باز آمدن كاوس به ايران زمين و گسى كردن رستم را

چو كاوس در شهر ايران رسيد            ز گرد سپه شد هوا ناپديد

         بر آمد همى تا بخورشيد جوش            زن و مرد شد پيش او با خروش‏

         همه شهر ايران بياراستند            مى و رود و رامشگران خواستند

         جهان سربسر نو شد از شاه نو            ز ايران بر آمد يكى ماه نو

         چو بر تخت بنشست پيروز و شاد            در گنجهاى كهن برگشاد

         ز هر جاى روزى دهان را بخواند            بديوان دينار دادن نشاند

         بر آمد خروش از در پيل تن            بزرگان لشكر شدند انجمن‏

         همه شادمان نزد شاه آمدند            بران نامور پيشگاه آمدند

         تهمتن بيامد بسر بر كلاه            نشست از بر تخت نزديك شاه‏

         سزاوار او شهريار زمين            يكى خلعت آراست با آفرين‏

         يكى تخت پيروزه و ميش‏سار            يكى خسروى تاج گوهرنگار

         يكى دست زربفت شاهنشهى            ابا ياره و طوق و با فرّهى

         صد از ماهرويان زرّين كمر            صد از مشك مويان با زيب و فر

         صد از اسپ با زين و زرّين ستام            صد استر سيه موى و زرّين لگام‏

         همه بارشان ديبه خسروى            ز چينى و رومى و از پهلوى‏

         ببردند صد بدره دينار نيز            ز رنگ و ز بوى و ز هر گونه چيز

         ز ياقوت جامى پر از مشك ناب            ز پيروزه ديگر يكى پر گلاب‏

         نوشته يكى نامه بر حرير            ز مشك و ز عنبر ز عود و عبير

         سپرد اين بسالار گيتى فروز            بنوّى همه كشور نيمروز

         چنان كز پس عهد كاوس شاه            نباشد بران تخت كس را كلاه‏

         مگر نامور رستم زال را            خداوند شمشير و گوپال را

         از آن پس برو آفرين كرد شاه            كه بى‏تو مبيناد كس پيشگاه‏

         دل تاج داران بتو گرم باد            روانت پر از شرم و آزرم باد

         فرو برد رستم ببوسيد تخت            بسيچ گذر كرد و بربست رخت‏

         خروش تبيره بر آمد ز شهر            ز شادى بهر كس رسانيد بهر

         بشد رستم زال و بنشست شاه            جهان كرد روشن بآيين و راه‏

         بشادى بر تخت زرّين نشست            همى جور و بيداد را در ببست‏

         زمين را ببخشيد بر مهتران            چو باز آمد از شهر مازندران‏

         بطوس آن زمان داد اسپهبدى            بدو گفت از ايران بگردان بدى‏

         پس آنگه سپاهان بگودرز داد            و را كام و فرمان آن مرز داد

         و زان پس بشادى و مى دست برد            جهان را نموده بسى دستبرد

         بزد گردن غم بشمشير داد            نيامد همى بر دل از مرگ ياد

         زمين گشت پر سبزه و آب و نم            بياراست گيتى چو باغ ارم‏

         توانگر شد از داد و از ايمنى            ز بد بسته شد دست اهريمنى‏

         بگيتى خبر شد كه كاوس شاه            ز مازندران بستد آن تاج و گاه‏

         بماندند يك سر همه زين شگفت            كه كاوس شاه اين بزرگى گرفت‏

         همه پاك با هديه و با نثار            كشيدند صف بر در شهريار

         جهان چون بهشتى شد آراسته            پر از داد و آگنده از خواسته‏

         سر آمد كنون رزم مازندران            به پيش آورم جنگ هاماوران‏

جنگ كاوس با شاه مازندران

          چو آگاهى آمد بكاوس شاه            كه تنگ اندر آمد ز ديوان سپاه‏

         بفرمود تا رستم زال زر            نخستين بران كينه بندد كمر

         بطوس و بگودرز كشوادگان            بگيو و بگرگين آزادگان‏

         بفرمود تا لشكر آراستند            سنان و سپرها بپيراستند

         سراپرده شهريار و سران            كشيدند بر دشت مازندران‏

         ابر ميمنه طوس نوذر بپاى            دل كوه پر ناله كرّ ناى‏

         چو گودرز كشواد بر ميسره            شده كوه آهن زمين يك سره‏

         سپهدار كاوس در قلبگاه            ز هر سو رده بر كشيده سپاه‏

         بپيش سپاه اندرون پيل تن            كه در جنگ هرگز نديدى شكن‏

         يكى نامدارى ز مازندران            بگردن برآورده گرز گران‏

         كه جويان بدش نام و جوينده بود            گراينده گرز و گوينده بود

         بدستورى شاه ديوان برفت            به پيش سپهدار كاوس تفت‏

         همى جوشن اندر تنش بر فروخت            همى تفّ تيغش زمين را بسوخت‏

         بيامد بايران سپه برگذشت            بتوفيد از آواز او كوه و دشت‏

         همى گفت با من كه جويد نبرد            كسى كو بر انگيزد از آب گرد

         نشد هيچكس پيش جويان برون            نه رگشان بجنبيد در تن نه خون‏

         بآواز گفت آن زمان شهريار            بگردان هشيار و مردان كار

         كه زين ديوتان سر چرا خيره شد            از آواز او رويتان تيره شد

         ندادند پاسخ دليران بشاه            ز جويان بپژمرد گفتى سپاه‏

         يكى بر گراييد رستم عنان            بر شاه شد تاب داده سنان‏

         كه دستور باشد مرا شهريار            شدن پيش اين ديو ناسازگار

         بدو گفت كاوس كين كار تست            از ايران نخواهد كس اين جنگ جست‏

         چو بشنيد ازو اين سخن پهلوان            بيامد بكردار شير ژيان‏

         بر انگيخت رخش دلاور ز جاى            بچنگ اندرون نيزه سرگراى‏

         بآورد گه رفت چون پيل مست            يكى پيل زير اژدهايى بدست‏

         عنان را بپيچيد و بر خاست گرد            ز بانگش بلرزيد دشت نبرد

         بجويان چنين گفت كاى بد نشان            بيفگنده نامت ز گردنكشان‏

