آگاه شدن مهراب از كار دخترش

چو آمد ز درگاه مهراب شاد            همى كرد از زال بسيار ياد

         گرانمايه سيندخت را خفته ديد            رخش پژمريده دل آشفته ديد

         بپرسيد و گفتا چه بودت بگوى            چرا پژمريد آن چو گلبرگ روى‏

         چنين داد پاسخ بمهراب باز            كه انديشه اندر دلم شد دراز

         ازين كاخ آباد و اين خواسته            وزين تازى اسپان آراسته‏

         وزين بندگان سپهبد پرست            ازين تاج و اين خسروانى نشست‏

         و زين چهره و سرو بالاى ما            وزين نام و اين دانش و راى ما

         بدين آبدارى و اين راستى            زمان تا زمان آورد كاستى‏

         بناكام بايد بدشمن سپرد            همه رنج ما باد بايد شمرد

         يكى تنگ تابوت ازين بهر ماست            درختى كه ترياك او زهر ماست‏

         بكشتيم و داديم آبش برنج            بياويختيم از برش تاج و گنج‏

         چو بر شد بخورشيد و شد سايه دار            بخاك اندر آمد سر مايه دار

         برينست فرجام و انجام ما            بدان تا كجا باشد آرام ما

         بسيندخت مهراب گفت اين سخن            نو آوردى و نو نگردد كهن‏

         سراى سپنجى بدين سان بود            خرد يافته زو هراسان بود

         يكى اندر آيد دگر بگذرد            گذر نى كه چرخش همى بسپرد

         بشادى و اندوه نگردد دگر            برين نيست پيكار با دادگر

         بدو گفت سيندخت اين داستان            بروى دگر بر نهد باستان‏

         خرد يافته موبد نيك بخت            بفرزند زد داستان درخت‏

         زدم داستان تا ز راه خرد            سپهبد بگفتار من بنگرد

         فرو برد سرو سهى داد خم            بنرگس گل سرخ را داد نم‏

         كه گردون بسر بر چنان نگذرد            كه ما را همى بايد اى پر خرد

         چنان دان كه رودابه را پور سام            نهانى نهادست هر گونه دام‏

         ببردست روشن دلش را ز راه            يكى چاره‏مان كرد بايد نگاه‏

         بسى دادمش پند و سودش نكرد            دلش خيره بينم همى روى زرد

         چو بشنيد مهراب بر پاى جست            نهاد از بر دست شمشير دست‏

         تنش گشت لرزان و رخ لاجورد            پر از خون جگر دل پر از باد سرد

         همى گفت رودابه را رود خون            بروى زمين بر كنم هم كنون‏

         چو اين ديد سيندخت بر پاى جست            كمر كرد بر گردگاهش دو دست‏

         چنين گفت كز كهتر اكنون يكى            سخن بشنو و گوش دار اندكى‏

         از ان پس همان كن كه راى آيدت            روان و خرد رهنماى آيدت‏

         بپيچيد و بنداخت او را بدست            خروشى بر آورد چون پيل مست‏

         مرا گفت چون دختر آمد پديد            ببايستش اندر زمان سر بريد

         نكشتم بگشتم ز راه نيا            كنون ساخت بر من چنين كيميا

         پسر كو ز راه پدر بگذرد            دليرش ز پشت پدر نشمرد

         همم بيم جانست و هم جاى ننگ            چرا باز دارى سرم را ز جنگ‏

         اگر سام يل با منوچهر شاه            بيابند بر ما يكى دستگاه‏

         ز كابل بر آيد بخورشيد دود            نه آباد ماند نه كشت و درود

         چنين گفت سيندخت با مرزبان            كزين در مگردان بخيره زبان‏

         كزين آگهى يافت سام سوار            بدل ترس و تيمار و سختى مدار

         وى از گرگساران بدين گشت باز            گشاده شدست اين سخن نيست راز

         چنين گفت مهراب كاى ماه روى            سخن هيچ با من بكژّى مگوى‏

         چنين خود كى اندر خورد با خرد            كه مر خاك را باد فرمان برد

         مرا دل بدين نيستى دردمند            اگر ايمنى يابمى از گزند

         كه باشد كه پيوند سام سوار            نخواهد ز اهواز تا قندهار

         بدو گفت سيندخت كاى سرفراز            بگفتار كژّى مبادم نياز

         گزند تو پيدا گزند منست            دل دردمند تو بند منست‏

         چنين است و اين بر دلم شد درست            همين بدگمانى مرا از نخست‏

         اگر باشد اين نسيت كارى شگفت            كه چندين بد انديشه بايد گرفت‏

         فريدون بسر و يمن گشت شاه            جهانجوى دستان همين ديد راه‏

         هر آنگه كه بيگانه شد خويش تو            شود تيره راى بد انديش تو

         بسيندخت فرمود پس نامدار            كه رودابه را خيز پيش من آر

         بترسيد سيندخت از ان تيز مرد            كه او را ز درد اندر آرد بگرد

         بدو گفت پيمانت خواهم نخست            بچاره دلش را ز كينه بشست‏

         زبان داد سيندخت را نامجوى            كه رودابه را بد نيارد بروى‏

         بدو گفت بنگر كه شاه زمين            دل از ما كند زين سخن پر ز كين‏

         نه ماند بر و بوم و نه مام و باب            شود پست رودابه با رود آب‏

         چو بشنيد سيندخت سر پيش اوى            فرو برد و بر خاك بنهاد روى‏

         بر دختر آمد پر از خنده لب            گشاده رخ روزگون زير شب‏

         همى مژده دادش كه جنگى پلنگ            ز گور ژيان كرد كوتاه چنگ‏

         كنون زود پيرايه بگشاى و رو            بپيش پدر شو بزارى بنو

         بدو گفت رودابه پيرايه چيست            بجاى سر مايه بى‏مايه چيست‏

         روان مرا پور سامست جفت            چرا آشكارا ببايد نهفت‏

         به پيش پدر شد چو خورشيد شرق            بياقوت و زر اندرون گشته غرق‏

         بهشتى بد آراسته پر نگار            چو خورشيد تابان بخرّم بهار

         پدر چون و را ديد خيره بماند            جهان آفرين را نهانى بخواند

         بدو گفت اى شسته مغز از خرد            ز پر گوهران اين كى اندر خورد

         كه با اهرمن جفت گردد پرى            كه مه تاج بادت مه انگشترى‏

         چو بشنيد رودابه آن گفت و گوى            دژم گشت و چون زعفران كرد روى‏

         سيه مژّه بر نرگسان دژم            فرو خوابنيد و نزد هيچ دم‏

         پدر دل پر از خشم و سر پر ز جنگ            همى رفت غرّان بسان پلنگ‏

         سوى خانه شد دختر دل شده            رخان معصفر بزر آژده‏    

      بيزدان گرفتند هر دو پناه            هم اين دل شده ماه و هم پيشگاه‏

      

