خوان پنجم گرفتار شدن اولاد به دست رستم

          و زان جا سوى راه بنهاد روى            چنانچون بود مردم راه جوى‏

         همى رفت پويان بجايى رسيد            كه اندر جهان روشنايى نديد

         شب تيره چون روى زنگى سياه            ستاره نه پيدا نه خورشيد و ماه‏

         تو خورشيد گفتى ببند اندرست            ستاره بخم كمند اندرست‏

         عنان رخش را داد و بنهاد روى            نه افراز ديد از سياهى نه جوى‏

         و زان جا سوى روشنايى رسيد            زمين پرنيان ديد و يك سر خويد

         جهانى ز پيرى شده نوجوان            همه سبزه و آبهاى روان‏

         همه جامه بر برش چون آب بود            نيازش به آسايش و خواب بود

         برون كرد ببر بيان از برش            بخوى اندرون غرقه بد مغفرش‏

         بگسترد هر دو بر آفتاب            بخواب و بآسايش آمد شتاب‏

         لگام از سر رخش بر داشت خوار            رها كرد بر خويد در كشتزار

         بپوشيد چون خشك شد خود و ببر            گيا كرد بستر بسان هژبر

         بخفت و بياسود از رنج تن            هم از رخش غم بد هم از خويشتن‏

         چو در سبزه ديد اسپ را دشتوان            گشاده زبان سوى او شد دوان‏

         سوى رستم و رخش بنهاد روى            يكى چوب زد گرم بر پاى اوى‏

         چو از خواب بيدار شد پيل تن            بدو دشتوان گفت كاى اهرمن‏

         چرا اسپ بر خويد بگذاشتى            بر رنج نابرده برداشتى‏

         ز گفتار او تيز شد مرد هوش            بجست و گرفتش يكايك دو گوش‏

         بيفشرد و بركند هر دو ز بن            نگفت از بد و نيك با او سخن‏

         سبك دشتبان گوش را بر گرفت            غريوان و مانده ز رستم شگفت‏

         بدان مرز اولاد بد پهلوان            يكى نامجوى دلير و جوان‏

         بشد دشتبان پيش او با خروش            پر از خون بدستش گرفته دو گوش‏

         بدو گفت مردى چو ديو سياه            پلنگينه جوشن از آهن كلاه‏

         همه دشت سرتاسر آهرمنست            و گر اژدها خفته بر جوشنست‏

         برفتم كه اسپش برانم ز كشت            مرا خود به اسپ و بكشته نهشت‏

         مرا ديد بر جست و يافه نگفت            دو گوشم بكند و همانجا بخفت‏

         چو بشنيد اولاد برگشت زود            برون آمد از درد دل همچو دود

         كه تا بنگرد كو چه مردست خود            ابا او ز بهر چه كردست بد

         همى گشت اولاد در مرغزار            ابا نامداران ز بهر شكار

         چو از دشتبان اين شگفتى شنيد            بنخچيرگه بر پى شير ديد

         عنان را بتابيد با سركشان            بدان سو كه بود از تهمتن نشان‏

         چو آمد بتنگ اندرون جنگجوى            تهمتن سوى رخش بنهاد روى‏

         نشست از بر رخش و رخشنده تيغ            كشيد و بيامد چو غرنده ميغ‏

         بدو گفت اولاد نام تو چيست            چه مردى و شاه و پناه تو كيست‏

         نبايست كردن برين ره گذر            ره نرّه ديوان پر خاشخر

         چنين گفت رستم كه نام من ابر            اگر ابر باشد بزور هژبر

         همه نيزه و تيغ بار آورد            سران را سر اندر كنار آورد

         بگوش تو گر نام من بگذرد            دم و جان و خون و دلت بفسرد

         نيامد بگوشت بهر انجمن            كمند و كمان گو پيل تن‏

         هران مام كو چون تو زايد پسر            كفن دوز خوانيمش ار مويه‏گر

         تو با اين سپه پيش من رانده‏اى            همى گوز بر گنبد افشانده‏اى‏

         نهنگ بلا بر كشيد از نيام            بياويخت از پيش زين خم خام‏

         چو شير اندر آمد ميان بره            همه رزمگه شد ز كشته خره‏

         بيك زخم دو دو سر افگند خوار            همى يافت از تن بيك تن چهار

         سران را ز زخمش بخاك آوريد            سر سركشان زير پى گستريد

         در و دشت شد پر ز گرد سوار            پراگنده گشتند بر كوه و غار

         همى گشت رستم چو پيل دژم            كمندى بباز و درون شصت خم‏

         به اولاد چون رخش نزديك شد            بكردار شب روز تاريك شد

         بيفگند رستم كمند دراز            بخم اندر آمد سر سرفراز

         از اسپ اندر آمد دو دستش ببست            بپيش اندر افگند و خود بر نشست‏

         بدو گفت اگر راست گويى سخن            ز كژّى نه سر يابم از تو نه بن‏

         نمايى مرا جاى ديو سپيد            همان جاى پولادغندى و بيد

         بجايى كه بستست كاوس كى            كسى كين بديها فگندست پى‏

         نمايى و پيدا كنى راستى            نيارى بكار اندرون كاستى‏

         من اين تخت و اين تاج و گرز گران            بگردانم از شاه مازندران‏

         تو باشى برين بوم و بر شهريار            ار ايدونك كژّى نيارى بكار

         بدو گفت اولاد دل را ز خشم            بپرداز و بگشاى يكباره چشم‏

         تن من مپرداز خيره ز جان            بيابى ز من هرچ خواهى همان‏

         ترا خانه بيد و ديو سپيد            نمايم من اين را كه دادى نويد

         بجايى كه بستست كاوس شاه            بگويم ترا يك بيك شهر و راه‏

         از ايدر بنزديك كاوس كى            صد افگنده بخشيده فرسنگ پى‏

