باز آوردن رستم كاوس را

          همى كرد پوزش ز بهر گناه            مر او را همى جست هر سو سپاه‏

         خبر يافت زو رستم و گيو و طوس            برفتند با لشكرى گشن و كوس‏

         برستم چنين گفت گودرز پير            كه تا كرد مادر مرا سير شير

         همى بينم اندر جهان تاج و تخت            كيان و بزرگان بيدار بخت‏

         چو كاوس نشنيدم اندر جهان            نديدم كس از كهتران و مهان‏

         خرد نيست او را نه دانش نه راى            نه هوشش بجايست و نه دل بجاى‏

         رسيدند پس پهلوانان بدوى            نكوهش‏گر و تيز و پرخاش جوى‏

         بدو گفت گودرز بيمارستان            ترا جاى زيباتر از شارستان‏

         بدشمن دهى هر زمان جاى خويش            نگويى بكس بيهده راى خويش‏

         سه بارت چنين رنج و سختى فتاد            سرت ز آزمايش نگشت اوستاد

         كشيدى سپه را بمازندران            نگر تا چه سختى رسيد اندران‏

         دگر باره مهمان دشمن شدى            صنم بودى اكنون برهمن شدى‏

         بگيتى جز از پاك يزدان نماند            كه منشور تيغ ترا بر نخواند

         بجنگ زمين سربسر تاختى            كنون باسمان نيز پرداختى‏

         پس از تو بدين داستانى كنند            كه شاهى بر آمد بچرخ بلند

         كه تا ماه و خورشيد را بنگرد            ستاره يكايك همى بشمرد

         همان كن كه بيدار شاهان كنند            ستاينده و نيك خواهان كنند

         جز از بندگى پيش يزدان مجوى            مزن دست در نيك و بد جز بدوى‏

         چنين داد پاسخ كه از راستى            نيايد بكار اندرون كاستى‏

         همى داد گفتى و بيداد نيست            ز نام تو جان من آزاد نيست‏

         فرو ماند كاوس و تشوير خورد            ازان نامداران روز نبرد

         بسيچيد و اندر عمارى نشست            پشيمانى و درد بودش بدست‏

         چو آمد بر تخت و گاه بلند            دلش بود زان كار مانده نژند

         چهل روز بر پيش يزدان بپاى            بپيمود خاك و بپرداخت جاى‏

         همى ريخت از ديدگان آب زرد            همى از جهان آفرين ياد كرد

         ز شرم از در كاخ بيرون نرفت            همى پوست گفتى بروبر بكفت‏

         همى ريخت از ديده پالوده خون            همى خواست آمرزش رهنمون‏

         ز شرم دليران منش كرد پست            خرام و در بار دادن ببست‏

         پشيمان شد و درد بگزيد و رنج            نهاده ببخشيد بسيار گنج‏

         همى رخ بماليد بر تيره خاك            نيايش كنان پيش يزدان پاك‏

         چو بگذشت يك چند گريان چنين            ببخشود بر وى جهان آفرين‏

         يكى داد نو ساخت اندر جهان            كه تابنده شد بر كهان و مهان‏

         جهان گفتى از داد ديبا شدست            همان شاه بر گاه زيبا شدست‏

         ز هر كشورى نامور مهترى            كه بر سر نهادى بلند افسرى‏

         بدرگاه كاوس شاه آمدند            و زان سر كشيدن براه آمدند

         زمانه چنان شد كه بود از نخست            بآب وفا روى خسرو بشست‏

         همه مهتران كهتر او شدند            پرستنده و چاكر او شدند

         كجا پادشا دادگر بود و بس            نيازش نيايد بفريادرس‏

         بدين داستان گفتم آنكم شنود            كنون رزم رستم ببايد سرود

گمراه كردن اهريمن كاوس را و گمراه كردن اهريمن كاوس را و به آسمان رفتن كاوس

          چنان بد كه ابليس روزى پگاه            يكى انجمن كرد پنهان ز شاه‏

         بديوان چنين گفت كامروز كار            برنج و بسختيست با شهريار

         يكى ديو بايد كنون نغز دست            كه داند ز هر گونه راى و نشست‏

         شود جان كاوس بى‏ره كند            بديوان برين رنج كوته كند

         بگرداندش سر ز يزدان پاك            فشاند بر آن فرّ زيباش خاك‏