   ‏

                       

آگاهى يافتن سيندخت از كار رودابه

      

          ميان سپهدار و آن سرو بن            زنى بود گوينده شيرين سخن‏

         پيام آوريدى سوى پهلوان            هم از پهلوان سوى سرو روان‏

         سپهدار دستان مر او را بخواند            سخن هر چه بشنيد با او براند

         بدو گفت نزديك رودابه رو            بگويش كه اى نيك دل ماه نو

         سخن چون ز تنگى بسختى رسيد            فراخيش را زود بينى كليد

         فرستاده باز آمد از پيش سام            ابا شادمانى و فرخ پيام‏

         بسى گفت و بشنيد و زد داستان            سر انجام او گشت همداستان‏

         سبك پاسخ نامه زن را سپرد            زن از پيش او بازگشت و ببرد

         بنزديك رودابه آمد چو باد            بدين شادمانى و را مژده داد

         پرى روى بر زن درم بر فشاند            بكرسى‏ء زر پيكرش بر نشاند

         يكى شاره سر بند پيش آوريد            شده تار و پود اندرو ناپديد

         همه پيكرش سرخ ياقوت و زر            شده زر همه ناپديد از گهر

         يكى جفت پر مايه انگشترى            فروزنده چون بر فلك مشترى‏

         فرستاد نزديك دستان سام            بسى داد با آن درود و پيام‏

         زن از حجره آنگه بايوان رسيد            نگه كرد سيندخت او را بديد

         زن از بيم برگشت چون سند روس            بترسيد و روى زمين داد بوس‏

         پر انديشه شد جان سيندخت ازوى            بآواز گفت از كجائى بگوى‏

         زمان تا زمان پيش من بگذرى            بحجره در آيى بمن ننگرى‏

         دل روشنم بر تو شد بدگمان            بگوئى مرا تا زهى گر كمان‏

         بدو گفت زن من يكى چاره جوى            همى نان فراز آرم از چند روى‏

         بدين حجره رودابه پيرايه خواست            بدو دادم اكنون همينست راست‏

         بياوردمش افسر پر نگار            يكى حلقه پر گوهر شاهوار

         بدو گفت سيندخت بنمائيم            دل بسته ز انديشه بگشائيم‏

         سپردم برودابه گفت اين دو چيز            فزون خواست اكنون بيارمش نيز

         بها گفت بگذار بر چشم من            يكى آب بر زن برين خشم من‏

         درم گفت فردا دهد ماه روى            بها تا نيابم تو از من مجوى‏

         همى كژّ دانست گفتار او            بياراست دل را به پيكار او

         بيامد بجستش برو آستى            همى جست از و كژى و كاستى‏

         بخشم اندرون شد از ان زن غمى            بخوارى كشيدش بروى زمى‏

         چو آن جامهاى گرانمايه ديد            هم از دست رودابه پيرايه ديد

         در كاخ بر خويشتن بر ببست            از انديشگان شد بكردار مست‏

         بفرمود تا دخترش رفت پيش            همى دست بر زد برخسار خويش‏

         دو گل را بدو نرگس خوابدار            همى شست تا شد گلان آبدار

         برودابه گفت اى سر افراز ماه            گزين كردى از ناز بر گاه چاه‏

         چه ماند از نكو داشتى در جهان            كه ننمودمت آشكار و نهان‏

         ستمگر چرا گشتى اى ماه روى            همه رازها پيش مادر بگوى‏

         كه اين زن ز پيش كه آيد همى            به پيشت ز بهر چه آيد همى‏

         سخن بر چه سانست و آن مرد كيست            كه زيباى سر بند و انگشتريست‏

         ز گنج بزرگ افسر تازيان            بما ماند بسيار سود و زيان‏

         بدين نام بد داد خواهى بباد            چو من زاده‏ام دخت هرگز مباد

         زمين ديد رودابه و پشت پاى            فرو ماند از خشم مادر بجاى‏

         فرو ريخت از ديدگان آب مهر            بخون دو نرگس بياراست چهر

         بمادر چنين گفت كاى پر خرد            همى مهر جان مرا بشكرد

         مرا مام فرخ نزادى ز بن            نرفتى ز من نيك يابد سخن‏

         سپهدار دستان بكابل بماند            چنين مهر اويم بر آتش نشاند

         چنان تنگ شد بر دلم بر جهان            كه گريان شدم آشكار و نهان‏

         نخواهم بدن زنده بى‏روى او            جهانم نيرزد بيك موى او

         بدان كو مرا ديد و با من نشست            بپيمان گرفتيم دستش بدست‏

         فرستاده شد نزد سام بزرگ            فرستاده پاسخ بزال سترگ‏

         زمانى بپيچيد و دستور بود            سخنهاى بايسته گفت و شنود

         فرستاده را داد بسيار چيز            شنيدم همه پاسخ سام نيز

         بدست همين زن كه كنديش موى            زدى بر زمين و كشيدى بروى‏

         فرستاده آرنده نامه بود            مرا پاسخ نامه اين جامه بود

         فرو ماند سيندخت زان گفتگوى            پسند آمدش زال را جفت اوى‏

         چنين داد پاسخ كه اين خرد نيست            چو دستان ز پر مايگان گرد نيست‏

         بزرگست پور جهان پهلوان            همش نام و هم راى روشن روان‏

         هنرها همه هست و آهو يكى            كه گردد هنر پيش او اندكى‏

         شود شاه گيتى بدين خشمناك            ز كابل بر آرد بخورشيد خاك‏

         نخواهد كه از تخم ما بر زمين            كسى پاى خوار اندر آرد بزين‏

         رها كرد زن را و بنواختش            چنان كرد پيدا كه نشناختش‏

         چنان ديد رودابه را در نهان            كجا نشنود پند كس در جهان‏     

     بيامد ز تيمار گريان بخفت            همى پوست بر تنش گفتى بكفت‏

   ‏

                       