         و زان جا سوى ديو فرسنگ صد            بيايد يكى راه دشوار و بد

         ميان دو صد چاهسارى شگفت            به پيمانش اندازه نتوان گرفت‏

         ميان دو كوهست اين هول جاى            نپرّيد بر آسمان بر هماى‏

         ز ديوان جنگى ده و دو هزار            بشب پاسبانند بر چاهسار

         چو پولادغندى سپهدار اوى            چو بى‏دست و سنجه نگهدار اوى‏

         يكى كوه يابى مر او را بتن            بر و كتف و يالش بود ده رسن‏

         ترا با چنين يال و دست و عنان            گذارنده گرز و تيغ و سنان‏

         چنين برز و بالا و اين كاركرد            نه خوب است با ديو جستن نبرد

         كزو بگذرى سنگلاخست و دشت            كه آهو بران ره نيارد گذشت‏

         چو زو بگذرى رود آبست پيش            كه پهناى او بر دو فرسنگ بيش‏

         كنارنگ ديوى نگهدار اوى            همه نرّه ديوان بفرمان اوى‏

         و زان روى بزگوش تا نرم پاى            چو فرسنگ سيصد كشيده سراى‏

         ز بزگوش تا شاه مازندران            رهى زشت و فرسنگهاى گران‏

         پراگنده در پادشاهى سوار            همانا كه هستند سيصد هزار

         ز پيلان جنگى هزار و دويست            كزيشان بشهر اندرون جاى نيست‏

         نتابى تو تنها و گر ز آهنى            بسايدت سوهان آهرمنى‏

         چنان لشكرى با سليح و درم            نبينى از يشان يكى را دژم‏

         بخنديد رستم ز گفتار اوى            بدو گفت اگر با منى راه جوى‏

         ببينى كزين يك تن پيل تن            چه آيد بران نامدار انجمن‏

         بنيروى يزدان پيروزگر            ببخت و بشمشير تيز و هنر

         چو بينند تاو بر و يال من            بجنگ اندرون زخم گوپال من‏

         بدرّد پى و پوستشان از نهيب            عنان را ندانند باز از ركيب‏

         ازان سو كجا هست كاوس كى            مرا راه بنماى و بردار پى‏

         نياسود تيره شب و پاك روز            همى راند تا پيش كوه اسپروز

         بدانجا كه كاوس لشكر كشيد            ز ديوان جادو بدو بد رسيد

         چو يك نيمه بگذشت از تيره شب            خروش آمد از دشت و بانگ جلب‏

         بمازندران آتش افروختند            بهر جاى شمعى همى سوختند

         تهمتن باولاد گفت آن كجاست            كه آتش بر آمد همى چپ و راست‏

         در شهر مازندران است گفت            كه از شب دو بهره نيارند خفت‏

         بدان جايگه باشد ارژنگ ديو            كه هزمان برآيد خروش و غريو

خوان چهارم كشتن زنى جادو را

چو از آفرين گشت پرداخته            بياورد گلرنگ را ساخته‏

         نشست از بر زين و ره بر گرفت            خم منزل جادو اندر گرفت‏

         همى رفت پويان براه دراز            چو خورشيد تابان بگشت از فراز

         درخت و گيا ديد و آب روان            چنانچون بود جاى مرد جوان‏

         چو چشم تذروان يكى چشمه ديد            يكى جام زرين برو پرنبيد

         يكى غرم بريان و نان از برش            نمكدان و ريچال گرد اندرش‏

         خور جاودان بد چو رستم رسيد            از آواز او ديو شد ناپديد

         فرود آمد از باره زين بر گرفت            بغرم و بنان اندر آمد شگفت‏

         نشست از بر چشمه فرخنده پى            يكى جام زر ديد پر كرده مى‏

         ابا مى يكى نيز طنبور يافت            بيابان چنان خانه سور يافت‏

         تهمتن مر آن را ببر در گرفت            بزد رود و گفتارها بر گرفت‏

         كه آواره و بدنشان رستم است            كه از روز شاديش بهره غم است‏

         همه جاى جنگست ميدان اوى            بيابان و كوهست بستان اوى‏

         همه جنگ با شير و نر اژدهاست            كجا اژدها از كفش نارهاست‏

         مى و جام و بويا گل و ميگسار            نكردست بخشش و را كردگار

         هميشه بجنگ نهنگ اندر است            و گر با پلنگان بجنگ اندر است‏

         بگوش زن جادو آمد سرود            همان ناله رستم و زخم رود

         بياراست رخ را بسان بهار            و گر چند زيبا نبودش نگار

         بر رستم آمد پر از رنگ و بوى            بپرسيد و بنشست نزديك اوى‏

         تهمتن بيزدان نيايش گرفت            ابر آفرينها فزايش گرفت‏

         كه در دشت مازندران يافت خوان            مى و جام با ميگسار جوان‏

         ندانست كو جادوى ريمنست            نهفته برنگ اندر اهريمنست‏

         يكى طاس مى بر كفش بر نهاد            ز دادار نيكى دهش كرد ياد

         چو آواز داد از خداوند مهر            دگرگونه‏تر گشت جادو بچهر

         روانش گمان نيايش نداشت            زبانش توان ستايش نداشت‏

         سيه گشت چون نام يزدان شنيد            تهمتن سبك چون در و بنگريد

         بينداخت از باد خمّ كمند            سر جادو آورد ناگه ببند

         بپرسيد و گفتش چه چيزى بگوى            بدان گونه كت هست بنماى روى‏

         يكى گنده پيرى شد اندر كمند            پر آژنگ و نيرنگ و بند و گزند

         ميانش بخنجر بدو نيم كرد            دل جادوان زو پر از بيم كرد

خوان سوم جنگ رستم با اژدها

          ز دشت اندر آمد يكى اژدها            كزو پيل گفتى نيابد رها

         بدان جايگه بودش آرامگاه            نكردى ز بيمش برو ديو راه‏