         كنون بر تو بر جاى بخشايش است            نه هنگام آورد و آرامش است‏

         بگريد ترا آنك زاينده بود            فزاينده بود ار گزاينده بود

         بدو گفت جويان كه ايمن مشو            ز جويان و از خنجر سر در و

         كه اكنون بدرّد جگر مادرت            بگريد بدين جوشن و مغفرت‏

         چو آواز جويان برستم رسيد            خروشى چو شير ژيان بركشيد

         پس پشت او اندر آمد چو گرد            سنان بر كمربند او راست كرد

         بزد نيزه بر بند درع و زره            زره را نماند ايچ بند و گره‏

         ز زينش جدا كرد و برداشتش            چو بر بابزن مرغ برگاشتش‏

         بينداخت از پشت اسپش بخاك            دهان پر ز خون و زره چاك چاك‏

         دليران و گردان مازندران            بخيره فرو ماندند اندران‏

         سپه شد شكسته دل و زرد روى            بر آمد ز آوردگه گفت و گوى‏

         بفرمود سالار مازندران            بيك سر سپاه از كران تا كران‏

         كه يك سر بتازيد و جنگ آوريد            همه رسم و راه پلنگ آوريد

         بر آمد ز هر دو سپه بوق و كوس            هوا نيلگون شد زمين آبنوس‏

         چو برق درخشنده از تيره ميغ            همى آتش افروخت از گرز و تيغ‏

         هوا گشت سرخ و سياه و بنفش            ز بس نيزه و گونه گونه درفش‏

         زمين شد بكردار درياى قير            همه موجش از خنجر و گرز و تير

         دوان بادپايان چو كشتى بر آب            سوى غرق دارند گويى شتاب‏

         همى گرز باريد بر خود و ترگ            چو باد خزان بارد از بيد برگ‏

         بيك هفته دو لشكر نامجوى            بروى اندر آورده بودند روى‏

         بهشتم جهاندار كاوس شاه            ز سر بر گرفت آن كيانى كلاه‏

         بپيش جهاندار گيهان خداى            بيامد همى بود گريان بپاى‏

         ازان پس بماليد بر خاك روى            چنين گفت كاى داور راست گوى‏

         برين نرّه ديوان بى‏بيم و باك            تويى آفريننده آب و خاك‏

         مرا ده تو پيروزى و فرّهى             بمن تازه كن تخت شاهنشهى‏

         بپوشيد ازان پس بمغز سرش            بيامد بر نامور لشكرش‏

         خروش آمد و ناله كرّ ناى            بجنبيد چون كوه لشكر ز جاى‏

         سپهبد بفرمود تا گيو و طوس            به پشت سپاه اندر آرند كوس‏

         چو گودرز با زنگه شاوران            چو رهّام و گرگين جنگ آوران‏

         گرازه همى شد بسان گراز            درفشى بر افراخته هفت ياز

         چو فرهاد و خرّاد و برزين و گيو            برفتند با نامداران نيو

         تهمتن بقلب اندر آمد نخست            زمين را بخون دليران بشست‏

         چو گودرز كشواد بر ميمنه            سليح و سپه برد و كوس و بنه‏

         ازان ميمنه تا بدان ميسره            بشد گيو چون گرگ پيش بره‏

         ز شبگير تا تيره شد آفتاب            همى خون بجوى اندر آمد چو آب‏

         ز چهره بشد شرم و آيين مهر            همى گرز باريد گفتى سپهر

         ز كشته بهر جاى بر توده گشت            گياها بمغز سر آلوده گشت‏

         چو رعد خروشنده شد بوق و كوس            خور اندر پس پرده آبنوس‏

         ازان سو كه بد شاه مازندران            بشد پيل تن با سپاهى گران‏

         زمانى نكرد او يله جاى خويش            بيفشارد بر كينه گه پاى خويش‏

         چو ديوان و پيلان پرخاش جوى            بروى اندر آورده بودند روى‏

         جهانجوى كرد از جهاندار ياد            سنان‏دار نيزه بدارنده داد

         بر آهيخت گرز و برآورد جوش            هوا گشت از آواز او پر خروش‏

         بر آورد آن گرد سالاركش            نه با ديو جان و نه با پيل هش‏

         فگنده همه دشت خرطوم پيل            همه كشته ديدند بر چند ميل‏

         ازان پس تهمتن يكى نيزه خواست            سوى شاه مازندران تاخت راست‏

         چو بر نيزه رستم افگند چشم            نماند ايچ با او دليرى و خشم‏

         يكى نيزه زد بر كمربند اوى            ز گبر اندر آمد بپيوند اوى‏

         شد از جادويى تنش يك لخت كوه            از ايران برو بر نظاره گروه‏

         تهمتن فرو ماند اندر شگفت            سنان‏دار نيزه بگردن گرفت‏

         رسيد اندر آن جاى كاوس شاه            ابا پيل و كوس و درفش و سپاه‏

         برستم چنين گفت كاى سرفراز            چه بودت كه ايدر بماندى دراز

         بدو گفت رستم كه چون رزم سخت            ببود و بيفروخت پيروز بخت‏

         مرا ديد چون شاه مازندران            بگردن برآورده گرز گران‏

         برخش دلاور سپردم عنان            زدم بر كمربند گبرش سنان‏

         گمانم چنان بد كه او شد نگون            كنون آيد از كوهه زين برون‏

         برين گونه شد سنگ در پيش من            نبود آگه از راى كم بيش من‏

         برين گونه خارا يكى كوه گشت            ز جنگ و ز مردى بى‏اندوه گشت‏

         بلشكرگهش برد بايد كنون            مگر كايد از سنگ خارا برون‏

         ز لشكر هر آن كس كه بد زورمند            بسودند چنگ آزمودند بند

         نه برخاست از جاى سنگ گران            ميان اندرون شاه مازندران‏

         گو پيل تن كرد چنگال باز            بران آزمايش نبودش نياز

         بران گونه آن سنگ را بر گرفت            كزو ماند لشكر سراسر شگفت‏

         پياده همى رفت بر كتف كوه            خروشان پس پشت او در گروه‏

         ابر كردگار آفرين خواندند            برو زرّ و گوهر بر افشاندند

