پاسخ دادن زال موبدان را

زمانى پر انديشه شد زال زر            بر آورد يال و بگسترد بر

         و زان پس بپاسخ زبان برگشاد            همه پرسش موبدان كرد ياد

         نخست از ده و دو درخت بلند            كه هر يك همى شاخ سى بر كشند

         بسالى ده و دو بود ماه نو            چو شاه نو آيين ابر گاه نو

         بسى روز مه را سر آيد شمار            برين سان بود گردش روزگار

         كنون آنكه گفتى ز كار دو اسپ            فروزان بكردار آذر گشسپ‏

         سپيد و سياهست هر دو زمان            پس يكدگر تيز هر دو دوان‏

         شب و روز باشد كه مى بگذرد            دم چرخ بر ما همى بشمرد

         سديگر كه گفتى كه آن سى سوار            كجا بر گذشتند بر شهريار

         از ان سى سواران يكى كم شود            بگاه شمردن همان سى بود

         نگفتى سخن جز ز نقصان ماه            كه يك شب كم آيد همى گاه گاه‏

         كنون از نيام اين سخن بر كشيم            دو بن سرو كان مرغ دارد نشيم‏

         ز برج بره تا ترازو جهان            همى تيرگى دارد اندر نهان‏

         چنين تا ز گردش بماهى شود            پر از تيرگىّ و سياهى شود

         دو سرو ان دو بازوى چرخ بلند            كز و نيمه شاداب و نيمى نژند

         برو مرغ پرّان چو خورشيد دان            جهان را از و بيم و اميد دان‏

         دگر شارستان بر سر كوهسار            سراى درنگست و جاى قرار

         همين خارستان چون سراى سپنج            كزو ناز و گنجست و هم درد و رنج‏

         همى دم زدن بر تو بر بشمرد            هم او بر فرازد هم او بشكرد

         بر آيد يكى باد با زلزله            ز گيتى بر آيد خروش و خله‏

         همه رنج ما ماند زى خارستان            گذر كرد بايد سوى شارستان‏

         كسى ديگر از رنج ما بر خورد            نپايد برو نيز و هم بگذرد

         چنين رفت از آغاز يك سر سخن            همين باشد و نو نگردد كهن‏

         اگر توشه‏مان نيكنامى بود            روانها بران سر گرامى بود

         و گر آز ورزيم و پيچان شويم            پديد آيد آنگه كه بى‏جان شويم‏

         گر ايوان ما سر بكيوان برست            از ان بهره ما يكى چادرست‏

         چو پوشند بر روى ما خون و خاك            همه جاى بيمست و تيمار و باك‏

         بيابان و آن مرد با تيز داس            كجا خشك و تر زو دل اندر هراس‏

         تر و خشك يكسان همى بدرود            وگر لابه سازى سخن نشنود

         دروگر زمانست و ما چون گيا            همانش نبيره همانش نيا

         بپير و جوان يك بيك ننگرد            شكارى كه پيش آيدش بشكرد

         جهان را چنينست ساز و نهاد            كه جز مرگ را كس ز مادر نزاد

         ازين در در آيد بدان بگذرد            زمانه برو دم همى بشمرد

   ‏

                       

پژوهش كردن موبدان از زال

چنين گفت پس شاه گردن فراز            كزين هر چه گفتيد داريد راز

         بخواند آن زمان زال را شهريار            كز و خواست كردن سخن خواستار

         بدان تا بپرسند از و چند چيز            نهفته سخنهاى ديرينه نيز

         نشستند بيدار دل بخردان            همان زال با نامور موبدان‏

         بپرسيد مر زال را موبدى            ازين تيز هش راه بين بخردى‏

         كه از ده و دو تاى سرو سهى            كه رستست شاداب با فرهى‏

         از ان بر زده هر يكى شاخ سى            نگردد كم و بيش در پارسى‏

         دگر موبدى گفت كاى سر فراز            دو اسپ گرانمايه و تيز تاز

         يكى زان بكردار درياى قار            يكى چون بلور سپيد آبدار

         بجنبند و هر دو شتابنده‏اند            همان يكدگر را نيابنده‏اند

         سديگر چنين گفت كان سى سوار            كجا بگذرانند بر شهريار

         يكى كم شود باز چون بشمرى            همان سى بود باز چون بنگرى‏

         چهارم چنين گفت كان مرغزار            كه بينى پر از سبزه و جويبار

         يكى مرد با تيز داسى بزرگ            سوى مرغزار اندر آيد سترگ‏

         همى بدرود آن گياه خشك و تر            نه بردارد او هيچ از ان كار سر

         دگر گفت كان بر كشيده دو سرو            ز درياى با موج برسان غرو

         يكى مرغ دارد بريشان كنام            نشيمش بشام آن بود اين ببام‏

         ازين چون بپرّد شود برگ خشك            بران بر نشيند دهد بوى مشك‏

         از ان دو هميشه يكى آبدار            يكى پژمريده شده سوگوار

         بپرسيد ديگر كه بر كوهسار            يكى شارستان يافتم استوار

         خرامند مردم از ان شارستان            گرفته بهامون يكى خارستان‏

         بناها كشيدند سر تا بماه            پرستنده گشتند و هم پيشگاه‏

         و زان شارستان رويشان بدل نگذرد            كس از ياد كردن سخن نشمرد

         يكى بومهين خيزد از ناگهان            بر و بومشان پاك گردد نهان‏

         بدان شارستان رويشان نياز آورد            هم انديشگان دراز آورد

         بپرده درست اين سخنها بجوى            بپيش ردان آشكارا بگوى‏

         گر اين رازها آشكارا كنى            ز خاك سيه مشك سارا كنى‏

   ‏

                       

