشت از فشردن تهى            تو گفتى ندارد همى آگهى‏

         بدل گفت كاين بر نشست منست            كنون كار كردن بدست منست‏

         ز چوپان بپرسيد كاين اژدها            بچندست و اين را كه خواهد بها

         چنين داد پاسخ كه گر رستمى            برو راست كن روى ايران زمى‏

         مر اين را برو بوم ايران بهاست            بدين بر تو خواهى جهان كرد راست‏

         لب رستم از خنده شد چون بسد            همى گفت نيكى ز يزدان سزد

         بزين اندر آورد گلرنگ را            سرش تيز شد كينه و جنگ را

         گشاده زنخ ديدش و تيزتگ            بديدش كه دارد دل و تاو و رگ‏

         كشد جوشن و خود و كوپال او            تن پيلوار و برو يال او

         چنان گشت ابرش كه هر شب سپند            همى سوختندش ز بيم گزند

         چپ و راست گفتى كه جادو شدست            بآورد تازنده آهو شدست‏

         دل زال زر شد چو خرم بهار            ز رخش نو آيين و فرخ سوار

         در گنج بگشاد و دينار داد            از امروز و فردا نيامدش ياد

پادشاهى گرشاسپ

پسر بود زو را يكى خويش كام            پدر كرده بوديش گرشاسپ نام‏

         بيامد نشست از بر تخت و گاه            بسر بر نهاد آن كيانى كلاه‏

         چو بنشست بر تخت و گاه پدر            جهان را همى داشت با زيب و فر

         چنين تا بر آمد برين روزگار            درخت بلا كينه آورد بار

         بتركان خبر شد كه زو در گذشت            بران سان كه بد تخت بى‏كار گشت‏

         بيامد بخوار رى افراسياب            ببخشيد گيتى و بگذاشت آب‏

         نياورد يك تن درود پشنگ            سرش پر ز كين بود و دل پر ز جنگ‏

         دلش خود ز تخت و كله گشته بود            بتيمار اغريرث آغشته بود

         بدو روى ننمود هرگز پشنگ            شد آن تيغ روشن پر از تيره زنگ‏

         فرستاده رفتى بنزديك اوى            بدو سال و مه هيچ ننمود روى‏

         همى گفت اگر تخت را سر بدى            چو اغريرثش يار در خور بدى‏

         تو خون برادر بريزى همى            ز پرورده مرغى گريزى همى‏

         مرا با تو تا جاودان كار نيست            بنزد منت راه ديدار نيست‏

         پر آواز شد گوش ازين آگهى            كه بى‏كار شد تخت شاهنشهى‏

         پيامى بيامد بكردار سنگ            بافراسياب از دلاور پشنگ‏

         كه بگذار جيحون و بر كش سپاه            ممان تا كسى بر نشيند بگاه‏

         يكى لشكرى ساخت افراسياب            ز دشت سپنجاب تا رود آب‏

         كه گفتى زمين شد سپهر روان            همى بارد از تيغ هندى روان‏

         يكايك بايران رسيد آگهى            كه آمد خريدار تخت مهى‏

         سوى زابلستان نهادند روى            جهان شد سراسر پر از گفت و گوى‏

         بگفتند با زال چندى درشت            كه گيتى بس آسان گرفتى بمشت‏

         پس از سام تا تو شدى پهلوان            نبوديم يك روز روشن‏روان‏

         سپاهى ز جيحون بدين سو كشيد            كه شد آفتاب از جهان ناپديد

         اگر چاره دانى مر اين را بساز            كه آمد سپهبد بتنگى فراز

         چنين گفت پس نامور زال زر            كه تا من ببستم بمردى كمر

         سوارى چو من پاى بر زين نگاشت            كسى تيغ و گرز مرا بر نداشت‏

         بجايى كه من پاى بفشاردم            عنان سواران شدى پاردم‏

         شب و روز در جنگ يكسان بدم            ز پيرى همه ساله ترسان بدم‏

         كنون چنبرى گشت يال يلى            نتابد همى خنجر كابلى‏

         كنون گشت رستم چو سرو سهى            بزيبد برو بر كلاه مهى‏