         به پيش سراپرده شاه برد            بيفگند و ايرانيان را سپرد

         بدو گفت ار ايدونك پيدا شوى            بگردى ازين تنبل و جادوى‏

         و گرنه به گرز و بتيغ و تبر            ببرّم همه سنگ را سر بسر

         چو بشنيد شد چون يكى پاره ابر            بسر برش پولاد و بر تنش گبر

         تهمتن گرفت آن زمان دست اوى            بخنديد و زى شاه بنهاد روى‏

         چنين گفت كاوردم ان لخت كوه            ز بيم تبر شد بچنگم ستوه‏

         برويش نگه كرد كاوس شاه            نديدش سزاوار تخت و كلاه‏

         و زان رنجهاى كهن ياد كرد            دلش خسته شد سر پر از باد كرد

         بدژخيم فرمود تا تيغ تيز            بگيرد كند تنش را ريز ريز

         بلشكرگهش كس فرستاد زود            بفرمود تا خواسته هرچ بود

         ز گنج و ز تخت و ز در و گهر            ز اسپ و سليح و كلاه و كمر

         نهادند هر جاى چون كوه كوه            برفتند لشكر همه هم گروه‏

         سزاوار هر كس ببخشيد گنج            بويژه كسى كش فزون بود رنج‏

         ز ديوان هر آن كس كه بد ناسپاس            و ز ايشان دل انجمن پر هراس‏

         بفرمودشان تا بريدند سر            فگندند جايى كه بد رهگذر

         و ز آن پس بيامد بجاى نماز            همى گفت با داور پاك راز

         بيك هفته بر پيش يزدان پاك            همى با نيايش بپيمود خاك‏

         بهشتم در گنجها كرد باز            ببخشيد بر هر كه بودش نياز

         همى گشت يك هفته زين گونه نيز            ببخشيد آن را كه بايست چيز

         سيم هفته چون كارها گشت راست            مى و جام ياقوت و ميخواره خواست‏

         بيك هفته با ويژگان مى بچنگ            بمازندران كرد زان پس درنگ‏

         تهمتن چنين گفت با شهريار            كه هر گونه مردم آيد بكار

         مرا اين هنرها ز اولاد خاست            كه بر هر سويى راه بنمود راست‏

         بمازندران دارد اكنون اميد            چنين دادمش راستى را نويد

         كنون خلعت شاه بايد نخست            يكى عهد و مهرى بروبر درست‏

         كه تا زنده باشد بمازندران            پرستش كنندش همه مهتران‏

         چو بشنيد گفتار خسرو پرست            ببر زد جهاندار بيدار دست‏

         ز مازندران مهتران را بخواند            ز اولاد چندى سخنها براند

         سپرد آن زمان تخت شاهى بدوى            و زان جا سوى پارس بنهاد روى‏

رفتن پادشاه مازندران به جنگ كی‏كاوس

چو رستم ز مازندران گشت باز            شه اندر زمان رزم را كرد ساز

         سراپرده از شهر بيرون كشيد            سپه را همه سوى هامون كشيد

         سپاهى كه خورشيد شد ناپديد            چو گرد سياه از ميان بردميد

         نه دريا پديد و نه هامون و كوه            زمين آمد از پاى اسپان ستوه‏

         همى راند لشكر بران سان دمان            نجست ايچ هنگام رفتن زمان‏

آمدن رستم نزديك شاه مازندران به پيغمبرى

          چو نامه بمهر اندر آورد شاه            جهانجوى رستم بپيمود راه‏

         بزين اندر افگند گرز گران            چو آمد بنزديك مازندران‏

         بشاه آگهى شد كه كاوس كى            فرستادن نامه افگند پى‏

         فرستاده چون هژبر دژم            كمندى بفتراك بر شست خم‏

         بزير اندرون باره گام‏زن            يكى ژنده پيلست گويى بتن‏

         چو بشنيد سالار مازندران            ز گردان گزين كرد چندى سران‏

         بفرمودشان تا خبيره شدند            هژبر ژيان را پذيره شدند

         چو چشم تهمتن بديشان رسيد            بره بر درختى گشن شاخ ديد

         بكند و چو ژوپين بكف بر گرفت            بماندند لشكر همه در شگفت‏

         بينداخت چون نزد ايشان رسيد            سواران بسى زير شاخ آوريد

         يكى دست بگرفت و بفشاردش            همى آزمون را بيازاردش‏

         بخنديد ازو رستم پيل تن            شده خيره زو چشم آن انجمن‏

         بدان خنده اندر بيفشارد چنگ            ببردش رگ از دست و ز روى رنگ‏

         بشد هوش از آن مرد رزم آزماى            ز بالاى اسب اندر آمد بپاى‏

         يكى شد بر شاه مازندران            بگفت آنچ ديد از كران تا كران‏

         سوارى كه نامش كلاهور بود            كه مازندران زو پر از شور بود

         بسان پلنگ ژيان بد بخوى            نكردى بجز جنگ چيز آرزوى‏

         پذيره شدن را فرا پيش خواند            بمرديش بر چرخ گردان نشاند

         بدو گفت پيش فرستاده شو            هنرها پديدار كن نو بنو

         چنان كن كه گردد رخش پر ز شرم            بچشم اندر آرد ز شرم آب گرم‏

         بيامد كلاهور چون نرّه شير            به پيش جهاندار مرد دلير

         بپرسيد پرسيدنى چون پلنگ            دژم روى زان پس بدو داد چنگ‏

         بيفشارد چنگ سرافراز پيل            شد از درد دستش بكردار نيل‏

         بپيچيد و انديشه زو دور داشت            بمردى ز خورشيد منشور داشت‏

         بيفشارد چنگ كلاهور سخت            فرو ريخت ناخن چو برگ از درخت‏

         كلاهور با دست آويخته            پى و پوست و ناخن فرو ريخته‏

         بياورد و بنمود و با شاه گفت            كه بر خويشتن درد نتوان نهفت‏

         ترا آشتى بهتر آيد ز جنگ            فراخى مكن بر دل خويش تنگ‏

         ترا با چنين پهلوان تاو نيست            اگر رام گردد به از ساو نيست‏

         پذيريم از شهر مازندران            ببخشيم بر كهتر و مهتران‏

         چنين رنج دشوار آسان كنيم            به آيد كه جان را هراسان كنيم‏