         شنيدند و بر دل گرفتند ياد            كس از بيم كاوس پاسخ نداد

         يكى ديو دژخيم بر پاى خاست            چنين گفت كين چرب دستى مراست‏

         غلامى بياراست از خويشتن            سخن‏گوى و شايسته انجمن‏

         همى بود تا يك زمان شهريار            ز پهلو برون شد ز بهر شكار

         بيامد بر او زمين بوس داد            يكى دسته گل بكاوس داد

         چنين گفت كين فرّ زيباى تو            همى چرخ گردان سزد جاى تو

         بكام تو شد روى گيتى همه            شبانى و گردنكشان چون رمه‏

         يكى كار ماندست كاندر جهان            نشان تو هرگز نگردد نهان‏

         چه دارد همى آفتاب از تو راز            كه چون گردد اندر نشيب و فراز

         چگونست ماه و شب و روز چيست            برين گردش چرخ سالار كيست‏

         دل شاه ازان ديو بى‏راه شد            روانش ز انديشه كوتاه شد

         گمانش چنان شد كه گردان سپهر            بگيتى مر او را نمودست چهر

         ندانست كين چرخ را مايه نيست            ستاره فراوان و ايزد يكيست‏

         همه زير فرمانش بيچاره‏اند            كه با سوزش و جنگ و پتياره‏اند

         جهان آفرين بى‏نيازست ازين            ز بهر تو بايد سپهر و زمين‏

         پر انديشه شد جان آن پادشا            كه تا چون شود بى‏پر اندر هوا

         ز دانندگان بس بپرسيد شاه            كزين خاك چندست تا چرخ ماه‏

         ستاره شمر گفت و خسرو شنيد            يكى كژّ و ناخوب چاره گزيد

         بفرمود پس تا بهنگام خواب            برفتند سوى نشيم عقاب‏

         ازان بچّه بسيار برداشتند            بهر خانه بر دو بگذاشتند

         همى پرورانيدشان سال و ماه            بمرغ و بگوشت بره چندگاه‏

         چو نيرو گرفتند هر يك چو شير            بدان سان كه غرم آوريدند زير

         ز عود قمارى يكى تخت كرد            سر درزها را بزر سخت كرد

         بپهلوش بر نيزهاى دراز            ببست و بران گونه بر كرد ساز

         بياويخت از نيزه ران بره            ببست اندر انديشه دل يك سره‏

         ازان پس عقاب دلاور چهار            بياورد و بر تخت بست استوار

         نشست از بر تخت كاوس شاه            كه اهريمنش برده بد دل ز راه‏

         چو شد گرسنه تيز پرّان عقاب            سوى گوشت كردند هر يك شتاب‏

         ز روى زمين تخت برداشتند            ز هامون بابر اندر افراشتند

         بدان حد كه رويشان بود نيرو بجاى            سوى گوشت كردند آهنگ و راى‏

         شنيدم كه كاوس شد بر فلك            همى رفت تا بر رسد بر ملك‏

         دگر گفت ازان رفت بر آسمان            كه تا جنگ سازد بتير و كمان‏

         ز هر گونه هست آواز اين            نداند بجز پر خرد راز اين‏

         پريدند بسيار و ماندند باز            چنين باشد آن كس كه گيردش آز

         چو با مرغ پرّنده نيرو نماند            غمى گشت و پرها بخوى در نشاند

         نگونسار گشتند ز ابر سياه            كشان بر زمين از هوا تخت شاه‏

         سوى بيشه شير چين آمدند            بآمل بروى زمين آمدند

         نكردش تباه از شگفتى جهان            همى بودنى داشت اندر نهان‏

         سياوش زو خواست كايد پديد            ببايست لختى چميد و چريد

         بجاى بزرگى و تخت نشست            پشيمانى و درد بودش بدست‏

         بمانده ببيشه درون زار و خوار            نيايش همى كرد با كردگار

آراستن كاوس گيتى را

          بيامد سوى پارس كاوس كى            جهانى بشادى نوافگند پى‏

         بياراست تخت و بگسترد داد            بشادى و خوردن دل اندر نهاد

         فرستاد هر سو يكى پهلوان            جهاندار و بيدار و روشن روان‏

         بمرو و نشاپور و بلخ و هرى            فرستاد بر هر سويى لشكرى‏