گفتارى در بخت زال در نزد ستاره ‏شناسان

          بفرمود تا موبدان و ردان            ستاره‏شناسان و هم بخردان‏

         كنند انجمن پيش تخت بلند            بكار سپهرى پژوهش كنند

         برفتند و بردند رنج دراز            كه تا با ستاره چه دارند راز

         سه روز اندران كارشان شد درنگ            برفتند با زيج رومى بچنگ‏

         زبان بر گشادند بر شهريار            كه كرديم با چرخ گردان شمار

         چنين آمد از داد اختر پديد            كه اين آب روشن بخواهد دويد

         ازين دخت مهراب و از پور سام            گوى پر منش زايد و نيك نام‏

         بود زندگانيش بسيار مر            همش زور باشد هم آيين و فر

         همش برز باشد همش شاخ و يال            برزم و ببزمش نباشد همال‏

         كجا باره او كند موى تر            شود خشك همرزم او را جگر

         عقاب از بر ترگ او نگذرد            سران جهان را بكس نشمرد

         يكى برز بالا بود فرّمند             همه شير گيرد بخمّ كمند

         هوا را بشمشير گريان كند            بر آتش يكى گور بريان كند

         كمر بسته شهرياران بود            بايران پناه سواران بود

   ‏

                       

آمدن زال با نامه سام نزد منوچهر

          پس آگاهى آمد سوى شهريار            كه آمد ز ره زال سام سوار

         پذيره شدندش همه سركشان            كه بودند در پادشاهى نشان‏

         چو آمد بنزديكى‏ء بارگاه            سبك نزد شاهش گشادند راه‏

         چو نزديك شاه اندر آمد زمين            ببوسيد و بر شاه كرد آفرين‏

         زمانى همى داشت بر خاك روى            بدو داد دل شاه آزر مجوى‏

         بفرمود تا رويش از خاك خشك            ستردند و بر روى پراگند مشك‏

         بيامد بر تخت شاه ارجمند            بپرسيد از و شهريار بلند

         كه چون بودى اى پهلو رادمرد            بدين راه دشوار با باد و گرد

         بفرّ تو گفتا همه بهتريست            ابا تو همه رنج رامشگريست‏

         از و بستد آن نامه پهلوان            بخنديد و شد شاد و روشن روان‏

         چو بر خواند پاسخ چنين داد باز            كه رنجى فزودى بدل بر دراز

         و ليكن بدين نامه دلپذير            كه بنوشت با درد دل سام پير

         اگر چه مرا هست ازين دل دژم            برانم كه ننديشم از بيش و كم‏

         بسازم بر آرم همه كام تو            گر اينست فرجام آرام تو

         تو يك چند اندر بشادى بپاى            كه تا من بكارت زنم نيك راى‏

         ببردند خواليگران خوان زر            شهنشاه بنشست با زال زر

         بفرمود تا نامداران همه            نشستند بر خوان شاه رمه‏

         چو از خوان خسرو بپرداختند            بتخت دگر جاى مى‏ساختند

         چو مى خورده شد نامور پور سام            نشست از بر اسپ زرّين ستام‏

         برفت و بپيمود بالاى شب            پر انديشه دل پر ز گفتار لب‏

         بيامد بشبگير بسته كمر            بپيش منوچهر پيروزگر

         برو آفرين كرد شاه جهان            چو برگشت بستودش اندر نهان‏

   ‏

                       

