آگاه شدن پشنگ از مرگ منوچهر

پس آنگه ز مرگ منوچهر شاه            بشد آگهى تا بتوران سپاه‏

         ز نارفتن كار نوذر همان            يكايك بگفتند با بدگمان‏

         چو بشنيد سالار تركان پشنگ            چنان خواست كايد بايران بجنگ‏

         يكى ياد كرد از نيا زادشم            هم از تور بر زد يكى تيز دم‏

         ز كار منوچهر و از لشكرش            ز گردان و سالار و از كشورش‏

         همه نامداران كشورش را            بخواند و بزرگان لشكرش را

         چو ارجسپ و گرسيوز و بارمان            چو كلباد جنگى هژبر دمان‏

         سپهبدش چون ويسه تيز چنگ            كه سالار بُد بر سپاه پشنگ‏

         جهان پهلوان پورش افراسياب            بخواندش درنگى و آمد شتاب‏

         سخن راند از تور و از سلم گفت            كه كين زير دامن نشايد نهفت‏

         كسى را كجا مغز جوشيده نيست            برو بر چنين كار پوشيده نيست‏

         كه با ما چه كردند ايرانيان            بدى را ببستند يك يك ميان‏

         كنون روز تندى و كين جستنست            رخ از خون ديده‏گه شستنست‏

         ز گفت پدر مغز افراسياب            بر آمد ز آرام و ز خورد و خواب‏

         بپيش پدر شد گشاده زبان            دل آگنده از كين كمر بر ميان‏

         كه شايسته جنگ شيران منم            هم آورد سالار ايران منم‏

         اگر زادشم تيغ برداشتى            جهان را بگرشاسپ نگذاشتى‏

         ميان را ببستى بكين آورى            بايران نكردى مگر سرورى‏

         كنون هر چه مانيده بود از نيا            ز كين جستن و چاره و كيميا

         گشادنش بر تيغ تيز منست            گه شورش و رستخيز منست‏

         بمغز پشنگ اندر آمد شتاب            چو ديد آن سهى قد افراسياب‏

         برو بازوى شير و هم زور پيل            و زو سايه گسترده بر چند ميل‏

         زبانش بكردار برنده تيغ            چو دريا دل و كف چو بارنده ميغ‏

         بفرمود تا بر كشد تيغ جنگ            بايران شود با سپاه پشنگ‏

         سپهبد چو شايسته بيند پسر            سزد گر بر آرد بخورشيد سر

         پس از مرگ باشد سر او بجاى            ازيرا پسر نام زد رهنماى‏

         چو شد ساخته كار جنگ آزماى            بكاخ آمد اغريرث رهنماى‏

         بپيش پدر شد پر انديشه دل            كه انديشه دارد همى پيشه دل‏

         چنين گفت كاى كار ديده پدر            ز تركان بمردى بر آورده سر

         منوچهر از ايران اگر كم شدست            سپهدار چون سام نيرم شدست‏

         چو گرشاسپ و چون قارن رزم زن            جز اين نامداران آن انجمن‏

         تو دانى كه با سلم و تور سترگ            چه آمد از ان تيغ زن پير گرگ‏

         نيا زادشم شاه توران سپاه            كه ترگش همى سود بر چرخ و ماه‏

         ازين در سخن هيچ گونه نراند            بآرام بر نامه كين نخواند

         اگر ما نشوريم بهتر بود            كزين جنبش آشوب كشور بود

         پسر را چنين داد پاسخ پشنگ            كه افراسياب آن دلاور نهنگ‏

         يكى نرّه شيرست روز شكار            يكى پيل جنگى گه كارزار

         ترا نيز با او ببايد شدن            بهر بيش و كم راى فرّخ زدن‏

         نبيره كه كين نيا را نجست            سزد گر نخوانى نژادش درست‏

         چو از دامن ابر چين كم شود            بيابان ز باران پر از نم شود

         چراگاه اسپان شود كوه و دشت            گياها ز يال يلان بر گذشت‏

         جهان سربسر سبز گردد ز خويد            بهامون سراپرده بايد كشيد

         سپه را همه سوى آمل براند            دلى شاد بر سبزه و گل براند

         دهستان و گرگان همه زير نعل            بكوبيد و ز خون كنيد آب لعل‏

         منوچهر از آن جايگه جنگجوى            بكينه سوى تور بنهاد روى‏

         بكوشيد با قارن رزم زن            دگر گرد گرشاسپ زان انجمن‏

         مگر دست يابيد بر دشت كين            برين دو سرافراز ايران زمين‏

         روان نياگان ما خوش كنيد            دل بدسگالان پر آتش كنيد

         چنين گفت با نامور نامجوى            كه من خون بكين اندر آرم بجوى‏

   ‏

                       

پادشاهى او هفت سال بود (بر تخت نشستن نوذر)