         تهمتن بيامد هم اندر زمان            بر شاه برسان شير ژيان‏

         نگه كرد و بنشاند اندر خورش            ز كاوس پرسيد و از لشكرش‏

         سخن راند از راه و رنج دراز            كه چون راندى اندر نشيب و فراز

         ازان پس بدو گفت رستم توى            كه دارى بر و بازوى پهلوى‏

         چنين داد پاسخ كه من چاكرم            اگر چاكرى را خود اندر خورم‏

         كجا او بود من نيايم بكار            كه او پهلوانست و گرد و سوار

         بدو داد پس نامور نامه را            پيام جهانجوى خودكامه را

         بگفت آنك شمشير بارآورد            سر سركشان در كنار آورد

         چو پيغام بشنيد و نامه بخواند            دژم گشت و اندر شگفتى بماند

         برستم چنين گفت كين جست و جوى            چه بايد همى خيره اين گفت و گوى‏

         بگويش كه سالار ايران تويى            اگر چه دل و چنگ شيران تويى‏

         منم شاه مازندران با سپاه            بر او رنگ زرين و بر سر كلاه‏

         مرا بيهده خواندن پيش خويش            نه رسم كيان بد نه آيين پيش‏

         برانديش و تخت بزرگان مجوى            كزين برترى خوارى آيد بروى‏

         سوى گاه ايران بگردان عنان            و گرنه زمانت سر آرد سنان‏

         اگر با سپه من بجنبم ز جاى            تو پيدا نبينى سرت را ز پاى‏

         تو افتاده بى‏گمان در گمان            يكى راه برگير و بفگن كمان‏

         چو من تنگ روى اندر آرم بروى            سرآيد شما را همه گفت و گوى‏

         نگه كرد رستم بروشن روان            بشاه و سپاه و رد و پهلوان‏

         نيامدش با مغز گفتار اوى            سرش تيزتر شد به پيكار اوى‏

         تهمتن چو برخاست كايد براه            بفرمود تا خلعت آرند شاه‏

         نپذرفت ازو جامه و اسپ و زر            كه ننگ آمدش زان كلاه و كمر

         بيامد دژم از بر گاه اوى            همه تيره ديد اختر و ماه اوى‏

         برون آمد از شهر مازندران            سرش گشته بُد زان سخنها گران‏

         چو آمد بنزديك شاه اندرون            دل كينه دارش پر از جوش خون‏

         ز مازندران هرچ ديد و شنيد            همه كرد بر شاه ايران پديد

         و زان پس و را گفت منديش هيچ            دليرى كن و رزم ديوان بسيچ‏

         دليران و گردان ان انجمن            چنان دان كه خوارند بر چشم من‏

پاسخ شاه مازندران به كاوس

چنين داد پاسخ بكاوس كى            كه گر آب دريا بود نيز مى‏

         مرا بارگه زان تو برترست            هزاران هزارم فزون لشكرست‏

         بهر سو كه بنهند بر جنگ روى            نماند بسنگ اندرون رنگ و بوى‏

         بيارم كنون لشكرى شيرفش            برآرم شما را سر از خواب خوش‏

         ز پيلان جنگى هزار و دويست            كه در بارگاه تو يك پيل نيست‏

         از ايران بر آرم يكى تيره خاك            بلندى ندانند باز از مغاك‏

         چو بشنيد فرهاد ازو داورى            بلندى و تندى و كند آورى‏

         بكوشيد تا پاسخ نامه يافت            عنان سوى سالار ايران شتافت‏

         بيامد بگفت آنچ ديد و شنيد            همه پرده رازها بردريد

         چنين گفت كو ز آسمان برترست            نه راى بلندش بزير اندرست‏

         ز گفتار من سر بپيچيد نيز            جهان پيش چشمش نيرزد به چيز

         جهاندار مر پهلوان را بخواند            همه گفت فرهاد با او براند

         چنين گفت كاوس با پيل تن            كزين ننگ بگذارم اين انجمن‏

         چو بشنيد رستم چنين گفت باز            بپيش شهنشاه كهتر نواز

         مرا برد بايد بر او پيام            سخن بر گشايم چو تيغ از نيام‏

         يكى نامه بايد چو برّنده تيغ            پيامى بكردار غرّنده ميغ‏

         شوم چون فرستاده نزد اوى            بگفتار خون اندر آرم بجوى‏

         بپاسخ چنين گفت كاوس شاه            كه از تو فروزد نگين و كلاه‏

         پيمبر تويى هم تو پيل دلير            بهر كينه گه بر سرافراز شير

         بفرمود تا رفت پيشش دبير            سر خامه را كرد پيكان تير

         چنين گفت كين گفتن نابكار            نه خوب آيد از مردم هوشيار

         اگر سر كنى زين فزونى تهى            بفرمان گرايى بسان رهى‏

         و گرنه بجنگ تو لشكر كشم            ز دريا بدريا سپه بر كشم‏

         روان بدانديش ديو سپيد            دهد كرگسان را بمغزت نويد

نامه نوشتن كاوس نزديك شاه مازندران

يكى نامه بر حرير سپيد            بدو اندرون چند بيم و اميد

         دبير خردمند بنوشت خوب            پديد آوريد اندرو زشت و خوب‏

         نخست آفرين كرد بر دادگر            كزو ديد پيدا بگيتى هنر

         خرد داد و گردان سپهر آفريد            درشتى و تندى و مهر آفريد

         بنيك و ببد دادمان دستگاه            خداوند گردنده خورشيد و ماه‏

         اگر دادگر باشى و پاك دين            ز هر كس نيابى بجز آفرين‏

         و گر بدنشان باشى و بدكنش            ز چرخ بلند آيدت سرزنش‏

         جهاندار اگر دادگر باشدى            ز فرمان او كى گذر باشدى‏

         سزاى تو ديدى كه يزدان چه كرد            ز ديو و ز جادو برآورد گرد

         كنون گر شوى آگه از روزگار            روان و خرد بادت آموزگار

         همانجا بمان تاج مازندران            بدين بارگاه آى چون كهتران‏

         كه با چنگ رستم نداريد تاو            بده زود بر كام ما باژ و ساو

         و گر گاه مازندران بايدت            مگر زين نشان راه بگشايدت‏