دلخوشى دادن سام سيندخت را

چو شد ساخته كار خود بر نشست            چو گردى بمردى ميان را ببست‏

         يكى ترگ رومى بسر بر نهاد            يكى باره زير اندرش همچو باد

         بيامد گرازان بدرگاه سام            نه آواز داد و نه بر گفت نام‏

         بكار آگهان گفت تا ناگهان            بگويند با سرفراز جهان‏

         كه آمد فرستاده كابلى            بنزد سپهبد يل زابلى‏

         ز مهراب گرد آوريده پيام            بنزد سپهبد جهانگير سام‏

         بيامد بر سام يل پرده دار            بگفت و بفرمود تا داد بار

         فرود آمد از اسپ سيندخت و رفت            بپيش سپهبد خراميد تفت‏

         زمين را ببوسيد و كرد آفرين            ابر شاه و بر پهلوان زمين‏

         نثار و پرستنده و اسپ و پيل            رده بر كشيده ز در تا دو ميل‏

         يكايك همه پيش سام آوريد            سر پهلوان خيره شد كان بديد

         پر انديشه بنشست برسان مست            بكش كرده دست و سر افگنده پست‏

         كه جائى كجا مايه چندين بود            فرستادن زن چه آيين بود

         گر اين خواسته زو پذيرم همه            ز من گردد آزرده شاه رمه‏

         و گر باز گردانم از پيش زال            بر آرد بكردار سيمرغ بال‏

         بر آورد سر گفت كين خواسته            غلامان و پيلان آراسته‏

         بريد اين بگنجور دستان دهيد            بنام مه كابلستان دهيد

         پرى روى سيندخت بر پيش سام            زبان كرد گويا و دل شادكام‏

         چو آن هديه‏ها را پذيرفته ديد            رسيده بهى و بدى رفته ديد

         سه بت روى با او بيك جا بدند            سمن پيكر و سرو بالا بدند

         گرفته يكى جام هر يك بدست            بفرمود كامد بجاى نشست‏

         بپيش سپهبد فرو ريختند            همه يك بديگر بر آميختند

         چو با پهلوان كار بر ساختند            ز بيگانه خانه بپرداختند

         چنين گفت سيندخت با پهلوان            كه با راى تو پير گردد جوان‏

         بزرگان ز تو دانش آموختند            بتو تيرگيها بر افروختند

         بمهر تو شد بسته دست بدى            بگرزت گشاده ره ايزدى‏

         گنهكار گر بود مهراب بود            ز خون دلش ديده سيراب بود

         سر بى‏گناهان كابل چه كرد            كجا اندر آورد بايد بگرد

         همه شهر زنده براى تواند            پرستنده و خاك پاى تواند

         از آن ترس كو هوش و زور آفريد            درخشنده ناهيد و هور آفريد

         نيايد چنين كارش از تو پسند            ميان را بخون ريختن در مبند

         بدو سام يل گفت با من بگوى            از ان كت بپرسم بهانه مجوى‏

         تو مهراب را كهترى گر همال            مر آن دخت او را كجا ديد زال‏

         بروى و بموى و بخوى و خرد            بمن گوى تا با كى اندر خورد

         ز بالا و ديدار و فرهنگ اوى            بران سان كه ديدى يكايك بگوى‏

         بدو گفت سيندخت كاى پهلوان            سر پهلوانان و پشت گوان‏

         يكى سخت پيمانت خواهم نخست            كه لرزان شود زو بر و بوم و رست‏

         كه از تو نيايد بجانم گزند            نه آن كس كه بر من بود ارجمند

         مرا كاخ و ايوان آباد هست            همان گنج و خويشان و بنياد هست‏

         چو ايمن شوم هر چه گوئى بگوى            بگويم بجويم بدين آب روى‏

         نهفته همه گنج كابلستان            بكوشم رسانم بزابلستان‏

         جزين نيز هر چيز كاندر خورد            بيايد ز من مهتر پر خرد

         گرفت آن زمان سام دستش بدست            و را نيك بنواخت و پيمان ببست‏

         چو بشنيد سيندخت سوگند او            همان راست گفتار و پيوند او

         زمين را ببوسيد و بر پاى خاست            بگفت آنچه اندر نهان بود راست‏

         كه من خويش ضحاكم اى پهلوان            زن گرد مهراب روشن روان‏

         همان مام رودابه ماه روى            كه دستان همى جان فشاند بروى‏

         همه دودمان پيش يزدان پاك            شب تيره تا بر كشد روز چاك‏

         همى بر تو بر خوانديم آفرين            همان بر جهاندار شاه زمين‏

         كنون آمدم تا هواى تو چيست            ز كابل ترا دشمن و دوست كيست‏

         اگر ما گنهكار و بد گوهريم            بدين پادشاهى نه اندر خوريم‏

         من اينك بپيش توام مستمند            بكش گر كشى ور ببندى ببند

         دل بى‏گناهان كابل مسوز            كجا تيره روز اندر آيد بروز

         سخنها چو بشنيد از و پهلوان            زنى ديد با راى و روشن روان‏

         برخ چون بهار و ببالا چو سرو            ميانش چو غرو و برفتن تذرو

         چنين داد پاسخ كه پيمان من            درست است اگر بگسلد جان من‏

         تو با كابل و هر كه پيوند تست            بمانيد شادان دل و تن درست‏

         بدين نيز همداستانم كه زال            ز گيتى چو رودابه جويد همال‏

         شما گر چه از گوهر ديگريد            همان تاج و اورنگ را در خوريد

         چنين است گيتى و زين ننگ نيست            ابا كردگار جهان جنگ نيست‏

         چنان آفريند كه آيدش راى            نمانيم و مانديم با هاى هاى‏