چو سوگ پدر شاه نوذر بداشت            ز كيوان كلاه كيى بر فراشت‏

         بتخت منوچهر بر بار داد            بخواند انجمن را و دينار داد

         برين بر نيامد بسى روزگار            كه بيدادگر شد سر شهريار

         ز گيتى بر آمد بهر جاى غو            جهان را كهن شد سر از شاه نو

         چو او رسمهاى پدر در نوشت            ابا موبدان و ردان تيز گشت‏

         همى مردمى نزد او خوار شد            دلش برده گنج و دينار شد

         كديور يكايك سپاهى شدند            دليران سزاوار شاهى شدند

         چو از روى كشور بر آمد خروش            جهانى سراسر بر آمد بجوش‏

         بترسيد بيدادگر شهريار            فرستاد كس نزد سام سوار

         بسگسار مازندران بود سام            فرستاد نوذر بر او پيام‏

         خداوند كيوان و بهرام و هور            كه هست آفريننده پيل و مور

         نه دشوارى از چيز برتر منش            نه آسانى از اندك اندر بوش‏

         همه با توانايى او يكيست            اگر هست بسيار و گر اندكيست‏

         كنون از خداوند خورشيد و ماه            ثنا بر روان منوچهر شاه‏

         ابر سام يل باد چندان درود            كه آيد همى ز ابر باران فرود

         مران پهلوان جهان ديده را            سر افراز گرد پسنديده را

         هميشه دل و هوشش آباد باد            روانش ز هر درد آزاد باد

         شناسد مگر پهلوان جهان            سخنها هم از آشكار و نهان‏

         كه تا شاه مژگان بهم بر نهاد            ز سام نريمان بسى كرد ياد

         هميدون مرا پشت گرمى بدوست            كه هم پهلوانست و هم شاه دوست‏

         نگهبان كشور بهنگام شاه            ازويست رخشنده فرخ كلاه‏

         كنون پادشاهى پر آشوب گشت            سخنها از اندازه اندر گذشت‏

         اگر بر نگيرد وى آن گرز كين            ازين تخت پردخته ماند زمين‏

         چو نامه بر سام نيرم رسيد            يكى باد سرد از جگر بر كشيد

         بشبگير هنگام بانگ خروس            بر آمد خروشيدن بوق و كوس‏

         يكى لشكرى راند از گرگسار            كه درياى سبز اندرو گشت خوار

         چو نزديك ايران رسيد آن سپاه            پذيره شدندش بزرگان براه‏

         پياده همه پيش سام دلير            برفتند و گفتند هر گونه دير

         ز بيدادى نوذر تاجور            كه بر خيره گم كرد راه پدر

         جهان گشت ويران ز كردار اوى            غنوده شد آن بخت بيدار اوى‏

         بگردد همى از ره بخردى            ازو دور شد فره ايزدى‏

         چه باشد اگر سام يل پهلوان            نشيند برين تخت روشن روان‏

         جهان گردد آباد با داد او            برويست ايران و بنياد او

         كه ما بنده باشيم و فرمان كنيم            روانها بمهرش گروگان كنيم‏

         بديشان چنين گفت سام سوار            كه اين كى پسندد ز من كردگار

         كه چون نوذرى از نژاد كيان            بتخت كيى بر كمر بر ميان‏

         بشاهى مرا تاج بايد بسود            محالست و اين كس نيارد شنود

         خود اين گفت يارد كس اندر جهان            چنين زهره دارد كس اندر نهان‏

         اگر دخترى از منوچهر شاه            بران تخت زرين شدى با كلاه‏

         نبودى جز از خاك بالين من            بدو شاد بودى جهان بين من‏

         دلش گر ز راه پدر گشت باز            برين بر نيامد زمانى دراز

         هنوز آهنى نيست زنگار خورد            كه رخشنده دشوار شايدش كرد

         من آن ايزدى فرّه باز آورم            جهان را بمهرش نياز آورم‏

         شما بر گذشته پشيمان شويد            بنوّى ز سر باز پيمان شويد

         گر آمرزش كردگار سپهر            نيابيد و از نوذر شاه مهر

         بدين گيتى اندر بود خشم شاه            ببرگشتن آتش بود جايگاه‏

         بزرگان ز كرده پشيمان شدند            يكايك ز سر باز پيمان شدند

         چو آمد بدرگاه سام سوار            پذيره شدش نوذر شهريار

         بفرّخ پى نامور پهلوان            جهان سربسر شد بنوّى جوان‏

         بپوزش مهان پيش نوذر شدند            بجان و بدل ويژه كهتر شدند

         بر افروخت نوذر ز تخت مهى            نشست اندر آرام با فرّهى

         جهان پهلوان پيش نوذر بپاى            پرستنده او بود و هم رهنماى‏

         بنوذر در پندها را گشاد            سخنهاى نيكو بسى كرد ياد

         ز گرد فريدون و هوشنگ شاه            همان از منوچهر زيباى گاه‏

         كه گيتى بداد و دهش داشتند            ببيداد بر چشم نگماشتند

         دل او ز كژى بداد آوريد            چنان كرد نوذر كه او راى ديد

         دل مهتران را بدو نرم كرد            همه داد و بنياد آزرم كرد

         چو گفته شد از گفتنيها همه            بگردنكشان و بشاه رمه‏

         برون رفت با خلعت نوذرى            چه تخت و چه تاج و چه انگشترى‏

         غلامان و اسپان زرّين ستام            پر از گوهر سرخ زرّين دو جام‏     

     برين نيز بگذشت چندى سپهر            نه با نوذر آرام بودش نه مهر

   ‏

                       