         و گرنه چو ارژنگ و ديو سپيد            دلت كرد بايد ز جان نااميد

         بخواند آن زمان شاه فرهاد را            گراينده تيغ پولاد را

         گزين بزرگان آن شهر بود            ز بى‏كارى و رنج بى‏بهر بود

         بدو گفت كين نامه پندمند            ببر سوى آن ديو جسته ز بند

         چو از شاه بشنيد فرهاد گرد            زمين را ببوسيد و نامه ببرد

         بشهرى كجا سست پايان بدند            سواران پولادخايان بدند

         هم آن كس كه بودند پا از دوال            لقبشان چنين بود بسيار سال‏

         بدان شهر بد شاه مازندران            هم آنجا دليران و كند آوران‏

         چو بشنيد كز نزد كاوس شاه            فرستاده باهش آمد ز راه‏

         پذيره شدن را سپاه گران            دليران و شيران مازندران‏

         ز لشكر يكايك همه برگزيد            از يشان هنر خواست كايد پديد

         چنين گفت كامروز فرزانگى            جدا كرد نتوان ز ديوانگى‏

         همه راه و رسم پلنگ آوريد            سر هوشمندان بچنگ آوريد

         پذيره شدندش پر از چين بروى            سخنشان نرفت ايچ بر آرزوى‏

         يكى دست بگرفت و بفشاردش            پى و استخوانها بيازاردش‏

         نگشت ايچ فرهاد را روى زرد            نيامد برو رنج بسيار و درد

         ببردند فرهاد را نزد شاه            ز كاوس پرسيد و ز رنج راه‏

         پس آن نامه بنهاد پيش دبير            مى و مشك انداخته پر حرير

         چو آگه شد از رستم و كار ديو            پر از خون شدش ديده دل پر غريو

         بدل گفت پنهان شود آفتاب            شب آيد بود گاه آرام و خواب‏

         ز رستم نخواهد جهان آرميد            نخواهد شدن نام او ناپديد

         غمى گشت از ارژنگ و ديو سپيد            كه شد كشته پولادغندى و بيد      

    چو آن نامه شاه يك سر بخواند            دو ديده بخون دل اندر نشاند

خوان هفتم كشتن رستم ديو سپيد را

          و زان جايگه تنگ بسته كمر            بيامد پر از كينه و جنگ سر

         چو رخش اندر آمد بران هفت كوه            بران نرّه ديوان گشته گروه‏

         بنزديكى‏ء غار بى‏بن رسيد            بگرد اندرون لشكر ديو ديد

         باولاد گفت آنچ پرسيدمت            همه بر ره راستى ديدمت‏

         كنون چون گه رفتن آمد فراز            مرا راه بنماى و بگشاى راز

         بدو گفت اولاد چون آفتاب            شود گرم و ديو اندر آيد بخواب‏

         بريشان تو پيروز باشى بجنگ            كنون يك زمان كرد بايد درنگ‏

         ز ديوان نبينى نشسته يكى            جز از جادوان پاسبان اندكى‏

         بدانگه تو پيروز باشى مگر            اگر يار باشدت پيروزگر

         نكرد ايچ رستم برفتن شتاب            بدان تا بر آمد بلند آفتاب‏

         سراپاى اولاد بر هم ببست            بخم كمند آنگهى بر نشست‏

         بر آهيخت جنگى نهنگ از نيام            بغرّيد چون رعد و بر گفت نام‏

         ميان سپاه اندر آمد چو گرد            سران را سر از تن همى دور كرد

         ناستاد كس پيش او در بجنگ            نجستند با او يكى نام و ننگ‏

         رهش باز دادند و بگريختند            بآورد با او نياويختند

         و زان جايگه سوى ديو سپيد            بيامد بكردار تابنده شيد

         بكردار دوزخ يكى غار ديد            تن ديو از تيرگى ناپديد

         زمانى همى بود در چنگ تيغ            نبد جاى ديدار و راه گريغ‏

         ازان تيرگى جاى ديده نديد            زمانى بران جايگه آرميد

         چو مژگان بماليد و ديده بشست            دران جاى تاريك لختى بجست‏

         بتاريكى اندر يكى كوه ديد            سراسر شده غار ازو ناپديد

         برنگ شبه روى و چون شير موى            جهان پر ز پهناى و بالاى اوى‏

         سوى رستم آمد چو كوهى سياه            از آهنش ساعد ز آهن كلاه‏

         ازو شد دل پيل تن پر نهيب            بترسيد كامد بتنگى نشيب‏

         بر آشفت برسان پيل ژيان            يكى تيغ تيزش بزد بر ميان‏

         ز نيروى رستم ز بالاى اوى            بينداخت يك ران و يك پاى اوى‏

         بريده بر آويخت با او بهم            چو پيل سرافراز و شير دژم‏

         همى پوست كند اين از آن آن ازين            همى گل شد از خون سراسر زمين‏

         بدل گفت رستم گر امروز جان            بماند بمن زنده‏ام جاودان‏

         هميدون بدل گفت ديو سپيد            كه از جان شيرين شدم نااميد

         گرايدونك از چنگ اين اژدها            بريده پى و پوست يابم رها

         نه كهتر نه برتر منش مهتران            نبينند نيزم بمازندران‏

         همى گفت ازين گونه ديو سپيد            همى داد دل را بدينسان نويد

         تهمتن بنيروى جان آفرين            بكوشيد بسيار با درد و كين‏

         بزد دست و برداشتش نرّه شير            بگردن بر آورد و افگند زير

         فرو برد خنجر دلش بر دريد            جگرش از تن تيره بيرون كشيد

         همه غار يك سر پر از كشته بود            جهان همچو درياى خون گشته بود

         بيامد ز اولاد بگشاد بند            بفتراك بر بست پيچان كمند

         باولاد داد آن كشيده جگر            سوى شاه كاوس بنهاد سر

         بدو گفت اولاد كاى نرّه شير            جهانى بتيغ آوريدى بزير

         نشانهاى بند تو دارد تنم            بزير كمند تو بد گردنم‏

         بچيزى كه دادى دلم را اميد            همى باز خواهد اميدم نويد

         به پيمان شكستن نه اندر خورى            كه شير ژيانى و كى منظرى‏