         جهانى پر از داد شد يك سره            همى روى بر تافت گرگ از بره‏

         ز بس گنج و زيبايى و فرّهى             پرى و دد و دام گشتش رهى‏

         مهان پيش كاوس كهتر شدند            همه تاج دارانش لشكر شدند

         جهان پهلوانى برستم سپرد            همه روزگار بهى زو شمرد

         يكى خانه كرد اندر البرز كوه            كه ديو اندران رنجها شد ستوه‏

         بفرمود كز سنگ خارا كنند            دو خانه برو هر يكى ده كمند

         بياراست آخُر بسنگ اندرون            ز پولاد ميخ و ز خارا ستون‏

         ببستند اسپان جنگى بدوى            هم اشتر عمارى كش و راه جوى‏

         دو خانه دگر ز آبگينه بساخت            زبرجد بهر جايش اندر نشاخت‏

         چنان ساخت جاى خرام و خورش            كه تن يابد از خوردنى پرورش‏

         دو خانه ز بهر سليح نبرد            بفرمود كز نقره خام كرد

         يكى كاخ زرّين ز بهر نشست            بر آورد و بالاش داده دو شست‏

         نبودى تموز ايچ پيدا ز دى            هوا عنبرين بود و بارانش مى‏

         بايوانش ياقوت برده بكار            ز پيروزه كرده بروبر نگار

         همه ساله روشن بهاران بدى            گلان چون رخ غمگساران بدى‏

         ز درد و غم و رنج دل دور بود            بدى را تن ديو رنجور بود

         بخواب اندر آمد بد روزگار            ز خوبى و از داد آموزگار

         برنجش گرفتار ديوان بدند            ز بادافره او غريوان بدند

         پيغام فرستادن كاوس به نزديك قيصر روم و افراسياب‏

          فرستاده شد نزد قيصر ز شاه            سوارى كه اندر نور ديد راه‏

         بفرمود كز نامداران روم            كسى كو بنازد بران مرز و بوم‏

         جهان ديده بايد عنان دار كس            سنان و سپر بايدش يار بس‏

         چنين لشكرى بايد از مرز روم            كه آيند با من بآباد بوم‏

         پس آگاهى آمد ز هاماوران            بدشت سواران نيزه‏وران‏

         كه رستم بمصر و ببربر چه كرد            بران شهرياران بروز نبرد

         دليرى بجستند گرد و سوار            عنان پيچ و مرد افگن و نيزه دار

         نوشتند نامه يكى مردوار            سخنهاى شايسته و آبدار

         كه ما شاه را چاكر و بنده‏ايم            بفرمان و رايش همه زنده‏ايم‏

         چو از گرگساران بيامد سپاه            كه جويند گاه سرافراز شاه‏

         دل ما شد از كار ايشان بدرد            كه دلشان چنين برترى ياد كرد

         همى تاج او خواست افراسياب            ز راه خرد سرش گشته شتاب‏

         برفتيم با نيزه‏هاى دراز            برو تلخ كرديم آرام و ناز

         از يشان و از ما بسى كشته شد            زمانه بهر نيك و بد گشته شد

         كنون كآمد از كار او آگهى            كه تازه شد آن تخت شاهنشهى‏

         همه نامداران شمشير زن            برين كينه گه بر شدند انجمن‏

         چو شه بر گرايد ز بربر عنان            بگردن بر آريم يك سر سنان‏

         زمين كوه تا كوه پر خون كنيم            ز دشمن بيابان چو جيحون كنيم‏

         فرستاده تازى بر افگند و رفت            ببربرستان روى بنهاد و تفت‏

         چو نامه بر شاه ايران رسيد            بران گونه گفتار بايسته ديد

         از يشان پسند آمدش كار كرد            بافراسياب آن زمان نامه كرد

         كه ايران بپرداز و بيشى مجوى            سر ما شد از تو پر از گفت و گوى‏

         ترا شهر توران بسندست خود            بخيره همى دست يازى ببد

         فزونى مجوى ار شدى بى‏نياز            كه درد آردت پيش رنج دراز

         ترا كهترى كار بستن نكوست            نگه داشتن بر تن خويش پوست‏

         ندانى كه ايران نشست منست            جهان سربسر زير دست منست‏

         پلنگ ژيان گر چه باشد دلير            نيارد شدن پيش چنگال شير