اندرز كردن منوچهر پسرش را

          منوچهر را سال شد بر دو شست            ز گيتى همى بار رفتن ببست‏

         ستاره‏شناسان بر او شدند            همى ز آسمان داستانها زدند

         نديدند روزش كشيدن دراز            ز گيتى همى گشت بايست باز

         بدادند زان روز تلخ آگهى            كه شد تيره آن تخت شاهنشهى‏

         گه رفتن آمد بديگر سراى            مگر نزد يزدان به آيدت جاى‏

         نگر تا چه بايد كنون ساختن            نبايد كه مرگ آورد تاختن‏

         سخن چون ز داننده بشنيد شاه            برسم دگرگون بياراست گاه‏

         همه موبدان و ردان را بخواند            همه راز دل پيش ايشان براند

         بفرمود تا نوذر آمدش پيش            و را پندها داد ز اندازه بيش‏

         كه اين تخت شاهى فسونست و باد            برو جاودان دل نبايد نهاد

         مرا بر صد و بيست شد ساليان            برنج و بسختى ببستم ميان‏

         بسى شادى و كام دل راندم            برزم اندرون دشمنان ماندم‏

         بفرّ فريدون ببستم ميان            بپندش مرا سود شد هر زيان‏

         بجستم ز سلم و ز تور سترگ            همان كين ايرج نياى بزرگ‏

         جهان ويژه كردم ز پتيارها            بسى شهر كردم بسى بارها

         چنانم كه گويى نديدم جهان            شمار گذشته شد اندر نهان‏

         نيرزد همى زندگانيش مرگ            درختى كه زهر آورد بار و برگ‏

         از آن پس كه بردم بسى درد و رنج            سپردم ترا تخت شاهى و گنج‏

         چنانچون فريدون مرا داده بود            ترا دادم اين تاج شاه آزمود

         چنان دان كه خوردى و بر تو گذشت            بخوشتر زمان باز بايدت گشت‏

         نشانى كه ماند همى از تو باز            بر آيد برو روزگار دراز

         نبايد كه باشد جز از آفرين            كه پاكى نژاد آورد پاك دين‏

         نگر تا نتابى ز دين خداى            كه دين خداى آورد پاك راى‏

         كنون نو شود در جهان داورى            چو موسى بيايد بپيغمبرى‏

         پديد آيد آنگه بخاور زمين            نگر تا نتابى بر او بكين‏

         بدو بگرو آن دين يزدان بود            نگه كن ز سر تا چه پيمان بود

         تو مگذار هرگز ره ايزدى            كه نيكى ازويست و هم زو بدى‏

         از ان پس بيايد ز تركان سپاه            نهند از بر تخت ايران كلاه‏

         ترا كارهاى درشتست پيش            گهى گرگ بايد بدن گاه ميش‏

         گزند تو آيد ز پور پشنگ            ز توران شود كارها بر تو تنگ‏

          بجوى اى پسر چون رسد داورى            ز سام و ز زال آنگهى ياورى‏

         وزين نو درختى كه از پشت زال            بر آمد كنون بر كشد شاخ و يال‏

         از و شهر توران شود بى‏هنر            بكين تو آيد همان كينه‏ور

         بگفت و فرود آمد آبش بروى            همى زار بگريست نوذر بروى‏

         بى‏آنكش بدى هيچ بيماريى            نه از دردها هيچ آزاريى‏

         دو چشم كيانى بهم بر نهاد            بپژمرد و برزد يكى سرد باد   

       شد آن نامور پر هنر شهريار            بگيتى سخن ماند زو يادگار

   ‏

                       