         بدو گفت رستم كه مازندران            سپارم ترا از كران تا كران‏

         ترا زين سپس بى‏نيازى دهم            بمازندران سرفرازى دهم‏

         يكى كار پيشست و رنج دراز            كه هم با نشيب است و هم با فراز

         همى شاه مازندران را ز گاه            ببايد ربودن فگندن بچاه‏

         سر ديو جادو هزاران هزار            بيفگند بايد بخنجر بزار

         ازان پس اگر خاك را بسپرم            و گر نه ز پيمان تو نگذرم‏

         رسيد آنگهى نزد كاوس كى            يل پهلو افروز فرخنده پى‏

         چنين گفت كاى شاه دانش پذير            بمرگ بد انديش رامش پذير

         دريدم جگرگاه ديو سپيد            ندارد بدو شاه ازين پس اميد

         ز پهلوش بيرون كشيدم جگر            چه فرمان دهد شاه پيروزگر

         برو آفرين كرد كاوس شاه            كه بى‏تو مبادا نگين و كلاه‏

         بران مام كو چون تو فرزند زاد            نشايد جز از آفرين كرد ياد

         مرا بخت ازين هر دو فرخترست            كه پيل هژبر افگنم كهترست‏

         برستم چنين گفت كاوس كى            كه اى گرد و فرزانه نيك پى‏

         بچشم من اندر چكان خون اوى            مگر باز بينم ترا نيز روى‏

         بچشمش چو اندر كشيدند خون            شد آن ديده تيره خورشيدگون‏

         نهادند زير اندرش تخت عاج            بياويختند از بر عاج تاج‏

         نشست از بر تخت مازندران            ابا رستم و نامور مهتران‏

         چو طوس و فريبرز و گودرز و گيو            چو رهام و گرگين و فرهاد نيو

         برين گونه يك هفته با رود و مى            همى رامش آراست كاوس كى‏

         بهشتم نشستند بر زين همه            جهانجوى و گردنكشان و رمه‏

         همه بر كشيدند گرز گران            پراگنده در شهر مازندران‏

         برفتند يك سر بفرمان كى            چو آتش كه بر خيزد از خشك نى‏

         ز شمشير تيز آتش افروختند            همه شهر يك سر همى سوختند

         بلشكر چنين گفت كاوس شاه            كه اكنون مكافات كرده گناه‏

         چنانچون سزا بُد بديشان رسيد            ز كشتن كنون دست بايد كشيد

         ببايد يكى مرد با هوش و سنگ            كجا بازداند شتاب از درنگ‏

         شود نزد سالار مازندران            كند دلش بيدار و مغزش گران‏

         بران كار خشنود شد پور زال            بزرگان كه بودند با او همال‏

         فرستاد نامه بنزديك اوى            بر افروختن جان تاريك اوى‏

خوان ششم جنگ رستم و ارژنگ ديو

          بخفت آن زمان رستم جنگجوى            چو خورشيد تابنده بنمود روى‏

         بپيچيد اولاد را بر درخت            بخم كمندش در آويخت سخت‏

         بزين اندر افگند گرز نيا            همى رفت يكدل پر از كيميا

         يكى مغفرى خسروى بر سرش            خوى آلوده ببر بيان در برش‏

         به ارژنگ سالار بنهاد روى            چو آمد بر لشكر نامجوى‏

         يكى نعره زد در ميان گروه            تو گفتى بدرّيد دريا و كوه‏

         برون آمد از خيمه ارژنگ ديو            چو آمد بگوش اندرش آن غريو

         چو رستم بديدش بر انگيخت اسپ            بيامد بر وى چو آذر گشسپ‏

         سر و گوش بگرفت و يالش دلير            سر از تن بكندش بكردار شير

         پر از خون سر ديو كنده ز تن            بينداخت ز آن سو كه بود انجمن‏

         چو ديوان بديدند گوپال اوى            بدرّيدشان دل ز چنگال اوى‏

         نكردند ياد بر و بوم و رست            پدر بر پسر بر همى راه جست‏

         بر آهيخت شمشير كين پيل تن            بپردخت يكباره زان انجمن‏

         چو بر گشت پيروز گيتى فروز            بيامد دمان تا بكوه اسپروز

         ز اولاد بگشاد خم كمند            نشستند زير درختى بلند

         تهمتن ز اولاد پرسيد راه            بشهرى كجا بود كاوس شاه‏

         چو بشنيد از و تيز بنهاد روى            پياده دوان پيش او راهجوى‏

         چو آمد بشهر اندرون تاج بخش            خروشى بر آورد چون رعد رخش‏

         بايرانيان گفت پس شهريار            كه بر ما سر آمد بد روزگار

         خروشيدن رخشم آمد بگوش            روان و دلم تازه شد زان خروش‏

         بگاه قباد اين خروشش نكرد            كجا كرد با شاه تركان نبرد

         بيامد هم اندر زمان پيش اوى            يل دانش افروز پر خاشجوى‏

         بنزديك كاوس شد پيل تن            همه سر فرازان شدند انجمن‏

         غريويد بسيار و بردش نماز            بپرسيدش از رنجهاى دراز

         گرفتش به آغوش كاوس شاه            ز زالش بپرسيد و از رنج راه‏

         بدو گفت پنهان ازين جادوان            همى رخش را كرد بايد روان‏

         چو آيد بديو سپيد آگهى            كز ارژنگ شد روى گيتى تهى‏

         كه نزديك كاوس شد پيل تن            همه نرّه ديوان شوند انجمن‏

         همه رنجهاى تو بى‏بر شود            ز ديوان جهان پر ز لشكر شود

         تو اكنون ره خانه ديو گير            برنج اندر آور تن و تيغ و تير

         مگر يار باشدت يزدان پاك            سر جاودان اندر آرى بخاك‏

         گذر كرد بايد بر هفت كوه            ز ديوان بهر جاى كرده گروه‏

         يكى غار پيش آيدت هولناك            چنانچون شنيدم پر از بيم و باك‏

         گذارت بران نرّه ديوان جنگ            همه رزم را ساخته چون پلنگ‏

         بغار اندرون گاه ديو سپيد            كزويند لشكر به بيم و اميد

         توانى مگر كردن او را تباه            كه اويست سالار و پشت سپاه‏