         بيامد جهانجوى را خفته ديد            بر او يكى اسپ آشفته ديد

         پر انديشه شد تا چه آمد پديد            كه يارد بدين جايگاه آرميد

         نيارست كردن كس آنجا گذر            ز ديوان و پيلان و شيران نر

         همان نيز كامد نيابد رها            ز چنگ بد انديش نر اژدها

         سوى رخش رخشنده بنهاد روى            دوان اسپ شد سوى ديهيم جوى‏

         همى كوفت بر خاك رويينه سم            چو تندر خروشيد و افشاند دم‏

         تهمتن چو از خواب بيدار شد            سر پر خرد پر ز پيكار شد

         بگرد بيابان يكى بنگريد            شد آن اژدهاى دژم ناپديد

         ابا رخش بر خيره پيكار كرد            ازان كو سر خفته بيدار كرد

         دگر باره چون شد بخواب اندرون            ز تاريكى آن اژدها شد برون‏

         ببالين رستم تگ آورد رخش            همى كند خاك و همى كرد پخش‏

         دگر باره بيدار شد خفته مرد            بر آشفت و رخسارگان كرد زرد

         بيابان همه سربسر بنگريد            بجز تيرگى شب بديده نديد

         بدان مهربان رخش بيدار گفت            كه تاريكى‏ء شب بخواهى نهفت‏

         سرم را همى بازدارى ز خواب            به بيدارئ من گرفتت شتاب‏

         گر اين بار سازى چنين رستخيز            سرت را ببرّم بشمشير تيز

         پياده شوم سوى مازندران            كشم ببر و شمشير و گرز گران‏

         سيم ره بخواب اندر آمد سرش            ز ببر بيان داشت پوشش برش‏

         بغرّيد باز اژدهاى دژم            همى آتش افروخت گفتى بدم‏

         چراگاه بگذاشت رخش آن زمان            نيارست رفتن بر پهلوان‏

         دلش زان شگفتى بدو نيم بود            كش از رستم و اژدها بيم بود

         هم از بهر رستم دلش نارميد            چو باد دمان نزد رستم دويد

         خروشيد و جوشيد و بركند خاك            ز نعلش زمين شد همه چاك چاك‏

         چو بيدار شد رستم از خواب خوش            بر آشفت با باره دستكش‏

         چنان ساخت روشن جهان آفرين            كه پنهان نكرد اژدها را زمين‏

         بران تيرگى رستم او را بديد            سبك تيغ تيز از ميان بر كشيد

         بغرّيد برسان ابر بهار            زمين كرد پر آتش از كار زار

         بدان اژدها گفت بر گوى نام            كزين پس تو گيتى نبينى بكام‏

         نبايد كه بى‏نام بر دست من            روانت بر آيد ز تاريك تن‏

         چنين گفت دژخيم نرّ اژدها            كه از چنگ من كس نيابد رها

         صد اندر صد اين دشت جاى منست            بلند آسمانش هواى منست‏

         نيارد گذشتن بسر بر عقاب            ستاره نبيند زمينش بخواب‏

         بدو اژدها گفت نام تو چيست            كه زاينده را بر تو بايد گريست‏

         چنين داد پاسخ كه من رستمم            ز دستان و از سام و از نيرمم‏

         بتنها يكى كينه‏ور لشكرم            برخش دلاور زمين بسپرم‏

         برآويخت با او بجنگ اژدها            نيامد بفرجام هم زو رها

         چو زور تن اژدها ديد رخش            كزان سان بر آويخت با تاج بخش‏

         بماليد گوش اندر آمد شگفت            بلند اژدها را بدندان گرفت‏

         بدرّيد كتفش بدندان چو شير            برو خيره شد پهلوان دلير

         بزد تيغ و بنداخت از بر سرش            فرو ريخت چون رود خون از برش‏

         زمين شد بزير تنش ناپديد            يكى چشمه خون از برش بر دميد

         چو رستم بران اژدهاى دژم            نگه كرد برزد يكى تيز دم‏

         بيابان همه زير او بود پاك            روان خون گرم از بر تيره خاك‏

         تهمتن ازو در شگفتى بماند            همى پهلوى نام يزدان بخواند

         بآب اندر آمد سر و تن بشست            جهان جز بزور جهانبان نجست‏

         بيزدان چنين گفت كاى دادگر            تو دادى مرا دانش و زور و فر

         كه پيشم چه شير و چه ديو و چه پيل            بيابان بى‏آب و درياى نيل‏

         بدانديش بسيار و گر اندكيست            چو خشم آورم پيش چشمم يكيست‏

خوان دوم يافتن رستم چشمه آب

          يكى راه پيش آمدش ناگزير            همى رفت بايست بر خيره خير

         پى اسپ و گويا زبان سوار            ز گرما و از تشنگى شد ز كار

         پياده شد از اسپ و ژوپين بدست            همى رفت پويان بكردار مست‏

         همى جست بر چاره جستن رهى            سوى آسمان كرد روى آنگهى‏

         چنين گفت كاى داور دادگر            همه رنج و سختى تو آرى بسر

         گرايدونك خشنودى از رنج من            بدان گيتى آگنده كن گنج من‏

         بپويم همى تا مگر كردگار            دهد شاه كاوس را زينهار

         هم ايرانيان را ز چنگال ديو            گشايد بى‏آزار گيهان خديو

         گنهكار و افگندگان تواند            پرستنده و بندگان تواند

         تن پيلوارش چنان تفته شد            كه از تشنگى سست و آشفته شد

         بيفتاد رستم بران گرم خاك            زبان گشته از تشنگى چاك چاك‏

         همانگه يكى ميش نيكوسرين            بپيمود پيش تهمتن زمين‏

         ازان رفتن ميش انديشه خاست            بدل گفت كابشخور اين كجاست‏

         همانا كه بخشايش كردگار            فراز آمدست اندرين روزگار