         يكى بر فراز و يكى در نشيب            يكى با فزونى يكى با نهيب‏

         يكى از فزايش دل آراسته            ز كمى دل ديگرى كاسته‏

         يكى نامه با لابه دردمند            نبشتم بنزديك شاه بلند

         بنزد منوچهر شد زال زر            چنان شد كه گفتى بر آورده پر

         بزين اندر آمد كه زين را نديد            همان نعل اسپش زمين را نديد

         بدين زال را شاه پاسخ دهد            چو خندان شود راى فرخ نهد

         كه پرورده مرغ بى‏دل شدست            از آب مژه پاى در گل شدست‏

         عروس ار بمهر اندرون همچو اوست            سزد گر بر آيند هر دو ز پوست‏

         يكى روى آن بچّه اژدها            مرا نيز بنماى و بستان بها

         بدو گفت سيندخت اگر پهلوان            كند بنده را شاد و روشن روان‏

         چماند بكاخ من اندر سمند            سرم بر شود بآسمان بلند

         بكابل چنو شهريار آوريم            همه پيش او جان نثار آوريم‏

         لب سام سيندخت پر خنده ديد            همه بيخ كين از دلش كنده ديد

         نوندى دلاور بكردار باد            برافگند و مهراب را مژده داد

         كز انديشه بد مكن ياد هيچ            دلت شاد كن كار مهمان بسيچ‏

         من اينك پس نامه اندر دمان            بيايم نجويم بره بر زمان‏

         دوم روز چون چشمه آفتاب            بجنبيد و بيدار شد سر ز خواب‏

         گرانمايه سيندخت بنهاد روى            بدرگاه سالار ديهيم جوى‏

         روا رو بر آمد ز درگاه سام            مه بانوان خواندندش بنام‏

         بيامد بر سام و بردش نماز            سخن گفت با او زمانى دراز

         بدستورى بازگشتن بجاى            شدن شادمان سوى كابل خداى‏

         دگر ساختن كار مهمان نو            نمودن بداماد پيمان نو

         و را سام يل گفت بر گرد و رو            بگو آنچه ديدى بمهراب گو

         سزاوار او خلعت آراستند            ز گنج آنچه پر مايه‏تر خواستند

         بكابل دگر سام را هر چه بود            ز كاخ و ز باغ و ز كشت و درود

         دگر چارپايان دوشيدنى            ز گستردنى هم ز پوشيدنى‏

         به سيندخت بخشيد و دستش بدست            گرفت و يكى نيز پيمان ببست‏

         پذيرفت مر دخت او را بزال            كه باشند هر دو بشادى همال‏

         سر افراز گردى و مردى دويست            بدو داد و گفتش كه ايدر مه‏ايست‏

         بكابل بباش و بشادى بمان            ازين پس مترس از بد بدگمان‏

         شكفته شد آن روى پژمرده ماه            بنيك اخترى بر گرفتند راه‏

   ‏

                       

خشم گرفتن مهراب بر سيندخت

چو در كابل اين داستان فاش گشت            سر مرزبان پر ز پرخاش گشت‏

         بر آشفت و سيندخت را پيش خواند            همه خشم رودابه بر وى براند

         بدو گفت كاكنون جزين راى نيست            كه با شاه گيتى مرا پاى نيست‏

         كه آرمت با دخت ناپاك تن            كشم زارتان بر سر انجمن‏

         مگر شاه ايران ازين خشم و كين            بر آسايد و رام گردد زمين‏

         بكابل كه با سام يارد چخيد            از ان زخم گرزش كه يارد چشيد

         چو بشنيد سيندخت بنشست پست            دل چاره جوى اندر انديشه بست‏

         يكى چاره آورد از دل بجاى            كه بد ژرف بين و فزاينده راى‏

         و زان پس دوان دست كرده بكش            بيامد بر شاه خورشيد فش‏

         بدو گفت بشنو ز من يك سخن            چو ديگر يكى كامت آيد بكن‏

         ترا خواسته گرز بهر تنست            ببخش و بدان كين شب آبستنست‏

         اگر چند باشد شب دير ياز            برو تيرگى هم نماند دراز

         شود روز چون چشمه روشن شود            جهان چون نگين بدخشان شود

         بدو گفت مهراب كز باستان            مزن در ميان يلان داستان‏

         بگو آنچه دانى و جان را بكوش            و گر چادر خون بتن بر بپوش‏

         بدو گفت سيندخت كاى سرفراز            بود كت بخونم نيايد نياز

         مرا رفت بايد بنزديك سام            زبان بر گشايم چو تيغ از نيام‏

         بگويم بدو آنچه گفتن سزد            خرد خام گفتارها را پزد

         ز من رنج جان و ز تو خواسته            سپردن بمن گنج آراسته‏

         بدو گفت مهراب بستان كليد            غم گنج هرگز نبايد كشيد

         پرستنده و اسپ و تخت و كلاه            بياراى و با خويشتن بر براه‏

         مگر شهر كابل نسوزد بما            چو پژمرده شد بر فروزد بما

         چنين گفت سيندخت كاى نامدار            بجاى روان خواسته خوار دار

         نبايد كه چون من شوم چاره جوى            تو رودابه را سختى آرى بروى‏

         مرا در جهان انده جان اوست            كنون با توم روز پيمان اوست‏

         ندارم همى انده خويشتن            ازويست اين درد و اندوه من‏

         يكى سخت پيمان ستد زو نخست            پس آنگه بمردى ره چاره جست‏

         بياراست تن را بديبا و زر            بدرّ و بياقوت پر مايه سر

         پس از گنج زرّش ز بهر نثار            برون كرد دينار چون سى هزار

         بزرّين ستام آوريدند سى            از اسپان تازى و از پارسى‏]