راى زدن سام با موبدان بر كار زال

      

چو برخاست از خواب با موبدان            يكى انجمن كرد با بخردان‏

         گشاد آن سخن بر ستاره شمر            كه فرجام اين بر چه باشد گذر

         دو گوهر چو آب و چو آتش بهم            بر آميخته باشد از بن ستم‏

         همانا كه باشد بروز شمار            فريدون و ضحاك را كارزار

         از اختر بجوئيد و پاسخ دهيد            همه كار و كردار فرخ نهيد

         ستاره شناسان بروز دراز            همى ز آسمان باز جستند راز

         بديدند و با خنده پيش آمدند            كه دو دشمن از بخت خويش آمدند

         بسام نريمان ستاره شمر            چنين گفت كاى گرد زرّين كمر

         ترا مژده از دخت مهراب و زال            كه باشند هر دو بشادى همال‏

         ازين دو هنرمند پيلى ژيان            بيايد ببندد بمردى ميان‏

         جهان زير پاى اندر آرد بتيغ            نهد تخت شاه از بر پشت ميغ‏

         ببرّد پى بد سگالان ز خاك            بروى زمين بر نماند مغاك‏

         نه سگسار ماند نه مازندران            زمين را بشويد بگرز گران‏

         بخواب اندر آرد سر دردمند            ببندد در جنگ و راه گزند

         بدو باشد ايرانيان را اميد            از و پهلوان را خرام و نويد

         پى باره‏اى كو چماند بجنگ            بمالد برو روى جنگى پلنگ‏

         خنك پادشاهى كه هنگام او            زمانه بشاهى برد نام او

         چو بشنيد گفتار اختر شناس            بخنديد و پذرفت از يشان سپاس‏

         ببخشيدشان بى‏كران زر و سيم            چو آرامش آمد بهنگام بيم‏

         فرستاده زال را پيش خواند            ز هر گونه با او سخنها براند

         بگفتش كه با او بخوبى بگوى            كه اين آرزو را نبد هيچ روى‏

         و ليكن چو پيمان چنين بد نخست            بهانه نشايد به بيداد جست‏

         من اينك بشبگير ازين رزمگاه            سوى شهر ايران گذارم سپاه‏

         فرستاده را داد چندى درم            بدو گفت خيره مزن هيچ دم‏

         گسى كردش و خود براه ايستاد            سپاه و سپهبد از آن كار شاد

         ببستند از آن گرگساران هزار            پياده بزارى كشيدند خوار

         دو بهره چو از تيره شب در گذشت            خروش سواران بر آمد ز دشت‏

         همان ناله كوس با كرّه ناى            بر آمد ز دهليز پرده سراى‏

         سپهبد سوى شهر ايران كشيد            سپه را بنزد دليران كشيد

         فرستاده آمد دوان سوى زال            ابا بخت پيروز و فرخنده فال‏

         گرفت آفرين زال بر كردگار            بران بخشش گردش روزگار

         درم داد و دينار درويش را            نوازنده شد مردم خويش را

   ‏

                       