         بيفشارد شمشير بر دست راست            بزور جهاندار بر پاى خاست‏

         بشد بر پى ميش و تيغش بچنگ            گرفته بدست دگر پالهنگ‏

         بره بر يكى چشمه آمد پديد            چو ميش سراور بدانجا رسيد

         تهمتن سوى آسمان كرد روى            چنين گفت كاى داور راستگوى‏

         هرانكس كه از دادگر يك خداى            بپيچد نيارد خرد را بجاى‏

         برين چشمه آبشخور ميش نيست            همان غرم دشتى مرا خويش نيست‏

         بجايى كه تنگ اندر آيد سخن            پناهت بجز پاك يزدان مكن‏

         بران غرم بر آفرين كرد چند            كه از چرخ گردان مبادت گزند

         گيا بر در و دشت تو سبز باد            مباد از تو هرگز دل يوز شاد

         ترا هرك يازد بتير و كمان            شكسته كمان باد و تيره گمان‏

         كه زنده شد از تو گو پيل تن            و گر نه پر انديشه بود از كفن‏

         كه در سينه اژدهاى بزرگ            نگنجد بماند بچنگال گرگ‏

         شده پاره پاره كنان و كشان            ز رستم بدشمن رسيده نشان‏

         روانش چو پردخته شد ز آفرين            ز رخش تگاور جدا كرد زين‏

         همه تن بشستش بران آب پاك            بكردار خورشيد شد تابناك‏

         چو سيراب شد ساز نخچير كرد            كمر بست و تركش پر از تير كرد

         بيفگند گورى چو پيل ژيان            جدا كرد ازو چرم پاى و ميان‏

         چو خورشيد تيز آتشى بر فروخت            برآورد ز آب اندر آتش بسوخت‏

         بپردخت ز آتش بخوردن گرفت            بخاك استخوانش سپردن گرفت‏

         سوى چشمه روشن آمد بر آب            چو سيراب شد كرد آهنگ خواب‏

         تهمتن برخش سراينده گفت            كه با كس مكوش و مشو نيز جفت‏

         اگر دشمن آيد سوى من بپوى            تو با ديو و شيران مشو جنگجوى‏

         بخفت و بر آسود و نگشاد لب            چمان و چران رخش تا نيم شب‏

آمدن افراسياب به نزديك پدر خود

          برفت از لب رود نزد پشنگ            زبان پر ز گفتار و كوتاه چنگ‏

         بدو گفت كاى نامبردار شاه            ترا بود ازين جنگ جستن گناه‏

         يكى آنكه پيمان شكستن ز شاه            بزرگان پيشين نديدند راه‏

         نه از تخم ايرج جهان پاك شد            نه زهر گزاينده ترياك شد

         يكى كم شود ديگر آيد بجاى            جهان را نمانند بى‏كدخداى‏

         قباد آمد و تاج بر سر نهاد            بكينه يكى نو در اندر گشاد

         سوارى پديد آمد از تخم سام            كه دستانش رستم نهادست نام‏

         بيامد بسان نهنگ دژم            كه گفتى زمين را بسوزد بدم‏

         همى تاخت اندر فراز و نشيب            همى زد بگرز و بتيغ و ركيب‏

         ز گرزش هوا شد پر از چاك چاك            نيرزيد جانم بيك مشت خاك‏

         همه لشكر ما بهم بر دريد            كس اندر جهان اين شگفتى نديد

         درفش مرا ديد بر يك كران            بزين اندر آورد گرز گران‏

         چنان بر گرفتم ز زين خدنگ            كه گفتى ندارم بيك پشّه سنگ‏

         كمربند بگسست و بند قباى            ز چنگش فتادم نگون زير پاى‏

         بدان زور هرگز نباشد هژبر            دو پايش بخاك اندر و سر بابر

         سواران جنگى همه همگروه            كشيدندم از پيش آن لخت كوه‏

         تو دانى كه شاهى دل و چنگ من            بجنگ اندرون زور و آهنگ من‏

         بدست وى اندر يكى پشّه‏ام             و زان آفرينش پر انديشه‏ام‏

         يكى پيل تن ديدم و شير چنگ            نه هوش و نه دانش نه راى و درنگ‏

         عنان را سپرده بران پيل مست            يكى گرزه گاوپيكر بدست‏

         همانا كه كوپال سيصد هزار            زدندش بران تارك ترگ دار

         تو گفتى كه از آهنش كرده‏اند            ز سنگ و ز رويش بر آورده‏اند

         چه درياش پيش و چه ببر بيان            چه درّنده شير و چه پيل ژيان‏

         همى تاخت يكسان چو روز شكار            ببازى همى آمدش كارزار

         چنو گر بدى سام را دستبرد            بتركان نماندى سرافراز گرد

         جز از آشتى جستنت راى نيست            كه با او سپاه ترا پاى نيست‏

         زمينى كجا آفريدون گرد            بدانگه بتور دلاور سپرد

         بمن داده بودند و بخشيده راست            ترا كين پيشين نبايست خواست‏

         تو دانى كه ديدن نه چون آگهيست            ميان شنيدن هميشه تهيست‏

         گلستان كه امروز باشد ببار            تو فردا چنى گل نيايد بكار

         از امروز كارى بفردا ممان            كه داند كه فردا چه گردد زمان‏

         ترا جنگ ايران چو بازى نمود            ز بازى سپه را درازى فزود

         نگر تا چه مايه ستام بزر            هم از ترگ زرّين و زرّين سپر

         همان تازى اسپان زرّين لگام            همان تيغ هندى بزرّين نيام‏

         ازين بيشتر نامداران گرد            قباد اندر آمد بخوارى ببرد

         چو كلباد و چون بارمان دلير            كه بودى شكارش همه نرّه شير

         خزروان كجا زال بشكست خرد            نمودش بگرز گران دستبرد

         شماساس كين توز لشكر پناه            كه قارن بكشتش بآوردگاه‏