آمدن سام به ديدن رستم

          چو آگاهى آمد بسام دلير            كه شد پور دستان همانند شير

         كس اندر جهان كودك نارسيد            بدين شير مردى و گردى نديد

         بجنبيد مر سام را دل ز جاى            بديدار آن كودك آمدش راى‏

         سپه را بسالار لشكر سپرد            برفت و جهان ديدگان را ببرد

         چو مهرش سوى پور دستان كشيد            سپه را سوى زاولستان كشيد

         چو زال آگهى يافت بر بست كوس            ز لشكر زمين گشت چون آبنوس‏

         خود و گرد مهراب كابل خداى            پذيره شدن را نهادند راى‏

         بزد مهره در جام و برخاست غو            بر آمد ز هر دو سپه دار و رو

         يكى لشكر از كوه تا كوه مرد            زمين قيرگون و هوا لاژورد

         خروشيدن تازى اسپان و پيل            همى رفت آواز تا چند ميل‏

         يكى ژنده پيلى بياراستند            برو تخت زرّين بپيراستند

         نشست از بر تخت زر پور زال            ابا بازوى شير و با كتف و يال‏

         بسر برش تاج و كمر بر ميان            سپر پيش و در دست گرز گران‏

         چو از دور سام يل آمد پديد            سپه بر دو رويه رده بر كشيد

         فرود آمد از باره مهراب و زال            بزرگان كه بودند بسيار سال‏

         يكايك نهادند سر بر زمين            ابر سام يل خواندند آفرين‏

         چو گل چهره سام يل بشكفيد            چو بر پيل بر بچّه شير ديد

         چنان همش بر پيل پيش آوريد            نگه كرد و با تاج و تختش بديد

         يكى آفرين كرد سام دلير            كه تهما هژبرا بزى شاد دير

         ببوسيد رستمش تخت اى شگفت            نيا را يكى نو ستايش گرفت‏

         كه اى پهلوان جهان شاد باش            ز شاخ توام من تو بنياد باش‏

         يكى بنده‏ام نامور سام را            نشايم خور و خواب و آرام را

         همى پشت زين خواهم و درع و خود            همى تير ناوك فرستم درود

         بچهر تو ماند همى چهره‏ام            چو آن تو باشد مگر زهره‏ام‏

         و زان پس فرود آمد از پيل مست            سپهدار بگرفت دستش بدست‏

         همى بر سر و چشم او داد بوس            فرو ماند پيلان و آواى كوس‏

         سوى كاخ از ان پس نهادند روى            همه راه شادان و با گفت و گوى‏

         همه كاخها تخت زرّين نهاد            نشستند و خوردند و بودند شاد

         بر آمد برين بر يكى ماهيان            برنجى نبستند هرگز ميان‏

         بخوردند باده بآواى رود            همى گفت هر يك بنوبت سرود

         بيك گوشه تخت دستان نشست            دگر گوشه رستمش گرزى بدست‏

          بپيش اندرون سام گيهان‏گشاى            فرو هشته از تاج پرّ هماى‏

         ز رستم همى در شگفتى بماند            برو هر زمان نام يزدان بخواند

         بدان بازوى و يال و آن پشت و شاخ            ميان چون قلم سينه و بر فراخ‏

         دو رانش چو ران هيونان ستبر            دل شير نر دارد و زور ببر

         بدين خوب‏روئى و اين فرّ و يال            ندارد كس از پهلوانان همال‏

         بدين شادمانى كنون مى خوريم            بمى جان اندوه را بشكريم‏

         بزال آنگهى گفت تا صد نژاد            بپرسى كس اين را ندارد بياد

         كه كودك ز پهلو برون آورند            بدين نيكوئى چاره چون آورند

         بسيمرغ بادا هزار آفرين            كه ايزد و را ره نمود اندرين‏

         كه گيتى سپنجست پر آى و رو            كهن شد يكى ديگر آرند نو

         بمى دست بردند و مستان شدند            ز رستم سوى ياد دستان شدند

         همى خورد مهراب چندان نبيد            كه چون خويشتن كس بگيتى نديد

         همى گفت ننديشم از زال زر            نه از سام و نز شاه با تاج و فر

         من و رستم و اسب شبديز و تيغ            نيارد برو سايه گسترد ميغ‏

         كنم زنده آيين ضحاك را            بپى مشك سارا كنم خاك را

         پر از خنده گشته لب زال و سام            ز گفتار مهراب دل شادكام‏

         سر ماه نو هرمز مهر ماه            بران تخت فرخنده بگزيد راه‏

         بسازيد سام و برون شد بدر            يكى منزلى زال شد با پدر

         همى رفت بر پيل رستم دژم            بپدرود كردن نيا را بهم‏

         چنين گفت مر زال را كاى پسر            نگر تا نباشى جز از دادگر

         بفرمان شاهان دل آراسته            خرد را گزين كرده بر خواسته‏

         همه ساله بر بسته دست از بدى            همه روز جسته ره ايزدى‏

         چنان دان كه بر كس نماند جهان            يكى بايدت آشكار و نهان‏

         برين پند من باش و مگذر ازين            بجز بر ره راست مسپر زمين‏

         كه من در دل ايدون گمانم همى            كه آمد بتنگى زمانم همى‏

         دو فرزند را كرد پدرود و گفت            كه اين پندها را نبايد نهفت‏

         بر آمد ز درگاه زخم دراى            ز پيلان خروشيدن كرّ ناى‏

         سپهبد سوى باختر كرد روى            زبان گرم گوى و دل آزرم جوى‏

         برفتند با او دو فرزند او            پر از آب رخ دل پر از پند او

         دو منزل برفتند و گشتند باز            كشيد آن سپهبد براه دراز

         زان روى زال سپهبد براه            سوى سيستان باز برد آن سپاه‏

         شب و روز با رستم شير مرد            همى كرد شادى و هم باده خورد

   ‏

                       