         ابا طوق زرّين پرستنده شست            يكى جام زر هر يكى را بدست‏

         پر از مشك و كافور و ياقوت و زر            ز پيروزه چند چندى گهر

         چهل جامه ديباى پيكر بزر            طرازش همه گونه گونه گهر

         بزرين و سيمين دو صد تيغ هند            جزان سى بزهراب داده پرند

          صد اشتر همه ماده سرخ موى            صد استر همه باركش راه جوى‏

         يكى تاج پر گوهر شاهوار            ابا طوق و با ياره و گوشوار

         بسان سپهرى يكى تخت زر            برو ساخته چند گونه گهر

         برش خسروى بيست پهناى او            چو سيصد فزون بود بالاى او

         و زان ژنده پيلان هندى چهار            همه جامه و فرش كردند بار

   ‏

                       

رفتن زال به رسولى نزد منوچهر

          نويسنده را پيش بنشاندند            ز هر در سخنها همى راندند

         سر نامه كرد آفرين خداى            كجا هست و باشد هميشه بجاى‏

         ازويست نيك و بد و هست و نيست            همه بندگانيم و ايزد يكيست‏

         هر آن چيز كو ساخت اندر بوش            بران است چرخ روان را روش‏

         خداوند كيوان و خورشيد و ماه            و زو آفرين بر منوچهر شاه‏

         برزم اندرون زهر ترياك سوز            ببزم اندرون ماه گيتى فروز

         گراينده گرز و گشاينده شهر            ز شادى بهر كس رساننده بهر

         كشنده درفش و فريدون بجنگ            كشنده سر افراز جنگى پلنگ‏

         ز باد عمود تو كوه بلند            شود خاك نعل سر افشان سمند

         همان از دل پاك و پاكيزه كيش            بآبشخور آرى همى گرگ و ميش‏

         يكى بنده‏ام من رسيده بجاى            بمردى بشست اندر آورده پاى‏

         همى گرد كافور گيرد سرم            چنين كرد خورشيد و ماه افسرم‏

         ببستم ميان را يكى بنده‏وار            ابا جادوان ساختم كارزار

         عنان پيچ و اسپ افگن و گرزدار            چو من كس نديدى بگيتى سوار

         بشد آب گردان مازندران            چو من دست بردم بگرز گران‏

         ز من گر نبودى بگيتى نشان            بر آورده گردن ز گردن كشان‏

         چنان اژدها كو ز رود كشف            برون آمد و كرد گيتى چو كف‏

         زمين شهر تا شهر پهناى او            همان كوه تا كوه بالاى او

         جهان را ازو بود دل پر هراس            همى داشتندى شب و روز پاس‏

         هوا پاك ديدم ز پرندگان            همان روى گيتى ز درندگان‏

         ز تفّش همى پرّ كرگس بسوخت            زمين زير زهرش همى برفروخت‏

         نهنگ دژم بر كشيدى ز آب            بدم در كشيدى ز گردون عقاب‏

         زمين گشت بى‏مردم و چارپاى            همه يك سر او را سپردند جاى‏

         چو ديدم كه اندر جهان كس نبود            كه با او همى دست يارست سود

         بزور جهاندار يزدان پاك            بيفگندم از دل همه ترس و باك‏

         ميان را ببستم بنام بلند            نشستم بران پيل پيكر سمند

         بزين اندرون گرزه گاوسر            ببازو كمان و بگردن سپر

         برفتم بسان نهنگ دژم            مرا تيز چنگ و ورا تيز دم‏

         مرا كرد پدرود هر كو شنيد            كه بر اژدها گرز خواهم كشيد

         ز سر تا بدمّش چو كوه بلند            كشان موى سر بر زمين چون كمند

         زبانش بسان درختى سياه            ز فر باز كرده فگنده براه‏

         چو دو آبگيرش پر از خون دو چشم            مرا ديد غرّيد و آمد بخشم‏

         گمانى چنان بردم اى شهريار            كه دارم مگر آتش اندر كنار

          جهان پيش چشمم چو دريا نمود            بابر سيه بر شده تيره دود

         ز بانگش بلرزيد روى زمين            ز زهرش زمين شد چو درياى چين‏

         برو بر زدم بانگ برسان شير            چنانچون بود كار مرد دلير

         يكى تير الماس پيكان خدنگ            بچرخ اندرون راندم بى‏درنگ‏

         چو شد دوخته يك كران از دهانش            بماند از شگفتى ببيرون زبانش‏

         هم اندر زمان ديگرى همچنان            زدم بر دهانش بپيچيد از ان‏

         سديگر زدم بر ميان زفرش            بر آمد همى جوى خون از جگرش‏

         چو تنگ اندر آورد با من زمين            بر آهختم اين گاوسر گرز كين‏

         بنيروى يزدان كيهان خداى            بر انگيختم پيل تن را ز جاى‏

         زدم بر سرش گرزه گاو چهر            برو كوه باريد گفتى سپهر

         شكستم سرش چون تن ژنده پيل            فرو ريخت زو زهر چون رود نيل‏

         بزخمى چنان شد كه ديگر نخاست            ز مغزش زمين گشت با كوه راست‏

         كشف رود پر خون و زرداب شد            زمين جاى آرامش و خواب شد

         همه كوهساران پر از مرد و زن            همى آفرين خواندندى بمن‏

         جهانى بران جنگ نظّاره بود            كه آن اژدها زشت پتياره بود

         مرا سام يك زخم از ان خواندند            جهان زر و گوهر بر افشاندند

         چو زو بازگشتم تن روشنم            برهنه شد از نامور جوشنم‏

         فرو ريخت از باره بر گستوان            وزين هست هر چند رانم زيان‏

         بران بوم تا ساليان بر نبود            جز از سوخته خار خاور نبود

         چنين و جزين هر چه بوديم راى            سران را سر آوردمى زير پاى‏

         كجا من چمانيدمى باد پاى            بپرداختى شير درّنده جاى‏]