         جزين نامداران كين صد هزار            فزون كشته آمد گه كارزار

         بتر زين همه نام و ننگ شكست            شكستى كه هرگز نشايدش بست‏

         گر از من سر نامور گشته شد            كه اغريرث پر خرد كشته شد

         جوانى بدو نيكئى روزگار            من امروز را دى گرفتم شمار

         كه پيش آمدندم همان سركشان            پس پشت هر يك درفشى كشان‏

         بسى ياد دادندم از روزگار            دمان از پس و من دوان زار و خوار

         كنون از گذشته مكن هيچ ياد            سوى آشتى ياز با كى‏قباد

         گرت ديگر آيد يكى آروزى            بگرد اندر آيد سپه چار سوى‏

         بيك دست رستم كه تابنده هور            گه رزم با او نتابد بزور

         بروى دگر قارن رزم زن            كه چشمش نديدست هرگز شكن‏

         سه ديگر چو كشواد زرّين كلاه            كه آمد به آمل ببرد آن سپاه‏

         چهارم چو مهراب كابل خداى            كه دستور شاهست و زابل خداى‏

جنگ رستم با افراسياب

چو رستم بديد آنك قارن چه كرد            چه گونه بود ساز ننگ و نبرد

         بپيش پدر شد بپرسيد ازوى            كه با من جهان پهلوانا بگوى‏

         كه افراسياب آن بد انديش مرد            كجا جاى گيرد بروز نبرد

         چه پوشد كجا بر فرازد درفش            كه پيداست تابان درفش بنفش‏

         من امروز بند كمرگاه اوى            بگيرم كشانش بيارم بروى‏

         بدو گفت زال اى پسر گوش دار            يك امروز با خويشتن هوش دار

         كه آن ترك در جنگ نر اژدهاست            در آهنگ و در كينه ابر بلاست‏

         درفشش سياهست و خفتان سياه            ز آهنش ساعد ز آهن كلاه‏

         همه روى آهن گرفته بزر            نشانى سيه بسته بر خود بر

         ازو خويشتن را نگه‏دار سخت            كه مردى دليرست و پيروز بخت‏

         بدو گفت رستم كه اى پهلوان            تو از من مدار ايچ رنجه روان‏

         جهان آفريننده يار منست            دل و تيغ و بازو حصار منست‏

         برانگيخت آن رخش رويينه سم            بر آمد خروشيدن گاودم‏

         چو افراسيابش بهامون بديد            شگفتيد ازان كودك نارسيد

         ز تركان بپرسيد كين اژدها            بدين گونه از بند گشته رها

         كدامست كين را ندانم بنام            يكى گفت كين پور دستان سام‏

         نبينى كه با گرز سام آمدست            جوانست و جوياى نام آمدست‏

         بپيش سپاه آمد افراسياب            چو كشتى كه موجش برآرد ز آب‏

         چو رستم ورا ديد بفشارد ران            بگردن برآورد گرز گران‏

         چو تنگ اندر آورد با او زمين            فرو كرد گرز گران را بزين‏

         ببند كمرش اندر آورد چنگ            جدا كردش از پشت زين پلنگ‏

         همى خواست بردنش پيش قباد            دهد روز جنگ نخستينش داد

         ز هنگ سپهدار و چنگ سوار            نيامد دوال كمر پايدار

         گسست و بخاك اندر آمد سرش            سواران گرفتند گرد اندرش‏

         سپهبد چو از چنگ رستم بجست            بخائيد رستم همى پشت دست‏

         چرا گفت نگرفتمش زير كش            همى بر كمر ساختم بند خوش‏

         چو آواى زنگ آمد از پشت پيل            خروشيدن كوس بر چند ميل‏

         يكى مژده بردند نزديك شاه            كه رستم بدرّيد قلب سپاه‏

         چنان تا بر شاه تركان رسيد            درفش سپهدار شد ناپديد

         گرفتش كمربند و بفگند خوار            خروشى ز تركان بر آمد بزار

         ز جاى اندر آمد چو آتش قباد            بجنبيد لشگر چو دريا ز باد

         بر آمد خروشيدن دار و كوب            درخشيدن خنجر و زخم چوب‏

         بران ترگ زرّين و زرّين سپر            غمى شد سر از چاك چاك تبر

         تو گفتى كه ابرى بر آمد ز كنج            ز شنگرف نيرنگ زد بر ترنج‏

         ز گرد سواران دران پهن دشت            زمين شش شد و آسمان گشت هشت‏

         هزار و صد و شصت گرد دلير            بيك زخم شد كشته چون نرّه شير

         برفتند تركان ز پيش مغان            كشيدند لشگر سوى دامغان‏

         و زان جا بجيحون نهادند روى            خليده دل و با غم و گفت و گوى‏

         شكسته سليح و گسسته كمر            نه بوق و نه كوس و نه پاى و نه سر

راى زدن رستم با كى‏ قباد

          ز تركان طلايه بسى بد براه            رسيد اندر ايشان يل صف پناه‏

         بر آويخت با نامداران جنگ            يكى گرزه گاوپيكر بچنگ‏

         دليران توران برآويختند            سرانجام از رزم بگريختند

         نهادند سر سوى افراسياب            همه دل پر از خون و ديده پر آب‏

         بگفتند وى را همه بيش و كم            سپهبد شد از كار ايشان دژم‏

         بفرمود تا نزد او شد قلون            ز تركان دليرى گوى پر فسون‏

         بدو گفت بگزين ز لشكر سوار            و ز ايدر برو تا در كوهسار

         دلير و خردمند و هشيار باش            بپاس اندرون نيز بيدار باش‏

         كه ايرانيان مردمى ريمنند            همى ناگهان بر طلايه زنند

         برون آمد از نزد خسرو قلون            بپيش اندرون مردم رهنمون‏

         سر راه بر نامداران ببست            بمردان جنگى و پيلان مست‏