نامه نوشتن زال نزديك سام نمودن چگونگى كار

سپهبد نويسنده را پيش خواند            دل آگنده بودش همه بر فشاند

         يكى نامه فرمود نزديك سام            سراسر نويد و درود و خرام‏

         ز خطّ نخست آفرين گستريد            بدان دادگر كو جهان آفريد

         ازويست شادى ازويست زور            خداوند كيوان و ناهيد و هور

         خداوند هست و خداوند نيست            همه بندگانيم و ايزد يكيست‏

         ازو باد بر سام نيرم درود            خداوند كوپال و شمشير و خود

         چماننده ديزه هنگام گرد            چراننده كرگس اندر نبرد

         فزاينده باد آوردگاه            فشاننده خون ز ابر سياه‏

         گراينده تاج و زرّين كمر            نشاننده زال بر تخت زر

         بمردى هنر در هنر ساخته            خرد از هنرها بر افراخته‏

         من او را بسان يكى بنده‏ام            بمهرش روان و دل آگنده‏ام‏

         ز مادر بزادم بران سان كه ديد            ز گردون بمن بر ستمها رسيد

         پدر بود در ناز و خزّ و پرند            مرا برده سيمرغ بر كوه هند

         نيازم بُد آن كو شكار آورد            ابا بچه‏ام در شمار آورد

         همى پوست از باد بر من بسوخت            زمان تا زمان خاك چشمم بدوخت‏

         همى خواندندى مرا پور سام            باو رنگ بر سام و من در كنام‏

         چو يزدان چنين راند اندر بوش            بران بود چرخ روان را روش‏

         كس از داد يزدان نيابد گريغ            و گر چه بپرّد بر آيد بميغ‏

         سنان گر بدندان بخايد دلير            بدرّد ز آواز او چرم شير

         گرفتار فرمان يزدان بود            و گر چند دندانش سندان بود

         يكى كار پيش آمدم دل شكن            كه نتوان ستودنش بر انجمن‏

         پدر گر دليرست و نر اژدهاست            اگر بشنود راز بنده رواست‏

         من از دخت مهراب گريان شدم            چو بر آتش تيز بريان شدم‏

         ستاره شب تيره يار منست            من آنم كه دريا كنار منست‏

         برنجى رسيدستم از خويشتن            كه بر من بگريد همه انجمن‏

         اگر چه دلم ديد چندين ستم            نيارم زدن جز بفرمانت دم‏

         چه فرمايد اكنون جهان پهلوان            گشايم ازين رنج و سختى روان‏

         ز پيمان نگردد سپهبد پدر            بدين كار دستور باشد مگر

         كه من دخت مهراب را جفت خويش            كنم راستى را بآيين و كيش‏

         به پيمان چنين رفت پيش گروه            چو باز آوريدم ز البرز كوه‏

         كه هيچ آرزو بر دلت نگسلم            كنون اندرين است بسته دلم‏

         سوارى بكردار آذرگشسپ            ز كابل سوى سام شد بر دو اسپ‏

         بفرمود و گفت ار بماند يكى            نبايد ترا دم زدن اندكى‏

         بديگر تو پاى اندر آور برو            برين سان همى تاز تا پيش گو

         فرستاده در پيش او باد گشت            بزير اندرش چرمه پولاد گشت‏

         چو نزديكى گرگساران رسيد            يكايك ز دورش سپهبد بديد

         همى گشت گرد يكى كوهسار            چماننده يوز و رمنده شكار

         چنين گفت با غمگساران خويش            بدان كار ديده سواران خويش‏

         كه آمد سوارى دمان كابلى            چمان چرمه زير او زابلى‏

         فرستاده زال باشد درست            از و آگهى جست بايد نخست‏

         ز دستان و ايران و از شهريار            همى كرد بايد سخن خواستار

         هم اندر زمان پيش او شد سوار            بدست اندرون نامه نامدار

         فرود آمد و خاك را بوس داد            بسى از جهان آفرين كرد ياد

         بپرسيد و بستد از و نامه سام            فرستاده گفت آنچه بود از پيام‏

         سپهدار بگشاد از نامه بند            فرود آمد از تيغ كوه بلند

         سخنهاى دستان سراسر بخواند            بپژمرد و بر جاى خيره بماند

         پسندش نيامد چنان آرزوى            دگر گونه بايستش او را بخوى‏

         چنين داد پاسخ كه آمد پديد            سخن هر چه از گوهر بد سزيد

         چو مرغ ژيان باشد آموزگار            چنين كام دل جويد از روزگار

         ز نخچير كامد سوى خانه باز            بدلش اندر انديشه آمد دراز

         همى گفت اگر گويم اين نيست راى            مكن داورى سوى دانش گراى‏

         سوى شهرياران سر انجمن            شوم خام گفتار و پيمان شكن‏

          و گر گويم آرى و كامت رواست            بپرداز دل را بدانچت هواست‏

         ازين مرغ پرورده وان ديوزاد            چه گوئى چگونه بر آيد نژاد

         سرش گشت از انديشه دل گران            بخفت و نياسوده گشت اندران‏

         سخن هر چه بر بنده دشوارتر            دلش خسته تر زان و تن زارتر

         گشاده‏تر آن باشد اندر جهان            چو فرمان دهد كردگار جهان‏

      

   ‏

                       

راى زدن زال با موبدان در كار رودابه

      