         يكى اسپ جنگيش بايد همى            كزين تازى اسپان نشايد همى‏

         بجويم يكى باره پيل تن            بخواهم ز هر سو كه هست انجمن‏

         بخوانم برستم بر اين داستان            كه هستى برين كار همداستان‏

         كه بر كينه تخمه زادشم            ببندى ميان و نباشى دژم‏

         همه شهر ايران ز گفتار اوى            ببودند شادان دل و تازه روى‏

         ز هر سو هيونى تكاور بتاخت            سليح سواران جنگى بساخت‏

         برستم چنين گفت كاى پيل تن            ببالا سرت برتر از انجمن‏

         يكى كار پيشست و رنجى دراز            كزو بگسلد خواب و آرام و ناز

         ترا نوز پورا گه رزم نيست            چه سازم كه هنگامه بزم نيست‏

         هنوز از لبت شير بويد همى            دلت ناز و شادى بجويد همى‏

         چگونه فرستم بدشت نبرد            ترا پيش تركان پر كين و درد

         چه گويى چه سازى چه پاسخ دهى            كه جفت تو بادا مهى و بهى‏

         چنين گفت رستم بدستان سام            كه من نيستم مرد آرام و جام‏

         چنين يال و اين چنگهاى دراز            نه والا بود پروريدن بناز

         اگر دشت كين آيد و رزم سخت            بود يار يزدان پيروز بخت‏

         ببينى كه در جنگ من چون شوم            چو اندر پى ريزش خون شوم‏

         يكى ابر دارم بچنگ اندرون            كه همرنگ آبست و بارانش خون‏

         همى آتش افروزد از گوهرش            همى مغز پيلان بسايد سرش‏

         يكى باره بايد چو كوه بلند            چنانچون من آرم بخمّ كمند

         يكى گرز خواهم چو يك لخت كوه            گر آيند پيشم ز توران گروه‏

          سرانشان بكوبم بدان گرز بر            نيايد برم هيچ پرخاشخر 

       كه روى زمين را كنم بى‏سپاه            كه خون بارد ابر اندر آوردگاه

پادشاهى زوطهماسپ

شبى زال بنشست هنگام خواب            سخن گفت بسيار ز افراسياب‏

         هم از رزم‏زن نامداران خويش            و زان پهلوانان و ياران خويش‏

         همى گفت هر چند كز پهلوان            بود بخت بيدار و روشن روان‏

         ببايد يكى شاه خسرو نژاد            كه دارد گذشته سخنها بياد

         بكردار كشتيست كار سپاه            همش باد و هم بادبان تخت شاه‏

         اگر داردى طوس و گستهم فرّ             سپاهست و گردان بسيار مر

         نزيبد بريشان همى تاج و تخت            ببايد يكى شاه بيدار بخت‏

         كه باشد بدو فره ايزدى            بتابد ز ديهيم او بخردى‏

         ز تخم فريدون بجستند چند            يكى شاه زيباى تخت بلند

         نديدند جز پور طهماسپ زو            كه زور كيان داشت و فرهنگ گو

         بشد قارن و موبد و مرزبان            سپاهى ز بامين و ز گرزبان‏

         يكى مژده بردند نزديك زو            كه تاج فريدون بتو گشت نو

         سپهدار دستان و يك سر سپاه            ترا خواستند اى سزاوار گاه‏

         چو بشنيد زو گفته موبدان            همان گفته قارن و بخردان‏

         بيامد بنزديك ايران سپاه            بسر بر نهاده كيانى كلاه‏

         بشاهى برو آفرين خواند زال            نشست از بر تخت زو پنج سال‏

         كهن بود بر سال هشتاد مرد            بداد و بخوبى جهان تازه كرد

         سپه را ز كار بدى باز داشت            كه با پاك يزدان يكى راز داشت‏

         گرفتن نيارست و بستن كسى            و زان پس نديدند كشتن بسى‏

         همان بد كه تنگى بد اندر جهان            شده خشك خاك و گيا را دهان‏

         نيامد همى ز اسمان هيچ نم            همى بر كشيدند نان با درم‏

         دو لشكر بر ان گونه تا هشت ماه            بروى اندر آورده روى سپاه‏