         و زان روى رستم دلير و گزين            بپيمود زى شاه ايران زمين‏

         يكى ميل ره تا بالبرز كوه            يكى جايگه ديد بُرنا شكوه‏

         درختان بسيار و آب روان            نشستنگه مردم نوجوان‏

         يكى تخت بنهاده نزديك آب            برو ريخته مشك ناب و گلاب‏

         جوانى بكردار تابنده ماه            نشسته بران تخت بر سايه گاه‏

         رده بر كشيده بسى پهلوان            برسم بزرگان كمر بر ميان‏

         بياراسته مجلسى شاهوار            بسان بهشتى برنگ و نگار

         چو ديدند مر پهلوان را براه            پذيره شدندش از ان سايه گاه‏

         كه ما ميزبانيم و مهمان ما            فرود آى ايدر بفرمان ما

         بدان تا همه دست شادى بريم            بياد رخ نامور مى خوريم‏

         تهمتن بديشان چنين گفت باز            كه اى نامداران گردن فراز

         مرا رفت بايد بالبرز كوه            بكارى كه بسيار دارد شكوه‏

         نبايد ببالين سر و دست ناز            كه پيشست بسيار رنج دراز

         سر تخت ايران ابى شهريار            مرا باده خوردن نيايد بكار

         نشانى دهيدم سوى كى‏قباد            كسى كز شما دارد او را بياد

         سر آن دليران زبان برگشاد            كه دارم نشانى من از كى‏قباد

         گر آيى فرود و خورى نان ما            بيفروزى از روى خود جان ما

         بگوييم يك سر نشان قباد            كه او را چگونست رسم و نهاد

         تهمتن ز رخش اندر آمد چو باد            چو بشنيد از وى نشان قباد

         بيامد دمان تا لب رودبار            نشستند در زير آن سايه‏دار

         جوان از بر تخت خود بر نشست            گرفته يكى دست رستم بدست‏

         بدست دگر جام پر باده كرد            و زو ياد مردان آزاده كرد

         دگر جام بر دست رستم سپرد            بدو گفت كاى نامبردار و گرد

         بپرسيدى از من نشان قباد            تو اين نام را از كه دارى بياد

         بدو گفت رستم كه از پهلوان            پيام آوريدم بروشن روان‏

         سر تخت ايران بياراستند            بزرگان بشاهى ورا خواستند

         پدرم آن گزين يلان سربسر            كه خوانند او را همى زال زر

         مرا گفت رو تا بالبرز كوه            قباد دلاور ببين با گروه‏

         بشاهى برو آفرين كن يكى            نبايد كه سازى درنگ اندكى‏

         بگويش كه گردان ترا خواستند            بشادى جهانى بياراستند

         نشان ار توانى و دانى مرا            دهى و بشاهى رسانى ورا

         ز گفتار رستم دلير جوان            بخنديد و گفتش كه اى پهلوان‏

         ز تخم فريدون منم كى‏قباد            پدر بر پدر نام دارم بياد

         چو بشنيد رستم فرو برد سر            بخدمت فرود آمد از تخت زر

         كه اى خسرو خسروان جهان            پناه بزرگان و پشت مهان‏

         سر تخت ايران بكام تو باد            تن ژنده پيلان بدام تو باد

         نشست تو بر تخت شاهنشهى            همت سر كشى باد و هم فرهى‏

         درودى رسانم بشاه جهان            ز زال گزين آن يل پهلوان‏

         اگر شاه فرمان دهد بنده را            كه بگشايم از بند گوينده را

         قباد دلاور بر آمد ز جاى            ز گفتار رستم دل و هوش و راى‏

         تهمتن همانگه زبان برگشاد            پيام سپهدار ايران بداد

         سخن چون بگوش سپهبد رسيد            ز شادى دل اندر برش بر طپيد

         بيازيد جامى لبالب نبيد            بياد تهمتن بدم در كشيد

         تهمتن هميدون يكى جام مى            بخورد آفرين كرد بر جان كى‏

         بر آمد خروش از دل زير و بم            فراوان شده شادى اندوه كم‏

         شهنشه چنين گفت با پهلوان            كه خوابى بديدم بروشن روان‏

         كه از سوى ايران دو باز سپيد            يكى تاج رخشان بكردار شيد

         خرامان و نازان شدندى برم            نهادندى آن تاج را بر سرم‏

         چو بيدار گشتم شدم پر اميد            ازان تاج رخشان و باز سپيد

         بياراستم مجلسى شاهوار            برين سان كه بينى بدين مرغزار

         تهمتن مرا شد چو باز سپيد            ز تاج بزرگان رسيدم نويد

         تهمتن چو بشنيد از خواب شاه            ز باز و ز تاج فروزان چو ماه‏

         چنين گفت با شاه كنداوران            نشانست خوابت ز پيغمبران‏

         كنون خيز تا سوى ايران شويم            بيارى بنزد دليران شويم‏

         قباد اندر آمد چو آتش ز جاى            ببور نبرد اندر آورد پاى‏

         كمر بر ميان بست رستم چو باد            بيامد گرازان پس كى‏ قباد

         شب و روز از تاختن نغنويد            چنين تا بنزد طلايه رسيد

         قلون دلاور شد آگه ز كار            چو آتش بيامد سوى كارزار

         شهنشاه ايران چو زان گونه ديد            برابر همى خواست صف بركشيد

         تهمتن بدو گفت كاى شهريار            ترا رزم جستن نيايد بكار

         من و رخش و كوپال و برگستوان            همانا ندارند با من توان‏

         بگفت اين و از جاى بر كرد رخش            بزخمى سوارى همى كرد پخش‏

         قلون ديد ديوى بجسته ز بند            بدست اندرون گرز و بر زين كمند

         برو حمله آورد مانند باد            بزد نيزه و بند جوشن گشاد