چو خورشيد تابان بر آمد ز كوه            برفتند گردان همه همگروه‏

         بديدند مر پهلوان را پگاه            و زان جايگه بر گرفتند راه‏

         سپهبد فرستاد خواننده را            كه خواند بزرگان داننده را

         چو دستور فرزانه با موبدان            سر افراز گردان و فرخ ردان‏

         بشادى بر پهلوان آمدند            خردمند و روشن روان آمدند

         زبان تيز بگشاد دستان سام            لبى پر ز خنده دلى شادكام‏

         نخست آفرين جهاندار كرد            دل موبد از خواب بيدار كرد

         چنين گفت كز داور راد و پاك            دل ما پر امّيد و ترس است و باك‏

         ببخشايش اميد و ترس از گناه            بفرمانها ژرف كردن نگاه‏

         ستودن مر او را چنان چون توان            شب و روز بودن بپيشش نوان‏

         خداوند گردنده خورشيد و ماه            روان را بنيكى نماينده راه‏

         بدويست گيهان خرّم بپاى            همو داد و داور بهر دو سراى‏

         بهار آرد و تير ماه و خزان            بر آرد پر از ميوه دار رزان‏

         جوان داردش گاه با رنگ و بوى            گهش پير بينى دژم كرده روى‏

         ز فرمان و رايش كسى نگذرد            پى مور بى‏او زمين نسپرد

         بدانگه كه لوح آفريد و قلم            بزد بر همه بودنيها رقم‏

         جهان را فزايش ز جفت آفريد            كه از يك فزونى نيايد پديد

         ز چرخ بلند اندر آمد سخن            سراسر همين است گيتى ز بن‏

         زمانه بمردم شد آراسته            و زو ارج گيرد همى خواسته‏

         اگر نيستى جفت اندر جهان            بماندى تواناى اندر نهان‏

         و ديگر كه مايه ز دين خداى            نديدم كه ماندى جوان را بجاى‏

         بويژه كه باشد ز تخم بزرگ            چو بى‏جفت باشد بماند سترگ‏

         چه نيكوتر از پهلوان جوان            كه گردد بفرزند روشن روان‏

         چو هنگام رفتن فراز آيدش            بفرزند نو روز باز آيدش‏

         بگيتى بماند ز فرزند نام            كه اين پور زالست و آن پور سام‏

         بدو گردد آراسته تاج و تخت            از ان رفته نام و بدين مانده بخت‏

         كنون اين همه داستان منست            گل و نرگس بوستان منست‏

         كه از من رميدست صبر و خرد            بگوييد كين را چه اندر خورد

         نگفتم من اين تا نگشتم غمى            بمغز و خرد در نيامد كمى‏

         همه كاخ مهراب مهر منست            زمينش چو گردان سپهر منست‏

         دلم گشت با دخت سيندخت رام            چه گوينده باشد بدين رام سام‏

         شود رام گوئى منوچهر شاه            جوانى گمانى برد يا گناه‏

         چه مهتر چه كهتر چو شد جفت جوى            سوى دين و آيين نهادست روى‏

         بدين در خردمند را جنگ نيست            كه هم راه دينست و هم ننگ نيست‏

         چه گويد كنون موبد پيش بين            چه دانيد فرزانگان اندرين‏

         ببستند لب موبدان و ردان            سخن بسته شد بر لب بخردان‏

         كه ضحّاك مهراب را بدنيا            دل شاه از يشان پر از كيميا

         گشاده سخن كس نيارست گفت            كه نشنيد كس نوش با نيش جفت‏

         چو نشنيد از ايشان سپهبد سخن            بجوشيد و راى نو افگند بن‏

         كه دانم كه چون اين پژوهش كنيد            بدين راى بر من نكوهش كنيد

         و ليكن هر آن كو بود پر منش            ببايد شنيدن بسى سرزنش‏

         مرا اندرين گر نمايش كنيد            و زين بند راه گشايش كنيد

         بجاى شما آن كنم در جهان            كه با كهتران كس نكرد از مهان‏

         ز خوبى و از نيكى و راستى            ز بد ناورم بر شما كاستى‏

         همه موبدان پاسخ آراستند            همه كام و آرام او خواستند

         كه ما مر ترا يك بيك بنده‏ايم            نه از بس شگفتى سرافگنده‏ايم‏

         ابا آنكه مهراب ازين پايه نيست            بزرگست و گرد و سبك مايه نيست‏

         بدانست كز گوهر اژدهاست            و گر چند بر تازيان پادشاست‏

         اگر شاه را بد نگردد گمان            نباشد از و ننگ بر دودمان‏

         يكى نامه بايد سوى پهلوان            چنان چون تو دانى بروشن روان‏

         ترا خود خرد زان ما بيشتر            روان و گمانت به انديش‏تر

         مگر كو يكى نامه نزديك شاه            فرستد كند راى او را نگاه‏

         منوچهر هم راى سام سوار            نپردازد از ره بدين مايه كار

   ‏

                       

رفتن زال به نزد رودابه

      

   ‏

چو خورشيد تابنده شد ناپديد            در حجره بستند و گم شد كليد

         پرستنده شد سوى دستان سام            كه شد ساخته كار بگذار گام‏

         سپهبد سوى كاخ بنهاد روى            چنانچون بود مردم جفت جوى‏

         بر آمد سيه چشم گلرخ ببام            چو سرو سهى بر سرش ماه تام‏

         چو از دور دستان سام سوار            پديد آمد آن دختر نامدار

         دو بيجاده بگشاد و آواز داد            كه شاد آمدى اى جوانمرد شاد

         درود جهان آفرين بر تو باد            خم چرخ گردان زمين تو باد

         پياده بدين سان ز پرده سراى            برنجيدت اين خسروانى دو پاى‏

         سپهبد كزان گونه آوا شنيد            نگه كرد و خورشيد رخ را بديد

         شده بام از آن گوهر تابناك            بجاى گل سرخ ياقوت خاك‏

         چنين داد پاسخ كه اى ماه چهر            درودت ز من آفرين از سپهر

         چه مايه شبان ديده اندر سماك            خروشان بدم پيش يزدان پاك‏

         همى خواستم تا خداى جهان            نمايد مرا رويت اندر نهان‏

         كنون شاد گشتم بآواز تو            بدين خوب گفتار با ناز تو

         يكى چاره راه ديدار جوى            چه پرسى تو بر باره و من بكوى‏

         پرى روى گفت سپهبد شنود            سر شعر گلنار بگشاد زود

         كمندى گشاد او ز سرو بلند            كس از مشك زان سان نپيچد كمند

          خم اندر خم و مار بر مار بر            بران غبغبش نار بر نار بر

         بدو گفت بر تاز و بركش ميان            بر شير بگشاى و چنگ كيان‏

         بگير اين سيه گيسو از يك سوم            ز بهر تو بايد همى گيسوم‏

         نگه كرد زال اندران ماه روى            شگفتى بماند اندران روى و موى‏]

         چنين داد پاسخ كه اين نيست داد            چنين روز خورشيد روشن مباد

         كه من دست را خيره بر جان زنم            برين خسته دل تيز پيكان زنم‏

         كمند از رهى بستد و داد خم            بيفگند خوار و نزد ايچ دم‏

         بحلقه در آمد سر كنگره            بر آمد ز بن تا بسر يك سره‏

         چو بر بام آن باره بنشست باز            بر آمد پرى روى و بردش نماز

         گرفت آن زمان دست دستان بدست            برفتند هر دو بكردار مست‏

         فرود آمد از بام كاخ بلند            بدست اندرون دست شاخ بلند

         سوى خانه زرنگار آمدند            بران مجلس شاهوار آمدند

         بهشتى بد آراسته پر ز نور            پرستنده بر پاى و بر پيش حور

         شگفت اندر و مانده بد زال زر            بر آن روى و آن موى و بالا و فر

         ابا ياره و طوق و با گوشوار            ز دينار و گوهر چو باغ بهار

         دو رخساره چون لاله اندر سمن            سر جعد زلفش شكن بر شكن‏

         همان زال با فرّ شاهنشهى            نشسته بر ماه با فرهى‏

         حمايل يكى دشنه اندر برش            ز ياقوت سرخ افسرى بر سرش‏

         همى بود بوس و كنار و نبيد            مگر شير كو گور را نشكريد

         سپهبد چنين گفت با ماه روى            كه اى سرو سيمين بر و رنگ بوى‏

         منوچهر اگر بشنود داستان            نباشد برين كار همداستان‏

         همان سام نيرم برآرد خروش            ازين كار بر من شود او بجوش‏

         و ليكن نه پر مايه جانست و تن            همان خوار گيرم بپوشم كفن‏

         [ پذيرفتم از دادگر داورم            كه هرگز ز پيمان تو نگذرم‏

         شوم پيش يزدان ستايش كنم            چو ايزد پرستان نيايش كنم‏

         مگر كو دل سام و شاه زمين            بشويد ز خشم و ز پيكار و كين‏

         جهان آفرين بشنود گفت من            مگر كاشكارا شوى جفت من‏

         بدو گفت رودابه من همچنين            پذيرفتم از داور كيش و دين‏

         كه بر من نباشد كسى پادشا            جهان آفرين بر زبانم گوا

         جز از پهلوان جهان زال زر            كه با تخت و تاجست و با زيب و فر

         همى مهرشان هر زمان بيش بود            خرد دور بود آرزو پيش بود

         چنين تا سپيده بر آمد ز جاى            تبيره بر آمد ز پرده سراى‏

         پس آن ماه را شيد پدرود كرد            بر خويش تار و برش پود كرد

         ز بالا كمند اندر افگند زال            فرود آمد از كاخ فرخ همال‏

                       