نامگذارى رستم

بيامد يكى موبدى چرب دست            مر آن ماه رخ را بمى كرد مست‏

         بكافيد بى‏رنج پهلوى ماه            بتابيد مر بچه را سر ز راه‏

         چنان بى‏گزندش برون آوريد            كه كس در جهان اين شگفتى نديد

         يكى بچه بد چون گوى شيرفش            ببالا بلند و بديدار كش‏

         شگفت اندر و مانده بد مرد و زن            كه نشنيد كس بچه پيل تن‏

         همان دردگاهش فرو دوختند            بدارو همه درد بسپوختند

         شبانروز مادر ز مى خفته بود            ز مى خفته و هش از و رفته بود

         چو از خواب بيدار شد سرو بن            بسيندخت بگشاد لب بر سخن‏

         برو زرّ و گوهر بر افشاندند            ابر كردگار آفرين خواندند

         مر آن بچه را پيش او تاختند            بسان سپهرى بر افراختند

         بخنديد از آن بچه سرو سهى            بديد اندرو فرّ شاهنشهى‏

         برستم بگفتا غم آمد بسر            نهادند رستمش نام پسر

         يكى كودكى دوختند از حرير            ببالاى آن شير ناخورده شير

         درون وى آگنده موى سمور            برخ بر نگاريده ناهيد و هور

         ببازوش بر اژدهاى دلير            بچنگ اندرش داده چنگال شير

         بزير كش اندر گرفته سنان            بيك دست كوپال و ديگر عنان‏

         نشاندندش آنگه بر اسپ سمند            بگرد اندرش چاكران نيز چند

         چو شد كار يك سر همه ساخته            چنانچون ببايست پرداخته‏

         هيون تكاور بر انگيختند            بفرمان بران بر درم ريختند

         پس آن صورت رستم گرزدار            ببردند نزديك سام سوار

         يكى جشن كردند در گلستان            ز زاولستان تا بكابلستان‏

         همه دشت پر باده و ناى بود            بهر كنج صد مجلس آراى بود

         بزاولستان از كران تا كران            نشسته بهر جاى رامشگران‏

         نبد كهتر از مهتران بر فرود            نشسته چنانچون بود تار و پود

         پس آن پيكر رستم شير خوار            ببردند نزديك سام سوار

         ابر سام يل موى بر پاى خاست            مرا ماند اين پرنيان گفت راست‏

         اگر نيم ازين پيكر آيد تنش            سرش ابر سايد زمين دامنش‏

         و زان پس فرستاده را پيش خواست            درم ريخت تا بر سرش گشت راست‏

         بشادى بر آمد ز درگاه كوس            بياراست ميدان چو چشم خروس‏

         مى آورد و رامشگران را بخواند            بخواهندگان بر درم برفشاند

         بياراست جشنى كه خورشيد و ماه            نظاره شدند اندران بزمگاه‏

         پس آن نامه زال پاسخ نوشت            بياراست چون مرغزار بهشت‏

         نخست آفرين كرد بر كردگار            بران شادمان گردش روزگار

         ستودن گرفت آنگهى زال را            خداوند شمشير و كوپال را

         پس آمد بدان پيكر پرنيان            كه يال يلان داشت و فرّ كيان‏

         بفرمود كين را چنين ارجمند            بداريد كز دم نيابد گزند

         نيايش همى كردم اندر نهان            شب و روز با كردگار جهان‏

         كه زنده ببيند جهان بين من            ز تخم تو گردى بآيين من‏

         كنون شد مرا و ترا پشت راست            نبايد جز از زندگانيش خواست‏

         فرستاده آمد چو باد دمان            بر زال روشن دل و شادمان‏

         چو بشنيد زال اين سخنهاى نغز            كه روشن روان اندر آيد بمغز

         بشاديش بر شادمانى فزود            برافراخت گردن بچرخ كبود

         همى گشت چندى برو بر جهان            برهنه شد آن روزگار نهان‏

         برستم همى داد ده دايه شير            كه نيروى مردست و سرمايه شير

         چو از شير آمد سوى خوردنى            شد از نان و از گوشت افزودنى‏

         بدى پنج مرده مر او را خورش            بماندند مردم از ان پرورش‏

         چو رستم بپيمود بالاى هشت            بسان يكى سرو آزاد گشت‏

         چنان شد كه رخشان ستاره شود            جهان بر ستاره نظاره شود

         تو گفتى كه سام يلستى بجاى            ببالا و ديدار و فرهنگ و راى‏

   ‏

                       