         كنون چند سالست تا پشت زين            مرا تختگاه است و اسپم زمين‏

         همه گرگساران و مازندران            بتو راست كردم بگرز گران‏

         نكردم زمانى برو بوم ياد            ترا خواستم راد و پيروز و شاد

         كنون اين بر افراخته يال من            همان زخم كوبنده كوپال من‏

         بدان هم كه بودى نماند همى            برو گردگاهم نماند همى‏

         كمندى بينداخت از دست شست            زمانه مرا باژگونه ببست‏

         سپرديم نوبت كنون زال را            كه شايد كمربند و كوپال را

         يكى آرزو دارد اندر نهان            بيايد بخواهد ز شاه جهان‏

         يكى آرزو كان بيزدان نكوست            كجا نيكوئى زير فرمان اوست‏

         نكرديم بى‏راى شاه بزرگ            كه بنده نبايد كه باشد سترگ‏

         همانا كه با زال پيمان من            شنيدست شاه جهان بان من‏

         كه از راى او سر نپيچم بهيچ            درين روزها كرد زى من بسيج‏

         بپيش من آمد پر از خون رخان            همى چاك چاك آمدش زاستخوان‏

         مرا گفت بردار آمل كنى            سزاتر كه آهنگ كابل كنى‏

         چو پرورده مرغ باشد بكوه            نشانى شده در ميان گروه‏

         چنان ماه بيند بكابلستان            چو سرو سهى بر سرش گلستان‏

         چو ديوانه گردد نباشد شگفت            از و شاه را كين نبايد گرفت‏

         كنون رنج مهرش بجايى رسيد            كه بخشايش آرد هر آن كس بديد

         ز بس درد كو ديد بر بى‏گناه            چنان رفت پيمان كه بشنيد شاه‏

         گسى كردمش با دلى مستمند            چو آيد بنزديك تخت بلند

         همان كن كه با مهترى در خورد            ترا خود نياموخت بايد خرد

         چو نامه نوشتند و شد راى راست            ستد زود دستان و بر پاى خاست‏

         چو خورشيد سر سوى خاور نهاد            نخفت و نياسود تا بامداد

         چو آن جامه سوده بفگند شب            سپيده بخنديد و بگشاد لب‏

         بيامد بزين اندر آورد پاى            بر آمد خروشيدن كرّه ناى‏

         بسوى شهنشاه بنهاد روى            ابا نامه سام آزاده خوى‏

   ‏

                       

رفتن سام به جنگ مهراب

بمهراب و دستان رسيد اين سخن            كه شاه و سپهبد فگندند بن‏

         خروشان ز كابل همى رفت زال            فروهشته لفج و برآورده يال‏

         همى گفت اگر اژدهاى دژم            بيايد كه گيتى بسوزد بدم‏

         چو كابلستان را بخواهد بسود            نخستين سر من ببايد درود

         بپيش پدر شد پر از خون جگر            پر انديشه دل پر ز گفتار سر

         چو آگاهى آمد بسام دلير            كه آمد ز ره بچّه نرّه شير

         همه لشكر از جاى بر خاستند            درفش فريدون بياراستند

         پذيره شدن را تبيره زدند            سپاه و سپهبد پذيره شدند]