بازگشتن كنيزكان به نزد رودابه

      

رسيدند خوبان بدرگاه كاخ            بدست اندرون هر يك از گل دو شاخ‏

         نگه كرد دربان برآراست جنگ            زبان كرد گستاخ و دل كرد تنگ‏

         كه بى‏گه ز درگاه بيرون شويد            شگفت آيدم تا شما چون شويد

         بتان پاسخش را بياراستند            بتنگى دل از جاى برخاستند

         كه امروز روزى دگر گونه نيست            براه گلان ديو واژونه نيست‏

         بهار آمد از گلستان گل چنيم            ز روى زمين شاخ سنبل چنيم‏

         نگهبان در گفت كامروز كار            نبايد گرفتن بدان هم شمار

         كه زال سپهبد بكابل نبود            سراپرده شاه زابل نبود

         نبينيد كز كاخ كابل خداى            بزين اندر آرد بشبگير پاى‏

         اگرتان ببيند چنين گل بدست            كند بر زمين‏تان هم آنگاه پست‏

         شدند اندر ايوان بتان طراز            نشستند و با ماه گفتند راز

         نهادند دينار و گوهر بپيش            بپرسيد رودابه از كم و بيش‏

         كه چون بودتان كار با پور سام            بديدن بهست ار بآواز و نام‏

         پرى چهره هر پنج بشتافتند            چو با ماه جاى سخن يافتند

         كه مرديست برسان سرو سهى            همش زيب و هم فرّ شاهنشهى‏

         همش رنگ و بوى و همش قد و شاخ            سوارى ميان لاغر و بر فراخ‏

         دو چشمش چو دو نرگس قيرگون            لبانش چو بسّد رخانش چو خون‏

         كف و ساعدش چون كف شير نر            هيون ران و موبد دل و شاه‏فر

         سراسر سپيدست مويش برنگ            از آهو همين است و اين نيست ننگ‏

         سر جعد آن پهلوان جهان            چو سيمين زره بر گل ارغوان‏

         كه گوئى همى خود چنان بايدى            و گر نيستى مهر نفزايدى‏

         بديدار تو داده‏ايمش نويد            ز ما بازگشتست دل پر اميد

         كنون چاره كار مهمان بساز            بفرماى تا بر چه گرديم باز

         چنين گفت با بندگان سرو بن            كه ديگر شدستى براى و سخن‏

         همان زال كو مرغ پرورده بود            چنان پير سر بود و پژمرده بود

         بديدار شد چون گل ارغوان            سهى قد و زيبا رخ و پهلوان‏

         رخ من بپيشش بياراستى            بگفتار و زان پس بها خواستى‏

         همى گفت و لب را پر از خنده داشت            رخان هم چو گلنار آگنده داشت‏

         پرستنده با بانوى ماه روى            چنين گفت كاكنون ره چاره جوى‏

         كه يزدان هر آنچت هوا بود داد            سرانجام اين كار فرخنده باد

         يكى خانه بودش چو خرّم بهار            ز چهر بزرگان برو بر نگار

         بديباى چينى بياراستند            طبقهاى زرّين بپيراستند

         عقيق و زبرجد برو ريختند            مى و مشك و عنبر بر آميختند

         همه زر و پيروزه بد جامشان            بروشن گلاب اندر آشامشان‏

         بنفشه گل و نرگس و ارغوان            سمن شاخ و سنبل بديگر كران‏

         از آن خانه دخت خورشيد روى            بر آمد همى تا بخورشيد بوى‏

   ‏

                       