         تهمتن بزد دست و نيزه گرفت            قلون از دليريش مانده شگفت‏

         ستد نيزه از دست او نامدار            بغرّيد چون تندر از كوهسار

         بزد نيزه و بر گرفتش ز زين            نهاد آن بن نيزه را بر زمين‏

         قلون گشت چون مرغ بر بابزن            بديدند لشكر همه تن بتن‏

         هزيمت شد از وى سپاه قلون            بيكبارگى بخت بد را زبون‏

         تهمتن گذشت از طلايه سوار            بيامد شتابان سوى كوهسار

         كجا بد علفزار و آب روان            فرود آمد آن جايگه پهلوان‏

         چنين تا شب تيره آمد فراز            تهمتن همى كرد هر گونه ساز

         از آرايش جامه پهلوى            همان تاج و هم باره خسروى‏

         چو شب تيره شد پهلو پيش بين            بر آراست با شاه ايران زمين‏

         بنزديك زال آوريدش بشب            به آمد شدن هيچ نگشاد لب‏

         نشستند يك هفته با راى زن            شدند اندران موبدان انجمن‏

         بهشتم بياراست پس تخت عاج            بر آويختند از بر عاج تاج‏

آوردن رستم كی‏قباد را از كوه البرز

برستم چنين گفت فرخنده زال            كه برگير كوپال و بفراز يال‏

         برو تازيان تا بالبرز كوه            گزين كن يكى لشكر همگروه‏

         ابر كى‏قباد آفرين كن يكى            مكن پيش او بر درنگ اندكى‏

         بدو هفته بايد كه ايدر بوى            گه و بى‏گه از تاختن نغنوى‏

         بگويى كه لشكر ترا خواستند            همى تخت شاهى بياراستند

         كه در خورد تاج كيان جز تو كس            نبينيم شاها تو فرياد رس‏   

       تهمتن زمين را بمژگان برُفت             كمر بر ميان بست و چون باد تفت‏

گرفتن رستم رخش را

چنان شد ز گفتار او پهلوان            كه گفتى بر افشاند خواهد روان‏

         گله هرچ بودش بزابلستان            بياورد لختى بكابلستان‏

         همه پيش رستم همى راندند            برو داغ شاهان همى خواندند

         هر اسپى كه رستم كشيديش پيش            بپشتش بيفشاردى دست خويش‏

         ز نيروى او پشت كردى بخم            نهادى بروى زمين بر شكم‏

         چنين تا ز كابل بيامد زرنگ            فسيله همى تاخت از رنگ رنگ‏

         يكى ماديان تيز بگذشت خنگ            برش چون بر شير و كوتاه لنگ‏

         دو گوشش چو دو خنجر آبدار            بر و يال فربه ميانش نزار

         يكى كرّه از پس ببالاى او            سرين و برش هم بپهناى او

         سيه چشم و بورابرش و گاودم            سيه خايه و تند و پولاد سم‏

         تنش پر نگار از كران تا كران            چو داغ گل سرخ بر زعفران‏

         چو رستم بران ماديان بنگريد            مر آن كرّه پيل تن را بديد

         كمند كيانى همى داد خم            كه آن كره را باز گيرد ز رم‏

         برستم چنين گفت چوپان پير            كه اى مهتر اسپ كسان را مگير

         بپرسيد رستم كه اين اسپ كيست            كه دو رانش از داغ آتش تهيست‏

          چنين داد پاسخ كه داغش مجوى            كزين هست هر گونه گفت و گوى‏

         همى رخش خوانيم بورابرش است            بخو آتشى و برنگ آتش است‏

         خداوند اين را ندانيم كس            همى رخش رستمش خوانيم و بس‏

         سه سالست تا اين بزين آمدست            بچشم بزرگان گزين آمدست‏

         چو مادرش بيند كمند سوار            چو شير اندر آيد كند كارزار

         بينداخت رستم كيانى كمند            سر ابرش آورد ناگه ببند

         بيامد چو شير ژيان مادرش            همى خواست كندن بدندان سرش‏

         بغرّيد رستم چو شير ژيان            از آواز او خيره شد ماديان‏

         يكى مشت زد نيز بر گردنش            كزان مشت برگشت لرزان تنش‏

         بيفتاد و بر خاست و برگشت ازوى            بسوى گله تيز بنهاد روى‏

         بيفشارد ران رستم زورمند            برو تنگ‏تر كرد خم كمند

         بيازيد چنگال گردى بزور            بيفشارد يك دست بر پشت بور

         نكرد ايچ پشت از فشردن تهى            تو گفتى ندارد همى آگهى‏

         بدل گفت كاين بر نشست منست            كنون كار كردن بدست منست‏

         ز چوپان بپرسيد كاين اژدها            بچندست و اين را كه خواهد بها

         چنين داد پاسخ كه گر رستمى            برو راست كن روى ايران زمى‏

         مر اين را برو بوم ايران بهاست            بدين بر تو خواهى جهان كرد راست‏

         لب رستم از خنده شد چون بسد            همى گفت نيكى ز يزدان سزد

         بزين اندر آورد گلرنگ را            سرش تيز شد كينه و جنگ را

         گشاده زنخ ديدش و تيزتگ            بديدش كه دارد دل و تاو و رگ‏

         كشد جوشن و خود و كوپال او            تن پيلوار و برو يال او

         چنان گشت ابرش كه هر شب سپند            همى سوختندش ز بيم گزند

         چپ و راست گفتى كه جادو شدست            بآورد تازنده آهو شدست‏

         دل زال زر شد چو خرم بهار            ز رخش نو آيين و فرخ سوار

         در گنج بگشاد و دينار داد            از امروز و فردا نيامدش ياد

آمدن سام به ديدن رستم

          چو آگاهى آمد بسام دلير            كه شد پور دستان همانند شير