         همه پشت پيلان برنگين درفش            بياراسته سرخ و زرد و بنفش‏

         چو روى پدر ديد دستان سام            پياده شد از اسپ و بگذارد گام‏

         بزرگان پياده شدند از دو روى            چه سالار خواه و چه سالار جوى‏

         زمين را ببوسيد زال دلير            سخن گفت با او پدر نيز دير

         نشست از بر تازى اسپ سمند            چو زرّين درخشنده كوهى بلند

         بزرگان همه پيش او آمدند            بتيمار و با گفت و گو آمدند

         كه آزرده گشتست بر تو پدر            يكى پوزش آور مكش هيچ سر

         چنين داد پاسخ كزين باك نيست            سرانجام آخر بجز خاك نيست‏

          پدر گر بمغز اندر آرد خرد            همانا سخن بر سخن نگذرد

         و گر بر گشايد زبان را بخشم            پس از شرمش آب اندر آرم بچشم‏

         چنين تا بدرگاه سام آمدند            گشاده دل و شادكام آمدند

         فرود آمد از باره سام سوار            هم اندر زمان زال را داد بار

         چو زال اندر آمد بپيش پدر            زمين را ببوسيد و گسترد بر

         يكى آفرين كرد بر سام گرد            و زاب دو نرگس همى گل سترد

         كه بيدار دل پهلوان شاد باد            روانش گراينده داد باد

         ز تيغ تو الماس بريان شود            زمين روز جنگ از تو گريان شود

         كجا ديزه تو چمد روز جنگ            شتاب آيد اندر سپاه درنگ‏

         سپهرى كجا باد گرز تو ديد            همانا ستاره نيارد كشيد

         زمين نسپرد شير با داد تو            روان و خرد كشته بنياد تو

         همه مردم از داد تو شادمان            ز تو داد يابد زمين و زمان‏

         مگر من كه از داد بى‏بهره‏ام            و گر چه به پيوند تو شهره‏ام‏

         يكى مرغ پرورده‏ام خاك خورد            به گيتى مرا نيست با كس نبرد

          ندانم همى خويشتن را گناه            كه بر من كسى را بران هست راه‏

         مگر آنكه سام يلستم پدر            وگر هست با اين نژادم هنر

         ز مادر بزادم بينداختى            بكوه اندرم جايگه ساختى‏

         فگندى بتيمار زاينده را            بآتش سپردى فزاينده را

         ترا با جهان آفرين نيست جنگ            كه از چه سياه و سپيدست رنگ‏

         كنون كم جهان آفرين پروريد            بچشم خدايى بمن بنگريد

         ابا گنج و با تخت و گرز گران            ابا راى و با تاج و تخت و سران‏

         نشستم بكابل بفرمان تو            نگه داشتم راى و پيمان تو

         كه گر كينه جويى نيازارمت            درختى كه كشتى ببار آرمت‏

         ز مازندران هديه اين ساختى            هم از گرگساران بدين تاختى‏

         كه ويران كنى خان آباد من            چنين داد خواهى همى داد من‏

         من اينك بپيش تو ايستاده‏ام            تن بنده خشم ترا داده‏ام‏

         بارّه ميانم بدو نيم كن            ز كابل مپيماى با من سخن‏

         سپهبد چو بشنيد گفتار زال            بر افراخت گوش و فرو برد يال‏

         بدو گفت آرى همينست راست            زبان تو بر راستى بر گواست‏

         همه كار من با تو بيداد بود            دل دشمنان بر تو بر شاد بود

         ز من آرزو خود همين خواستى            بتنگى دل از جاى بر خاستى‏

         مشو تيز تا چاره كار تو            بسازم كنون نيز بازار تو

         يكى نامه فرمايم اكنون بشاه            فرستم بدست تو اى نيك خواه‏

         سخن هر چه بايد بياد آورم            روان و دلش سوى داد آورم‏

         اگر يار باشد جهاندار ما            بكام تو گردد همه كار ما

   ‏

                       