رفتن كنيزكان رودابه به ديدن زال زر

          پرستنده برخاست از پيش اوى            بدان چاره بى‏چاره بنهاد روى‏

         بديباى رومى بياراستند            سر زلف بر گل بپيراستند

         برفتند هر پنج تا رودبار            ز هر بوى و رنگى چو خرّم بهار

         مه فرودين و سر سال بود            لب رود لشكرگه زال بود

         همى گل چدند از لب رودبار            رخان چون گلستان و گل در كنار

         نگه كرد دستان ز تخت بلند            بپرسيد كين گل پرستان كيند

         چنين گفت گوينده با پهلوان            كه از كاخ مهراب روشن روان‏

         پرستندگان را سوى گلستان            فرستد همى ماه كابلستان‏

         بنزد پرى چهرگان رفت زال            كمان خواست از ترك و بفراخت يال‏

         پياده همى رفت جويان شكار            خشيشار ديد اندر آن رودبار

         كمان ترك گلرخ بزه بر نهاد            بدست جهان پهلوان در نهاد

         نگه كرد تا مرغ برخاست ز آب            يكى تير بنداخت اندر شتاب‏

         ز پروازش آورد گردان فرود            چكان خون و وشّى شده آب رود

         بترك آنگهى گفت زان سو گذر            بياور تو آن مرغ افگنده پر

         بكشتى گذر كرد ترك سترگ            خراميد نزد پرستنده ترك‏

         پرستنده پرسيد كاى پهلوان            سخن گوى و بگشاى شيرين زبان‏

         كه اين شير بازو گو پيل تن            چه مردست و شاه كدام انجمن‏

         كه بگشاد زين گونه تير از كمان            چه سنجد بپيش اندرش بدگمان‏

         نديديم زيبنده‏تر زين سوار            بتير و كمان بر چنين كامگار

         پرى روى دندان بلب بر نهاد            مكن گفت ازين گونه از شاه ياد

         شه نيمروز ست فرزند سام            كه دستانش خوانند شاهان بنام‏

         بگرد جهان گر بگردد سوار            ازين سان نبيند يكى نامدار

         پرستنده با كودك ماه روى            بخنديد و گفتش كه چندين مگوى‏

         كه ماهيست مهراب را در سراى            بيك سر ز شاه تو برتر بپاى‏

         ببالاى ساج است و همرنگ عاج            يكى ايزدى بر سر از مشك تاج‏

         دو نرگس دژم و دو ابرو بخم            ستون دو ابرو چو سيمين قلم‏

         دهانش بتنگى دل مستمند            سر زلف چون حلقه پاى‏بند

         دو جادوش پر خواب و پر آب روى            پر از لاله رخسار و پر مشك موى‏

         نفس را مگر بر لبش راه نيست            چنو در جهان نيز يك ماه نيست‏

         پرستندگان هر يكى آشكار            همى كرد وصف رخ آن نگار

         بدين چاره تا آن لب لعل فام            كند آشنا با لب پور سام‏

         چنين گفت با بندگان خوب چهر            كه با ماه خوبست رخشنده مهر

         و ليكن بگفتن مگر روى نيست            بود كاب را ره بدين جوى نيست‏

         دلاور كه پرهيز جويد ز جفت            بماند بآسانى اندر نهفت‏

         بدان تاش دختر نباشد ز بن            نبايد شنيدنش ننگ سخن‏

         چنين گفت مر جفت را باز نر            چو بر خايه بنشست و گسترد پر

         كزين خايه گر مايه بيرون كنم            ز پشت پدر خايه بيرون كنم‏

         از يشان چو برگشت خندان غلام            بپرسيد از و نامور پور سام‏

         كه با تو چه گفت آن كه خندان شدى            گشاده لب و سيم دندان شدى‏

         بگفت آنچه بشنيد با پهلوان            ز شادى دل پهلوان شد جوان‏

         چنين گفت با ريدك ماه روى            كه رو مر پرستندگان را بگوى‏

         كه از گلستان يك زمان مگذريد            مگر با گل از باغ گوهر بريد

         درم خواست و دينار و گوهر ز گنج            گرانمايه ديباى زربفت پنج‏

         بفرمود كين نزد ايشان بريد            كسى را مگوييد و پنهان بريد

         نبايد شدن رويشان سوى كاخ باز            بدان تا پيامى فرستم براز

         برفتند زى ماه رخسار پنج            ابا گرم گفتار و دينار و گنج‏

         بديشان سپردند زر و گهر            پيام جهان پهلوان زال زر

         پرستنده با ماه ديدار گفت            كه هرگز نماند سخن در نهفت‏

         مگر آنكه باشد ميان دو تن            سه تن نانهانست و چار انجمن‏

         بگوى اى خردمند پاكيزه راى            سخن گر برازست با ما سراى‏

         پرستنده گفتند يك با دگر            كه آمد بدام اندرون شير نر

         كنون كار رودابه و كام زال            بجاى آمد و اين بود نيك فال‏

         بيامد سيه چشم گنجور شاه            كه بود اندر آن كار دستور شاه‏

         سخن هر چه بشنيد از آن دلنواز            همى گفت پيش سپهبد براز

         سپهبد خراميد تا گلستان            بر امّيد خورشيد كابلستان‏

         پرى روى گلرخ بتان طراز            برفتند و بردند پيشش نماز

         سپهبد بپرسيد از يشان سخن            ز بالا و ديدار آن سرو بن‏

         ز گفتار و ديدار و راى و خرد            بدان تا بخوى وى اندر خورد

         بگوئيد با من يكايك سخن            بكژى نگر نفگنيد ايچ بن‏

         اگر راستى‏تان بود گفت و گوى            بنزديك من‏تان بود آبروى‏

         و گر هيچ كژى گمانى برم            بزير پى پيلتان بسپرم‏

         رخ لاله رخ گشت چون سند روس            بپيش سپهبد زمين داد بوس‏

         چنين گفت كز مادر اندر جهان            نزايد كس اندر ميان مهان‏

         بديدار سام و ببالاى او            بپاكى دل و دانش و راى او

         دگر چون تو اى پهلوان دلير            بدين برز بالا و بازوى شير

         همى مى چكد گوئى از روى تو            عبيرست گوئى مگر بوى تو

         سه ديگر چو رودابه ماه روى            يكى سرو سيمست با رنگ و بوى‏

         ز سر تا بپايش گلست و سمن            بسرو سهى بر سهيل يمن‏

         از آن گنبد سيم سر بر زمين            فرو هشته بر گل كمند از كمين‏

         بمشك و بعنبر سرش بافته            بياقوت و زمرد تنش تافته‏

         سر زلف و جعدش چو مشكين زره            فگندست گوئى گره بر گره‏

         ده انگشت برسان سيمين قلم            برو كرده از غاليه صد رقم‏

         بت‏آراى چون او نبيند بچين            برو ماه و پروين كنند آفرين‏

         سپهبد پرستنده را گفت گرم            سخنهاى شيرين بآواى نرم‏

         كه اكنون چه چارست با من بگوى            يكى راه جستن بنزديك اوى‏

         كه ما را دل و جان پر از مهر اوست            همه آرزو ديدن چهر اوست‏

         پرستنده گفتا چو فرمان دهى            گذاريم تا كاخ سرو سهى‏

         ز فرخنده راى جهان پهلوان            ز گفتار و ديدار روشن روان‏

         فريبيم و گوئيم هر گونه            ميان اندرون نيست واژونه‏

         سر مشك‏بويش بدام آوريم            لبش زى لب پور سام آوريم‏

         خرامد مگر پهلوان با كمند            بنزديك ديوار كاخ بلند

         كند حلقه در گردن كنگره            شود شير شاد از شكار بره‏

         برفتند خوبان و برگشت زال            دلش گشت با كام و شادى همال‏

      

   ‏

                       

راى زدن رودابه با كنيزكان

      