گفتار اندر زادن رستم

بسى بر نيامد برين روزگار            كه آزاده سرو اندر آمد ببار

         بهار دل افروز پژمرده شد            دلش را غم و رنج بسپرده شد

         شكم گشت فربه و تن شد گران            شد آن ارغوانى رخش زعفران‏

         بدو گفت مادر كه اى جان مام            چه بودت كه گشتى چنين زرد فام‏

         چنين داد پاسخ كه من روز و شب            همى بر گشايم بفرياد لب‏

         همانا زمان آمدستم فراز            و زين بار بردن نيابم جواز

         تو گوئى بسنگستم آگنده پوست            و گر آهنست آنكه نيز اندروست‏

         چنين تا گه زادن آمد فراز            بخواب و بآرام بودش نياز

         چنان بد كه يك روز از و رفت هوش            از ايوان دستان بر آمد خروش‏

         خروشيد سيندخت و بشخود روى            بكند آن سيه گيسوى مشك بوى‏

         يكايك بدستان رسيد آگهى            كه پژمرده شد برگ سرو سهى‏

         ببالين رودابه شد زال زر            پر از آب رخسار و خسته جگر

         همان پرّ سيمرغش آمد بياد            بخنديد و سيندخت را مژده داد

         يكى مجمر آورد و آتش فروخت            و ز آن پر سيمرغ لختى بسوخت‏

         هم اندر زمان تيره‏گون شد هوا            پديد آمد آن مرغ فرمان روا

         چو ابرى كه بارانش مرجان بود            چه مرجان كه آرايش جان بود

         برو كرد زال آفرين دراز            ستودش فراوان و بردش نماز

         چنين گفت با زال كين غم چراست            بچشم هژبر اندرون نم چراست‏

         كزين سرو سيمين بر ماه روى            يكى نرّه شير آيد و نامجوى‏

         كه خاك پى او ببوسد هژبر            نيارد گذشتن بسر برش ابر

         از آواز او چرم جنگى پلنگ            شود چاك چاك و بخايد دو چنگ‏

         هران گرد كاواز كوپال اوى            ببيند بر و بازوى و يال اوى‏

         ز آواز او اندر آيد ز پاى            دل مرد جنگى بر آيد ز جاى‏

         بجاى خرد سام سنگى بود            بخشم اندرون شير جنگى بود

         ببالاى سرو و بنيروى پيل            بآورد خشت افگند بر دو ميل‏

         نيايد بگيتى ز راه زهش            بفرمان دادار نيكى دهش‏

         بياور يكى خنجر آبگون            يكى مرد بينا دل پر فسون‏

         نخستين بمى ماه را مست كن            ز دل بيم و انديشه را پست كن‏

         بكافد تهيگاه سرو سهى            نباشد مر او را ز درد آگهى‏

         و زو بچه شير بيرون كشد            همه پهلوى ماه در خون كشد

         و ز آن پس بدوز آن كجا كرد چاك            ز دل دور كن ترس و تيمار و باك‏

         گياهى كه گويمت با شير و مشك            بكوب و بكن هر سه در سايه خشك‏

         بسا و بر آلاى بر خستگيش            ببينى همان روز پيوستگيش‏

         بدو مال از ان پس يكى پرّ من            خجسته بود سايه فرّ من‏

         ترا زين سخن شاد بايد بدن            بپيش جهاندار بايد شدن‏

         كه او دادت اين خسروانى درخت            كه هر روز نو بشكفاندش بخت‏

         بدين كار دل هيچ غمگين مدار            كه شاخ برومندت آمد ببار

         بگفت و يكى پر ز بازو بكند            فگند و بپرواز بر شد بلند

         بشد زال و آن پرّ او بر گرفت            برفت و بكرد آنچه گفت اى شگفت‏

         بدان كار نظاره شد يك جهان            همه ديده پر خون و خسته روان‏

         فرو ريخت از مژّه سيندخت خون            كه كودك ز پهلو كى آيد برون‏

   ‏

                       

رسيدن سام و دستان به كابل

بگويد كه آمد سپهبد ز راه            ابا زال با پيل و چندى سپاه‏

         فرستاده تازان بكابل رسيد            خروشى بر آمد چنانچون سزيد

         چنان شاد شد شاه كابلستان            ز پيوند خورشيد زابلستان‏

         كه گفتى همى جان بر افشاندند            ز هر جاى رامشگران خواندند

         بزد ناى مهراب و بر بست كوس            بياراست لشكر چو چشم خروس‏

         ابا ژنده پيلان و رامشگران            زمين شد بهشت از كران تا كران‏

         ز بس گونه‏گون پرنيانى درفش            چه سرخ و سپيد و چه زرد و بنفش‏

         چه آواى ناى و چه آواى چنگ            خروشيدن بوق و آواى زنگ‏

         تو گفتى مگر روز انجامش است            يكى رستخيز است گر رامش است‏

         همى رفت ازين گونه تا پيش سام            فرود آمد از اسپ و بگذارد گام‏

         گرفتش جهان پهلوان در كنار            بپرسيدش از گردش روزگار

         شه كابلستان گرفت آفرين            چه بر سام و بر زال زر همچنين‏

         نشست از بر باره تيز رو            چو از كوه سر بر كشد ماه نو

         يكى تاج زرّين نگارش گهر            نهاد از بر تارك زال زر

         بكابل رسيدند خندان و شاد            سخنهاى ديرينه كردند ياد

         همه شهر ز آواى هندى دراى            ز ناليدن بربط و چنگ و ناى‏

         تو گفتى دد و دام رامشگرست            زمانه بآرايشى ديگرست‏

         بش و يال اسپان كران تا كران            براندوده پر مشك و پر زعفران‏

         برون رفت سيندخت با بندگان            ميان بسته سيصد پرستندگان‏

         مر آن هر يكى را يكى جام زر            بدست اندرون پر ز مشك و گهر

         همه سام را آفرين خواندند            پس از جام گوهر بر افشاندند

         بدان جشن هر كس كه آمد فراز            شد از خواسته يك بيك بى‏نياز

         بخنديد و سيندخت را سام گفت            كه رودابه را چند خواهى نهفت‏

         بدو گفت سيندخت هديه كجاست            اگر ديدن آفتاب هواست‏

         چنين داد پاسخ بسيندخت سام            كه از من بخواه آنچه آيدت كام‏

         برفتند تا خانه زرنگار            كجا اندرو بود خرّم بهار

         نگه كرد سام اندران ماه روى            يكايك شگفتى بماند اندروى‏

         ندانست كش چون ستايد همى            برو چشم را چون گشايد همى‏

         بفرمود تا رفت مهراب پيش            ببستند عقدى بر آيين و كيش‏

         بيك تختشان شاد بنشاندند            عقيق و زبرجد برافشاندند

         سر ماه با افسر نام دار            سر شاه با تاج گوهر نگار

         بياورد پس دفتر خواسته            يكى نسخت گنج آراسته‏

         برو خواند از گنجها هر چه بود            كه گوش آن نيارست گفتى شنود

         برفتند از آنجا بجاى نشست            ببودند يك هفته با مى بدست‏

         و ز ايوان سوى باغ رفتند باز            سه هفته بشادى گرفتند ساز

         بزرگان كشورش با دست‏بند            كشيدند بر پيش كاخ بلند

         سر ماه سام نريمان برفت            سوى سيستان روى بنهاد تفت‏

         ابا زال و با لشكر و پيل و كوس            زمانه ركاب ورا داد بوس‏

         عمارى و بالاى و هودج بساخت            يكى مهد تا ماه را در نشاخت‏

         چو سيندخت و مهراب و پيوند خويش            سوى سيستان روى كردند پيش‏

         برفتند شادان دل و خوش منش            پر از آفرين لب ز نيكى كنش‏

         رسيدند پيروز تا نيمروز            چنان شاد و خندان و گيتى فروز

         يكى بزم سام آنگهى ساز كرد            سه روز اندران بزم بگماز كرد

         پس آنگاه سيندخت آنجا بماند            خود و لشكرش سوى كابل براند

         سپرد آن زمان پادشاهى بزال            برون برد لشكر بفرخنده فال‏

         سوى گرگساران شد و باختر            درفش خجسته بر افراخت سر

         شوم گفت كان پادشاهى مراست            دل و ديده با ما ندارند راست‏

         منوچهر منشور آن شهر بر            مرا داد و گفتا همى دار و خور

         بترسم ز آشوب بدگوهران            بويژه ز گردان مازندران‏

         بشد سام يك زخم و بنشست زال            مى و مجلس آراست و بفراخت يال‏

   ‏

                       