         كس اندر جهان كودك نارسيد            بدين شير مردى و گردى نديد

         بجنبيد مر سام را دل ز جاى            بديدار آن كودك آمدش راى‏

         سپه را بسالار لشكر سپرد            برفت و جهان ديدگان را ببرد

         چو مهرش سوى پور دستان كشيد            سپه را سوى زاولستان كشيد

         چو زال آگهى يافت بر بست كوس            ز لشكر زمين گشت چون آبنوس‏

         خود و گرد مهراب كابل خداى            پذيره شدن را نهادند راى‏

         بزد مهره در جام و برخاست غو            بر آمد ز هر دو سپه دار و رو

         يكى لشكر از كوه تا كوه مرد            زمين قيرگون و هوا لاژورد

         خروشيدن تازى اسپان و پيل            همى رفت آواز تا چند ميل‏

         يكى ژنده پيلى بياراستند            برو تخت زرّين بپيراستند

         نشست از بر تخت زر پور زال            ابا بازوى شير و با كتف و يال‏

         بسر برش تاج و كمر بر ميان            سپر پيش و در دست گرز گران‏

         چو از دور سام يل آمد پديد            سپه بر دو رويه رده بر كشيد

         فرود آمد از باره مهراب و زال            بزرگان كه بودند بسيار سال‏

         يكايك نهادند سر بر زمين            ابر سام يل خواندند آفرين‏

         چو گل چهره سام يل بشكفيد            چو بر پيل بر بچّه شير ديد

         چنان همش بر پيل پيش آوريد            نگه كرد و با تاج و تختش بديد

         يكى آفرين كرد سام دلير            كه تهما هژبرا بزى شاد دير

         ببوسيد رستمش تخت اى شگفت            نيا را يكى نو ستايش گرفت‏

         كه اى پهلوان جهان شاد باش            ز شاخ توام من تو بنياد باش‏

         يكى بنده‏ام نامور سام را            نشايم خور و خواب و آرام را

         همى پشت زين خواهم و درع و خود            همى تير ناوك فرستم درود

         بچهر تو ماند همى چهره‏ام            چو آن تو باشد مگر زهره‏ام‏

         و زان پس فرود آمد از پيل مست            سپهدار بگرفت دستش بدست‏

         همى بر سر و چشم او داد بوس            فرو ماند پيلان و آواى كوس‏

         سوى كاخ از ان پس نهادند روى            همه راه شادان و با گفت و گوى‏

         همه كاخها تخت زرّين نهاد            نشستند و خوردند و بودند شاد

         بر آمد برين بر يكى ماهيان            برنجى نبستند هرگز ميان‏

         بخوردند باده بآواى رود            همى گفت هر يك بنوبت سرود

         بيك گوشه تخت دستان نشست            دگر گوشه رستمش گرزى بدست‏

          بپيش اندرون سام گيهان‏گشاى            فرو هشته از تاج پرّ هماى‏

         ز رستم همى در شگفتى بماند            برو هر زمان نام يزدان بخواند

         بدان بازوى و يال و آن پشت و شاخ            ميان چون قلم سينه و بر فراخ‏

         دو رانش چو ران هيونان ستبر            دل شير نر دارد و زور ببر

         بدين خوب‏روئى و اين فرّ و يال            ندارد كس از پهلوانان همال‏

         بدين شادمانى كنون مى خوريم            بمى جان اندوه را بشكريم‏

         بزال آنگهى گفت تا صد نژاد            بپرسى كس اين را ندارد بياد

         كه كودك ز پهلو برون آورند            بدين نيكوئى چاره چون آورند

         بسيمرغ بادا هزار آفرين            كه ايزد و را ره نمود اندرين‏

         كه گيتى سپنجست پر آى و رو            كهن شد يكى ديگر آرند نو

         بمى دست بردند و مستان شدند            ز رستم سوى ياد دستان شدند

         همى خورد مهراب چندان نبيد            كه چون خويشتن كس بگيتى نديد

         همى گفت ننديشم از زال زر            نه از سام و نز شاه با تاج و فر

         من و رستم و اسب شبديز و تيغ            نيارد برو سايه گسترد ميغ‏

         كنم زنده آيين ضحاك را            بپى مشك سارا كنم خاك را

         پر از خنده گشته لب زال و سام            ز گفتار مهراب دل شادكام‏

         سر ماه نو هرمز مهر ماه            بران تخت فرخنده بگزيد راه‏

         بسازيد سام و برون شد بدر            يكى منزلى زال شد با پدر

         همى رفت بر پيل رستم دژم            بپدرود كردن نيا را بهم‏

         چنين گفت مر زال را كاى پسر            نگر تا نباشى جز از دادگر

         بفرمان شاهان دل آراسته            خرد را گزين كرده بر خواسته‏

         همه ساله بر بسته دست از بدى            همه روز جسته ره ايزدى‏

         چنان دان كه بر كس نماند جهان            يكى بايدت آشكار و نهان‏

         برين پند من باش و مگذر ازين            بجز بر ره راست مسپر زمين‏

         كه من در دل ايدون گمانم همى            كه آمد بتنگى زمانم همى‏

         دو فرزند را كرد پدرود و گفت            كه اين پندها را نبايد نهفت‏

         بر آمد ز درگاه زخم دراى            ز پيلان خروشيدن كرّ ناى‏

         سپهبد سوى باختر كرد روى            زبان گرم گوى و دل آزرم جوى‏

         برفتند با او دو فرزند او            پر از آب رخ دل پر از پند او

         دو منزل برفتند و گشتند باز            كشيد آن سپهبد براه دراز

         زان روى زال سپهبد براه            سوى سيستان باز برد آن سپاه‏

         شب و روز با رستم شير مرد            همى كرد شادى و هم باده خورد

   ‏