و را پنج ترك پرستنده بود            پرستنده و مهربان بنده بود

         بدان بندگان خردمند گفت            كه بگشاد خواهم نهان از نهفت‏

         شما يك بيك راز دار منيد            پرستنده و غمگسار منيد

         بدانيد هر پنج و آگه بويد            همه ساله با بخت همره بويد

         كه من عاشقم همچو بحر دمان            از و بر شده موج تا آسمان‏

         پر از پور سامست روشن دلم            بخواب اندر انديشه زو نگسلم‏

         هميشه دلم در غم مهر اوست            شب و روزم انديشه چهر اوست‏

         كنون اين سخن را چه درمان كنيد            چگوييد و با من چه پيمان كنيد

         يكى چاره بايد كنون ساختن            دل و جانم از رنج پرداختن‏

         پرستندگان را شگفت آمد آن            كه بيكارى آمد ز دخت ردان‏

         همه پاسخش را بياراستند            چو اهرمن از جاى برخاستند

         كه اى افسر بانوان جهان            سرافراز بر دختران مهان‏

         ستوده ز هندوستان تا بچين            ميان بتان در چو روشن نگين‏

         ببالاى تو بر چمن سرو نيست            چو رخسار تو تابش پرو نيست‏

         نگار رخ تو ز قنوج و راى            فرستد همى سوى خاور خداى‏

         ترا خود بديده درون شرم نيست            پدر را بنزد تو آزرم نيست‏

         كه آن را كه اندازد از بر پدر            تو خواهى كه گيرى مر او را ببر

         كه پرورده مرغ باشد بكوه            نشانى شده در ميان گروه‏

         كس از مادران پير هرگز نزاد            نه ز آن كس كه زايد بباشد نژاد

         چنين سرخ دو بسّد شير بوى            شگفتى بود گر شود پير جوى‏

         جهانى سراسر پر از مهر تست            بايوانها صورت چهر تست‏

         ترا با چنين روى و بالاى و موى            ز چرخ چهارم خور آيدت شوى‏

         چو رودابه گفتار ايشان شنيد            چو از باد آتش دلش بر دميد

         بريشان يكى بانگ برزد بخشم            بتابيد روى و بخوابيد چشم‏

         و ز ان پس بچشم و بروى دژم            بابرو ز خشم اندر آورد خم‏

         چنين گفت كين خام پيكارتان            شنيدن نيرزيد گفتارتان‏

         نه قيصر بخواهم نه فغفور چين            نه از تاج داران ايران زمين‏

         ببالاى من پور سامست زال            ابا بازوى شير و با برز و يال‏

         گرش پير خوانى همى گر جوان            مرا او بجاى تنست و روان‏

         مرا مهر او دل نديده گزيد            همان دوستى از شنيده گزيد

         برو مهربانم نه بر روى و موى            بسوى هنر گشتمش مهر جوى‏

         پرستنده آگه شد از راز او            چو بشنيد دل خسته آواز او

         بآواز گفتند ما بنده‏ايم            بدل مهربان و پرستنده‏ايم‏

         نگه كن كنون تا چه فرمان دهى            نيايد ز فرمان تو جز بهى‏

         يكى گفت زيشان كه اى سرو بن            نگر تا نداند كسى اين سخن‏

         اگر جادويى بايد آموختن            ببند و فسون چشمها دوختن‏

         بپرّيم با مرغ و جادو شويم            بپوئيم و در چاره آهو شويم‏

         مگر شاه را نزد ماه آوريم            بنزديك او پايگاه آوريم‏

         لب سرخ رودابه پر خنده كرد            رخان معصفر سوى بنده كرد

         كه اين گفته را گر شوى كار بند            درختى برومند كارى بلند

         كه هر روز ياقوت بار آورد            برش تازيان بر كنار آورد

   ‏

                       

پرسيدن همسر مهراب از دستان ويژگيهاى او را

چنان بد كه مهراب روزى پگاه            برفت و بيامد از ان بارگاه‏

         گذر كرد سوى شبستان خويش            همى گشت بر گرد بستان خويش‏

         دو خورشيد بود اندر ايوان او            چو سيندخت و رودابه ماه روى‏

         بياراسته همچو باغ بهار            سراپاى پر بوى و رنگ و نگار

         شگفتى برودابه اندر بماند            همى نام يزدان بروبر بخواند

         يكى سرو ديد از برش گرد ماه            نهاده ز عنبر بسر بر كلاه‏

         بديبا و گوهر بياراسته            بسان بهشتى پر از خواسته‏

         بپرسيد سيندخت مهراب را            ز خوشاب بگشاد عناب را

         كه چون رفتى امروز و چون آمدى            كه كوتاه باد از تو دست بدى‏

         چه مردست اين پير سر پور سام            همى تخت ياد آيدش گر كنام‏

         خوى مردمى هيچ دارد همى            پى نامداران سپارد همى‏

         چنين داد مهراب پاسخ بدوى            كه اى سرو سيمين بر ماه روى‏

         بگيتى در از پهلوانان گرد            پى زال زر كس نيارد سپرد

         چو دست و عنانش بر ايوان نگار            نه بينى نه بر زين چنو يك سوار

         دل شير نر دارد و زور پيل            دو دستش بكردار درياى نيل‏

         چو بر گاه باشد در افشان بود            چو در جنگ باشد سر افشان بود

         رخش پژمراننده ارغوان            جوان سال و بيدار و بختش جوان‏

         بكين اندرون چون نهنگ بلاست            بزين اندرون تيز چنگ اژدهاست‏

         نشاننده خاك در كين بخون            فشاننده خنجر آبگون‏

         از آهو همان كش سپيدست موى            بگويد سخن مردم عيب جوى‏

         سپيدى مويش بزيبد همى            تو گوئى كه دلها فريبد همى‏

         چو بشنيد رودابه آن گفت گوى            بر افروخت و گلنارگون كرد روى‏

         دلش گشت پر آتش از مهر زال            از و دور شد خورد و آرام و هال‏

         چو بگرفت جاى خرد آرزوى            دگر شد براى و بآيين و خوى‏

      

   ‏