رسيدن زال به نزديك سام

          همى راند دستان گرفته شتاب            چو پرّنده مرغ و چو كشتى بر آب‏

         كسى را نبد ز آمدنش آگهى            پذيره نرفتند با فرّهى

         خروشى بر آمد ز پرده سراى            كه آمد ز ره زال فرخنده راى‏

         پذيره شدش سام يل شادمان            همى داشت اندر برش يك زمان‏

         فرود امد از باره بوسيد خاك            بگفت آن كجا ديد و بشنيد پاك‏

         نشست از بر تخت پر مايه سام            ابا زال خرّم دل و شادكام‏

         سخنهاى سيندخت گفتن گرفت            لبش گشت خندان نهفتن گرفت‏

         چنين گفت كامد ز كابل پيام            پيمبر زنى بود سيندخت نام‏

         ز من خواست پيمان و دادم زمان            كه هرگز نباشم بدو بدگمان‏

         ز هر چيز كز من بخوبى بخواست            سخنها بران بر نهاديم راست‏

         نخست آنكه با ماه كابلستان            شود جفت خورشيد زابلستان‏

         دگر آنكه زى او بمهمان شويم            بران دردها پاك درمان شويم‏

         فرستاده آمد از نزد اوى            كه پردخته شد كار بنماى روى‏

         كنون چيست پاسخ فرستاده را            چه گوييم مهراب آزاده را

         ز شادى چنان شد دل زال سام            كه رنگش سراپاى شد لعل فام‏

         چنين داد پاسخ كه اى پهلوان            گر ايدون كه بينى بروشن روان‏

         سپه رانى و ما بكابل شويم            بگوييم زين در سخن بشنويم‏

         بدستان نگه كرد فرخنده سام            بدانست كو را ازين چيست كام‏

         سخن هر چه از دخت مهراب نيست            بنزديك زال آن جز از خواب نيست‏

         بفرمود تا زنگ و هندى دراى            زدند و گشادند پرده سراى‏

         هيونى بر افگند مرد دلير            بدان تا شود نزد مهراب شير

   ‏

                       