         نكردند يك روز جنگى گران            نه روز يلان بود و رزم سران‏

         ز تنگى چنان شد كه چاره نماند            سپه را همى پود و تاره نماند

         سخن رفتشان يك بيك همزمان            كه از ماست بر ما بد آسمان‏

         ز هر دو سپه خاست فرياد و غو            فرستاده آمد بنزديك زو

         كه گر بهر ما زين سراى سپنج            نيامد بجز درد و اندوه و رنج‏

         بيا تا ببخشيم روى زمين            سراييم يك با دگر آفرين‏

         سر نامداران تهى شد ز جنگ            ز تنگى نبد روزگار درنگ‏

         بران بر نهادند هر دو سخن            كه در دل ندارند كين كهن‏

         ببخشند گيتى برسم و بداد            ز كار گذشته نيارند ياد

         ز درياى پيكند تا مرز تور            از ان بخش گيتى ز نزديك و دور

         روارو چنين تا بچين و ختن            سپردند شاهى بران انجمن‏

         ز مرزى كجا مرز خرگاه بود            ازو زال را دست كوتاه بود

         وزين روى تركان نجويند راه            چنين بخش كردند تخت و كلاه‏

         سوى پارس لشكر برون راند زو            كهن بود ليكن جهان كرد نو

         سوى زابلستان بشد زال زر            جهانى گرفتند هر يك ببر

         پر از غلغل و رعد شد كوهسار            زمين شد پر از رنگ و بوى و نگار

         جهان چون عروسى رسيده جوان            پر از چشمه و باغ و آب روان‏

         چو مردم بدارد نهاد پلنگ            بگردد زمانه برو تار و تنگ‏

         مهان را همه انجمن كرد زو            بدادار بر آفرين خواند نو

          فراخى كه آمد ز تنگى پديد            جهان آفرين داشت آن را كليد

         بهر سو يكى جشنگه ساختند            دل از كين و نفرين بپرداختند

         چنين تا بر آمد برين سال پنج            نبودند آگه كس از درد و رنج‏

         ببد بخت ايرانيان كندرو            شد آن دادگستر جهاندار زو

كشته شدن اغريرث به دست برادر

چو اغريرث آمد ز آمل برى            و زان كارها آگهى يافت كى‏

         بدو گفت كاين چيست كانگيختى            كه با شهد حنظل بر آميختى‏

         بفرمودمت كاى برادر بكش            كه جاى خرد نيست و هنگام هش‏

         بدانش نيايد سر جنگجوى            نبايد بجنگ اندرون آبروى‏

         سر مرد جنگى خرد نسپرد            كه هرگز نياميخت كين با خرد

         چنين داد پاسخ بافراسياب            كه لختى ببايد همى شرم و آب‏

         هر آنگه كت آيد ببد دسترس            ز يزدان بترس و مكن بد بكس‏

         كه تاج و كمر چون تو بيند بسى            نخواهد شدن رام با هر كسى‏

         يكى پر ز آتش يكى پر خرد            خرد با سر ديو كى در خورد

         سپهبد بر آشفت چون پيل مست            بپاسخ بشمشير يازيد دست‏

         ميان برادر بدو نيم كرد            چنان سنگدل ناهشيوار مرد

         چو از كار اغريرث نامدار            خبر شد بنزديك زال سوار

         چنين گفت كاكنون سر بخت اوى            شود تار و ويران شود تخت اوى‏

         بزد ناى رويين و بر بست كوس            بياراست لشكر چو چشم خروس‏

         سپهبد سوى پارس بنهاد روى            همى رفت پر خشم و دل كينه‏جوى‏

         ز دريا بدريا همى مرد بود            رخ ماه و خورشيد پر گرد بود

         چو بشنيد افراسياب اين سخن            كه دستان جنگى چه افگند بن‏

         بياورد لشكر سوى خوار رى            بياراست جنگ و بيفشارد پى‏

         طلايه شب و روز در جنگ بود            تو گفتى كه گيتى برو تنگ بود

         مبارز بسى كشته شد بر دو روى            همه نامداران پر خاشجوى‏