آمدن سام به نزد منوچهر

چو شاه جهاندار بگشاد روى            زمين را ببوسيد و شد پيش اوى‏

         منوچهر برخاست از تخت عاج            ز ياقوت رخشنده بر سرش تاج‏

         بر خويش بر تخت بنشاختش            چنانچون سزا بود بنواختش‏

         و زان گرگساران جنگ آوران            و زان نره ديوان مازندران‏

         بپرسيد و بسيار تيمار خورد            سپهبد سخن يك بيك ياد كرد

         كه نوشه زى اى شاه تا جاودان            ز جان تو كوته بد بدگمان‏

         برفتم بران شهر ديوان نر            نه ديوان كه شيران جنگى ببر

         كه از تازى اسپان تكاورترند            ز گردان ايران دلاورترند

         سپاهى كه سگسار خوانندشان            پلنگان جنگى نمايندشان‏

         ز من چون بديشان رسيد آگهى            از آواز من مغزشان شد تهى‏

         بشهر اندرون نعره بر داشتند            از ان پس همه شهر بگذاشتند

         همه پيش من جنگ جوى آمدند            چنان خيره و پوى پوى آمدند

         سپه جنب جنبان شد و روز تار            پس اندر فراز آمد و پيش غار

         نبيره جهاندار سلم بزرگ            به پيش سپاه اندر آمد چو گرگ‏

         سپاهى بكردار مور و ملخ            نبد دشت پيدا نه كوه و نه شخ‏

         چو برخاست زان لشكر گشن گرد            رخ نامداران ما گشت زرد

         من اين گرز يك زخم برداشتم            سپه را هم آنجاى بگذاشتم‏

         خروشى خروشيدم از پشت زين            كه چون آسيا شد بريشان زمين‏

         دل آمد سپه را همه باز جاى            سراسر سوى رزم كردند راى‏

         چو بشنيد كاكوى آواز من            چنان زخم سرباز كوپال من‏

         بيامد بنزديك من جنگ ساز            چو پيل ژيان با كمند دراز

         مرا خواست كارد بخم كمند            چو ديدم خميدم ز راه گزند

         كمان كيانى گرفتم بچنگ            به پيكان پولاد و تير خدنگ‏

         عقاب تكاور بر انگيختم            چو آتش بدو بر تبر ريختم‏

         گمانم چنان بد كه سندان سرش            كه شد دوخته مغز تا مغفرش‏

         نگه كردم از گرد چون پيل مست            بر آمد يكى تيغ هندى بدست‏

         چنان آمدم شهريارا گمان            كزو كوه زنهار خواهد بجان‏

         وى اندر شتاب و من اندر درنگ            همى جستمش تا كى آيد بچنگ‏

         چو آمد بنزديك من سرفراز            من از چرمه چنگال كردم دراز

         گرفتم كمربند مرد دلير            ز زين بر گسستم بكردار شير

         زدم بر زمين بر چو پيل ژيان            بدين آهنين دست و گردى ميان‏

         چو افگنده شد شاه زين گونه خوار            سپه روى برگشت از كار زار

         نشيب و فراز بيابان و كوه            بهر سو شده مردمان هم گروه‏

         سوار و پياده ده و دو هزار            فگنده پديد آمد اندر شمار

         چو بشنيد گفتار سالار شاه            بر افراخت تا ماه فرخ كلاه‏

         چو روز از شب آمد بكوشش ستوه            ستوهى گرفته فرو شد بكوه‏

         مى و مجلس آراست و شد شادمان            جهان پاك ديد از بد بدگمان‏

         ببگماز كوتاه كردند شب            بياد سپهبد گشادند لب‏

         چو شب روز شد پرده بارگاه            گشادند و دادند زى شاه راه‏

         بيامد سپهدار سام سترگ            بنزد منوچهر شاه بزرگ‏

         چنين گفت با سام شاه جهان            كز ايدر برو با گزيده مهان‏

         بهندوستان آتش اندر فروز            همه كاخ مهراب و كابل بسوز

         نبايد كه او يابد از بد رها            كه او ماند از بچّه اژدها

         زمان تا زمان زو بر آيد خروش            شود رام گيتى پر از جنگ و جوش‏

         هر آن كس كه پيوسته او بود            بزرگان كه در دسته او بود

         سر از تن جدا كن زمين را بشوى            ز پيوند ضحاك و خويشان اوى‏

         چنين داد پاسخ كه ايدون كنم            كه كين از دل شاه بيرون كنم‏

         ببوسيد تخت و بماليد روى            بران نامور مهر انگشت اوى‏

         سوى خانه بنهاد سر با سپاه            بدان باد پايان جوينده راه‏

   ‏

                       

آگاه شدن منوچهر از كار زال و رودابه‏

پس آگاهى آمد بشاه بزرگ            ز مهراب و دستان سام سترگ‏

         ز پيوند مهراب و ز مهر زال            و زان ناهمالان گشته همال‏

         سخن رفت هر گونه با موبدان            بپيش سرافراز شاه ردان‏

         چنين گفت با بخردان شهريار            كه بر ما شود زين دژم روزگار

         چو ايران ز چنگال شير و پلنگ            برون آوريدم براى و بجنگ‏

         فريدون ز ضحاك گيتى بشست            بترسم كه آيد از ان تخم رُست

         نبايد كه بر خيره از عشق زال            همال سر افگنده گردد همال‏

         چو از دخت مهراب و از پور سام            بر آيد يكى تيغ تيز از نيام‏

         اگر تاب گيرد سوى مادرش            ز گفت پراگنده گردد سرش‏

         كند شهر ايران پر آشوب و رنج            بدو باز گردد مگر تاج و گنج‏

         همه موبدان آفرين خواندند            و را خسرو پاك دين خواندند

         بگفتند كز ما تو داناترى            ببايستها بر تواناترى‏

         همان كن كجا با خرد در خورد            دل اژدها را خرد بشكرد

         بفرمود تا نوذر آمدش پيش            ابا ويژگان و بزرگان خويش‏

         بدو گفت رو پيش سام سوار            بپرسش كه چون آمد از كار زار

         چو ديدى بگويش كزين سو گراى            ز نزديك ما كن سوى خانه راى‏

         هم آنگاه برخاست فرزند شاه            ابا ويژگان سر نهاده براه‏

         سوى سام نيرم نهادند روى            ابا ژنده پيلان پرخاش جوى‏

         چو زين كار سام يل آگاه شد            پذيره سوى پور كى شاه شد

         ز پيش پدر نوذر نامدار            بيامد بنزديك سام سوار

         همه نامداران پذيره شدند            ابا ژنده پيل و تبيره شدند

         رسيدند پس پيش سام سوار            بزرگان و كى نوذر نامدار

         پيام پدر شاه نوذر بداد            بديدار او سام يل گشت شاد

         چنين داد پاسخ كه فرمان كنم            ز ديدار او رامش جان كنم‏

         نهادند خوان و گرفتند جام            نخست از منوچهر بردند نام‏

         پس از نوذر و سام و هر مهترى            گرفتند شادى ز هر كشورى‏

         بشادى در آمد شب ديرباز            چو خورشيد رخشنده بگشاد راز

         خروش تبيره بر آمد ز در            هيون دلاور بر آورد پر

         سوى بارگاه منوچهر شاه            بفرمان او بر گرفتند راه‏

         منوچهر چون يافت زو آگهى            بياراست ديهيم شاهنشهى‏

         ز سارى و آمل بر آمد خروش            چو درياى سبز اندر آمد بجوش‏

         ببستند آيين ژوپين و ران            برفتند با خشتهاى گران‏

         سپاهى كه از كوه تا كوه مرد            سپر در سپر ساخته سرخ و زرد

         ابا كوس و با ناى روئين و سنج            ابا تازى اسپان و پيلان و گنج‏

         ازين گونه لشكر پذيره شدند            بسى با درفش و تبيره شدند

         چو آمد بنزديكى بارگاه            پياده شد و راه بگشاد شاه‏

      

   ‏