         سپه را ز غم چشمها تيره شد            مرا چشم در تيرگى خيره شد

         پزشكان به درمانش كردند اميد            بخون دل و مغز ديو سپيد

         چنين گفت فرزانه مردى پزشك            كه چون خون او را بسان سرشك‏

         چكانى سه قطره بچشم اندرون            شود تيرگى پاك با خون برون‏

         گو پيل تن جنگ را ساز كرد            ازان جايگه رفتن آغاز كرد

         بايرانيان گفت بيدار بيد            كه من كردم آهنگ ديو سپيد

         يكى پيل جنگى و چاره گرست            فراوان بگرداندرش لشكرست‏

         گرايدونك پشت من آرد بخم            شما دير مانيد خوار و دژم‏

         و گر يار باشد خداوند هور            دهد مر مرا اختر نيك روز

         همان بوم و بر باز يابيد و تخت            ببار آيد آن خسروانى درخت‏

خوان پنجم گرفتار شدن اولاد به دست رستم

          و زان جا سوى راه بنهاد روى            چنانچون بود مردم راه جوى‏

         همى رفت پويان بجايى رسيد            كه اندر جهان روشنايى نديد

         شب تيره چون روى زنگى سياه            ستاره نه پيدا نه خورشيد و ماه‏

         تو خورشيد گفتى ببند اندرست            ستاره بخم كمند اندرست‏

         عنان رخش را داد و بنهاد روى            نه افراز ديد از سياهى نه جوى‏

         و زان جا سوى روشنايى رسيد            زمين پرنيان ديد و يك سر خويد

         جهانى ز پيرى شده نوجوان            همه سبزه و آبهاى روان‏

         همه جامه بر برش چون آب بود            نيازش به آسايش و خواب بود

         برون كرد ببر بيان از برش            بخوى اندرون غرقه بد مغفرش‏

         بگسترد هر دو بر آفتاب            بخواب و بآسايش آمد شتاب‏

         لگام از سر رخش بر داشت خوار            رها كرد بر خويد در كشتزار

         بپوشيد چون خشك شد خود و ببر            گيا كرد بستر بسان هژبر

         بخفت و بياسود از رنج تن            هم از رخش غم بد هم از خويشتن‏

         چو در سبزه ديد اسپ را دشتوان            گشاده زبان سوى او شد دوان‏

         سوى رستم و رخش بنهاد روى            يكى چوب زد گرم بر پاى اوى‏

         چو از خواب بيدار شد پيل تن            بدو دشتوان گفت كاى اهرمن‏

         چرا اسپ بر خويد بگذاشتى            بر رنج نابرده برداشتى‏

         ز گفتار او تيز شد مرد هوش            بجست و گرفتش يكايك دو گوش‏

         بيفشرد و بركند هر دو ز بن            نگفت از بد و نيك با او سخن‏

         سبك دشتبان گوش را بر گرفت            غريوان و مانده ز رستم شگفت‏

         بدان مرز اولاد بد پهلوان            يكى نامجوى دلير و جوان‏

         بشد دشتبان پيش او با خروش            پر از خون بدستش گرفته دو گوش‏

         بدو گفت مردى چو ديو سياه            پلنگينه جوشن از آهن كلاه‏

         همه دشت سرتاسر آهرمنست            و گر اژدها خفته بر جوشنست‏

         برفتم كه اسپش برانم ز كشت            مرا خود به اسپ و بكشته نهشت‏

         مرا ديد بر جست و يافه نگفت            دو گوشم بكند و همانجا بخفت‏

         چو بشنيد اولاد برگشت زود            برون آمد از درد دل همچو دود

         كه تا بنگرد كو چه مردست خود            ابا او ز بهر چه كردست بد

         همى گشت اولاد در مرغزار            ابا نامداران ز بهر شكار

         چو از دشتبان اين شگفتى شنيد            بنخچيرگه بر پى شير ديد

         عنان را بتابيد با سركشان            بدان سو كه بود از تهمتن نشان‏

         چو آمد بتنگ اندرون جنگجوى            تهمتن سوى رخش بنهاد روى‏

         نشست از بر رخش و رخشنده تيغ            كشيد و بيامد چو غرنده ميغ‏

         بدو گفت اولاد نام تو چيست            چه مردى و شاه و پناه تو كيست‏

         نبايست كردن برين ره گذر            ره نرّه ديوان پر خاشخر

         چنين گفت رستم كه نام من ابر            اگر ابر باشد بزور هژبر

         همه نيزه و تيغ بار آورد            سران را سر اندر كنار آورد

         بگوش تو گر نام من بگذرد            دم و جان و خون و دلت بفسرد

         نيامد بگوشت بهر انجمن            كمند و كمان گو پيل تن‏

         هران مام كو چون تو زايد پسر            كفن دوز خوانيمش ار مويه‏گر

         تو با اين سپه پيش من رانده‏اى            همى گوز بر گنبد افشانده‏اى‏

         نهنگ بلا بر كشيد از نيام            بياويخت از پيش زين خم خام‏

         چو شير اندر آمد ميان بره            همه رزمگه شد ز كشته خره‏

         بيك زخم دو دو سر افگند خوار            همى يافت از تن بيك تن چهار

         سران را ز زخمش بخاك آوريد            سر سركشان زير پى گستريد

         در و دشت شد پر ز گرد سوار            پراگنده گشتند بر كوه و غار

         همى گشت رستم چو پيل دژم            كمندى بباز و درون شصت خم‏

         به اولاد چون رخش نزديك شد            بكردار شب روز تاريك شد

         بيفگند رستم كمند دراز            بخم اندر آمد سر سرفراز

         از اسپ اندر آمد دو دستش ببست            بپيش اندر افگند و خود بر نشست‏

         بدو گفت اگر راست گويى سخن            ز كژّى نه سر يابم از تو نه بن‏

         نمايى مرا جاى ديو سپيد            همان جاى پولادغندى و بيد

         بجايى كه بستست كاوس كى            كسى كين بديها فگندست پى‏

         نمايى و پيدا كنى راستى            نيارى بكار اندرون كاستى‏

         من اين تخت و اين تاج و گرز گران            بگردانم از شاه مازندران‏