پاسخ نامه سام از منوچهر

          پس آن نامه سام پاسخ نوشت            شگفتى سخنهاى فرّخ نوشت‏

         كه اى نامور پهلوان دلير            بهر كار پيروز بر سان شير

         نبيند چو تو نيز گردان سپهر            برزم و ببزم و براى و بچهر

         همان پور فرخنده زال سوار            كزو ماند اندر جهان يادگار

         رسيد و بدانستم از كام او            همان خواهش و راى و آرام او

         بر آمد هر آنچ آن ترا كام بود            همان زال را راى و آرام بود

         همه آرزوها سپردم بدوى            بسى روز فرّخ شمردم بدوى‏

         ز شيرى كه باشد شكارش پلنگ            چه زايد جز از شير شرزه بجنگ‏

         گسى كردمش با دلى شادمان            كزو دور بادا بد بدگمان‏

         برون رفت با فرّخى زال زر            ز گردان لشكر بر آورده سر

         نوندى بر افگند نزديك سام            كه برگشتم از شاه دل شادكام‏

         ابا خلعت خسروانىّ و تاج            همان ياره و طوق و هم تخت عاج‏

         چنان شاد شد زان سخن پهلوان            كه با پير سر شد بنوى جوان‏

         سوارى بكابل برافگند زود            بمهراب گفت آن كجا رفته بود

         نوازيدن شهريار جهان            و زان شادمانى كه رفت از مهان‏

         من اينك چو دستان بر من رسد            گذاريم هر دو چنانچون سزد

         چنان شاد شد شاه كابلستان            ز پيوند خورشيد زابلستان‏

         كه گفتى همى جان بر افشاندند            ز هر جاى رامشگران خواندند

         چو مهراب شد شاد و روشن روان            لبش گشت خندان و دل شادمان‏

         گرانمايه سيندخت را پيش خواند            بسى خوب گفتار با او براند

         بدو گفت كاى جفت فرخنده راى            بيفروخت از رايت اين تيره جاى‏

         بشاخى زدى دست كاندر زمين            برو شهرياران كنند آفرين‏

         چنان هم كجا ساختى از نخست            ببايد مر اين را سرانجام جست‏

         همه گنج پيش تو آراستست            اگر تخت عاجست اگر خواستست‏

         چو بشنيد سيندخت از و گشت باز            بر دختر آمد سراينده راز

         همى مژده دادش بديدار زال            كه ديدى چنانچون ببايد همال‏

         زن و مرد را از بلندى منش            سزد گر فرازد سر از سرزنش‏

         سوى كام دل تيز بشتافتى            كنون هر چه جستى همه يافتى‏

         بدو گفت رودابه اى شاه زن            سزاى ستايش بهر انجمن‏

         من از خاك پاى تو بالين كنم            بفرمانت آرايش دين كنم‏

         ز تو چشم آهرمنان دور باد            دل و جان تو خانه سور باد

         چو بشنيد سيندخت گفتار اوى            بآرايش كاخ بنهاد روى‏

         بياراست ايوانها چون بهشت            گلاب و مى و مشك و عنبر سرشت‏

         بساطى بيفگند پيكر بزر            زبرجد برو بافته سربسر

         دگر پيكرش در خوشاب بود            كه هر دانه قطره آب بود

         يك ايوان همه تخت زرّين نهاد            بآيين و آرايش چين نهاد

         همه پيكرش گوهر آگنده بود            ميان گهر نقشها كنده بود

         ز ياقوت مر تخت را پايه بود            كه تخت كيان بود و پر مايه بود

         يك ايوان همه جامه رود و مى            بياورده از پارس و اهواز و رى‏

         بياراست رودابه را چون نگار            پر از جامه و رنگ و بوى بهار

         همه كابلستان شد آراسته            پر از رنگ و بوى و پر از خواسته‏

         همه پشت پيلان بياراستند            ز كابل پرستندگان خواستند

         نشستند بر پيل رامشگران            نهاده بسر بر ز زر افسران‏

         پذيره شدن را بياراستند            نثارش همه مشك و زر خواستند

   ‏

                       

هنر نمودن زال در پيش منوچهر

چو زال اين سخنها بكرد آشكار            از و شادمان شد دل شهريار

         بشادى يكى انجمن بر شگفت            شهنشاه گيتى ز هازه گرفت‏

         يكى جشنگاهى بياراست شاه            چنانچون شب چارده چرخ ماه‏

         كشيدند مى تا جهان تيره گشت            سر ميگساران ز مى خيره گشت‏

         خروشيدن مرد بالاى گاه            يكايك بر آمد ز درگاه شاه‏

         برفتند گردان همه شاد و مست            گرفته يكى دست ديگر بدست‏

         چو بر زد زبانه ز كوه آفتاب            سر نامداران بر آمد ز خواب‏

         بيامد كمر بسته زال دلير            بپيش شهنشاه چون نرّه شير

         بدستورى بازگشتن ز در            شدن نزد سالار فرّخ پدر

         بشاه جهان گفت كاى نيكخوى            مرا چهر سام آمدست آرزوى‏

         ببوسيدم اين پايه تخت عاج            دلم گشت روشن بدين برز و تاج‏

         بدو گفت شاه اى جوانمرد گرد            يك امروز نيزت ببايد سپرد

         ترا بويه دخت مهراب خاست            دلت راهش سام زابل كجاست‏

         بفرمود تا سنج و هندى دراى            بميدان گذارند با كرّه ناى‏

         ابا نيزه و گرز و تير و كمان            برفتند گردان همه شادمان‏

         كمانها گرفتند و تير خدنگ            نشانه نهادند چون روز جنگ‏

         بپيچيد هر يك بچيزى عنان            بگرز و بتيغ و بتير و سنان‏

         درختى گشن بد بميدان شاه            گذشته برو سال بسيار و ماه‏

         كمان را بماليد دستان سام            بر انگيخت اسپ و برآورد نام‏

         بزد بر ميان درخت سهى            گذاره شد آن تير شاهنشهى‏

         هم اندر تگ اسپ يك چوبه تير            بينداخت و بگذاشت چون نرّه شير

         سپر برگرفتند ژوپين و ران            بگشتند با خشتهاى گران‏

         سپر خواست از ريدك ترك زال            بر انگيخت اسپ و برآورد يال‏

         كمان را بينداخت و ژوپين گرفت            بژوپين شكار نو آيين گرفت‏

         بزد خشت بر سه سپر گيل وار            گشاده بديگر سو افگند خوار

         بگردنكشان گفت شاه جهان            كه با او كه جويد نبرد از مهان‏

         يكى بر گراييدش اندر نبرد            كه از تير و ژوپين بر آورد گرد

         همه بر كشيدند گردان سليح            بدل خشمناك و زبان پر مزيح‏

         بآورد رفتند پيچان عنان            ابا نيزه و آب داده سنان‏

         چنان شد كه مرد اندر آمد بمرد            بر انگيخت زال اسپ و بر خاست گرد

         نگه كرد تا كيست زيشان سوار            عنان پيچ و گردنكش و نامدار

         ز گرد اندر آمد بسان نهنگ            گرفتش كمربند او را بچنگ‏

         چنان خوارش از پشت زين بر گرفت            كه شاه و سپه ماند اندر شگفت‏

         بآواز گفتند گردنكشان            كه مردم نبيند كسى زين نشان‏

         هر آن كس كه با او بجويد نبرد            كند جامه مادر برو لاژورد

         ز شيران نزايد چنين نيز گرد            چه گرد از نهنگانش بايد شمرد

         خنك سام يل كش چنين يادگار            بماند بگيتى دلير و سوار

         برو آفرين كرد شاه بزرگ            همان نامور مهتران سترگ‏

         بزرگان سوى كاخ شاه آمدند            كمربسته و با كلاه آمدند

         يكى خلعت آراست شاه جهان            كه گشتند از ان خيره يك سر مهان‏

         چه از تاج پر مايه و تخت زر            چه از ياره و طوق و زرّين كمر

         همان جامهاى گرانمايه نيز            پرستنده و اسپ و هر گونه چيز

         بزال سپهبد سپرد آن زمان            همه چيزها از كران تا كران‏

   ‏