         تو باشى برين بوم و بر شهريار            ار ايدونك كژّى نيارى بكار

         بدو گفت اولاد دل را ز خشم            بپرداز و بگشاى يكباره چشم‏

         تن من مپرداز خيره ز جان            بيابى ز من هرچ خواهى همان‏

         ترا خانه بيد و ديو سپيد            نمايم من اين را كه دادى نويد

         بجايى كه بستست كاوس شاه            بگويم ترا يك بيك شهر و راه‏

         از ايدر بنزديك كاوس كى            صد افگنده بخشيده فرسنگ پى‏

         و زان جا سوى ديو فرسنگ صد            بيايد يكى راه دشوار و بد

         ميان دو صد چاهسارى شگفت            به پيمانش اندازه نتوان گرفت‏

         ميان دو كوهست اين هول جاى            نپرّيد بر آسمان بر هماى‏

         ز ديوان جنگى ده و دو هزار            بشب پاسبانند بر چاهسار

         چو پولادغندى سپهدار اوى            چو بى‏دست و سنجه نگهدار اوى‏

         يكى كوه يابى مر او را بتن            بر و كتف و يالش بود ده رسن‏

         ترا با چنين يال و دست و عنان            گذارنده گرز و تيغ و سنان‏

         چنين برز و بالا و اين كاركرد            نه خوب است با ديو جستن نبرد

         كزو بگذرى سنگلاخست و دشت            كه آهو بران ره نيارد گذشت‏

         چو زو بگذرى رود آبست پيش            كه پهناى او بر دو فرسنگ بيش‏

         كنارنگ ديوى نگهدار اوى            همه نرّه ديوان بفرمان اوى‏

         و زان روى بزگوش تا نرم پاى            چو فرسنگ سيصد كشيده سراى‏

         ز بزگوش تا شاه مازندران            رهى زشت و فرسنگهاى گران‏

         پراگنده در پادشاهى سوار            همانا كه هستند سيصد هزار

         ز پيلان جنگى هزار و دويست            كزيشان بشهر اندرون جاى نيست‏

         نتابى تو تنها و گر ز آهنى            بسايدت سوهان آهرمنى‏

         چنان لشكرى با سليح و درم            نبينى از يشان يكى را دژم‏

         بخنديد رستم ز گفتار اوى            بدو گفت اگر با منى راه جوى‏

         ببينى كزين يك تن پيل تن            چه آيد بران نامدار انجمن‏

         بنيروى يزدان پيروزگر            ببخت و بشمشير تيز و هنر

         چو بينند تاو بر و يال من            بجنگ اندرون زخم گوپال من‏

         بدرّد پى و پوستشان از نهيب            عنان را ندانند باز از ركيب‏

         ازان سو كجا هست كاوس كى            مرا راه بنماى و بردار پى‏

         نياسود تيره شب و پاك روز            همى راند تا پيش كوه اسپروز

         بدانجا كه كاوس لشكر كشيد            ز ديوان جادو بدو بد رسيد

         چو يك نيمه بگذشت از تيره شب            خروش آمد از دشت و بانگ جلب‏

         بمازندران آتش افروختند            بهر جاى شمعى همى سوختند

         تهمتن باولاد گفت آن كجاست            كه آتش بر آمد همى چپ و راست‏

         در شهر مازندران است گفت            كه از شب دو بهره نيارند خفت‏

         بدان جايگه باشد ارژنگ ديو            كه هزمان برآيد خروش و غريو

خوان چهارم كشتن زنى جادو را

چو از آفرين گشت پرداخته            بياورد گلرنگ را ساخته‏

         نشست از بر زين و ره بر گرفت            خم منزل جادو اندر گرفت‏

         همى رفت پويان براه دراز            چو خورشيد تابان بگشت از فراز

         درخت و گيا ديد و آب روان            چنانچون بود جاى مرد جوان‏

         چو چشم تذروان يكى چشمه ديد            يكى جام زرين برو پرنبيد

         يكى غرم بريان و نان از برش            نمكدان و ريچال گرد اندرش‏

         خور جاودان بد چو رستم رسيد            از آواز او ديو شد ناپديد

         فرود آمد از باره زين بر گرفت            بغرم و بنان اندر آمد شگفت‏

         نشست از بر چشمه فرخنده پى            يكى جام زر ديد پر كرده مى‏

         ابا مى يكى نيز طنبور يافت            بيابان چنان خانه سور يافت‏

         تهمتن مر آن را ببر در گرفت            بزد رود و گفتارها بر گرفت‏

         كه آواره و بدنشان رستم است            كه از روز شاديش بهره غم است‏

         همه جاى جنگست ميدان اوى            بيابان و كوهست بستان اوى‏

         همه جنگ با شير و نر اژدهاست            كجا اژدها از كفش نارهاست‏

         مى و جام و بويا گل و ميگسار            نكردست بخشش و را كردگار

         هميشه بجنگ نهنگ اندر است            و گر با پلنگان بجنگ اندر است‏

         بگوش زن جادو آمد سرود            همان ناله رستم و زخم رود

         بياراست رخ را بسان بهار            و گر چند زيبا نبودش نگار

         بر رستم آمد پر از رنگ و بوى            بپرسيد و بنشست نزديك اوى‏

         تهمتن بيزدان نيايش گرفت            ابر آفرينها فزايش گرفت‏

         كه در دشت مازندران يافت خوان            مى و جام با ميگسار جوان‏

         ندانست كو جادوى ريمنست            نهفته برنگ اندر اهريمنست‏

         يكى طاس مى بر كفش بر نهاد            ز دادار نيكى دهش كرد ياد

         چو آواز داد از خداوند مهر            دگرگونه‏تر گشت جادو بچهر

         روانش گمان نيايش نداشت            زبانش توان ستايش نداشت‏

         سيه گشت چون نام يزدان شنيد            تهمتن سبك چون در و بنگريد

         بينداخت از باد خمّ كمند            سر جادو آورد ناگه ببند

         بپرسيد و گفتش چه چيزى بگوى            بدان گونه كت هست بنماى روى‏

         يكى گنده پيرى شد اندر كمند            پر آژنگ و نيرنگ و بند و گزند

         ميانش بخنجر بدو نيم كرد            دل جادوان زو پر از بيم كرد