         چو آگاهى آمد بافراسياب            سرش پر ز كين گشت و دل پر شتاب‏

         فرستاد پاسخش كين گفت و گوى            نزيبد جز از مردم زشت‏خوى‏

         ترا گر سزا بودى ايران بدان            نيازت نبودى بمازندران‏

         چنين گفت كايران دو رويه مراست            ببايد شنيدن سخنهاى راست‏

         كه پور فريدون نياى منست            همه شهر ايران سراى منست‏

         و ديگر ببازوى شمشير زن            تهى كردم از تازيان انجمن‏

         بشمشير بستانم از كوه تيغ            عقاب اندر آرم ز تاريك ميغ‏

         كنون آمدم جنگ را ساخته            درفش درفشان بر افراخته‏

         فرستاده برگشت مانند باد            سخنها بكاوس كى كرد ياد

         چو بشنيد كاوس گفتار اوى            بياراست لشكر بپيكار اوى‏

         ز بربر بيامد سوى سوريان            يكى لشكرى بى‏كران و ميان‏

         بجنگش بياراست افراسياب            بگردون همى خاك بر زد ز آب‏

         جهان كر شد از ناله بوق و كوس            زمين آهنين شد هوا آبنوس‏

         ز زخم تبرزين و از بس ترنگ            همى موج خون خاست از دشت جنگ‏

         سر بخت گردان افراسياب            بران رزم گاه اندر آمد بخواب‏

         دو بهره ز توران سپه كشته شد            سر سركشان پاك برگشته شد

         سپهدار چون كار زان گونه ديد            بى‏آتش بجوشيد همچون نبيد

         بآواز گفت اى دليران من            گزيده يلان نرّه شيران من‏

         شما را ز بهر چنين روزگار            همى پرورانيدم اندر كنار

         بكوشيد و هم پشت جنگ آوريد            جهان را بكاوس تنگ آوريد

         يلان را بژوپين و خنجر زنيد            دليرانشان سربسر بفگنيد

         همان سگزى رستم شير دل            كه از شير بستد بشمشير دل‏

         بود كز دليرى ببند آوريد            سرش را بدام گزند آوريد

         هر آن كس كه او را بروز نبرد            ز زين پلنگ اندر آرد بگرد

         دهم دختر خويش و شاهى و را            بر آرم سر از برج ماهى و را

         چو تركان شنيدند گفتار اوى            سراسر سوى رزم كردند روى‏

         بشد تيز با لشكر سوريان            بدان سود جستن سر آمد زيان‏

         چو روشن زمانه بران گونه ديد            از انجا سوى شهر توران كشيد

         دلش خسته و كشته لشكر دو بهر            همى نوش جست از جهان يافت زهر

رزم كردن رستم با سه شاه و رها شدن كاوس از بند

          دگر روز لشكر بياراستند            درفش از دو رويه بپيراستند

         بهاماوران بود صد ژنده پيل            يكى لشكرى ساخته بر دو ميل‏

         از آواى گردان بتوفيد كوه            زمين آمد از نعل اسپان ستوه‏

         تو گفتى جهان سربسر آهنست            وگر كوه البرز در جوشنست‏

         پس پشت پيلان درفشان درفش            بگرد اندرون سرخ و زرد و بنفش‏

         بدرّيد چنگ و دل شير نر            عقاب دلاور بيفگند پر

         همى ابر بگداخت اندر هوا            برابر كه ديد ايستادن روا

         سپهبد چو لشكر بهامون كشيد            سپاه سه شاه و سه كشور بديد

         چنين گفت با لشكر سرفراز            كه از نيزه مژگان مداريد باز

         بش و يال بينيد و اسپ و عنان            دو ديده نهاده بنوك سنان‏

         اگر صد هزارند و ما صد سوار            فزونى‏ء لشكر نيايد بكار

         بر آمد درخشيدن تير و خشت            تو گفتى هوا بر زمين لاله كشت‏

         ز خون دشت گفتى ميستان شدست            ز نيزه هوا چون نيستان شدست‏

         بريده ز هر سو سر ترك دار            پراگنده خفتان همه دشت و غار

         تهمتن مران رخش را تيز كرد            ز خون فرومايه پرهيز كرد

         همى تاخت اندر پى شاه شام            بينداخت از باد خمّيده خام‏

         ميانش بحلقه در آورد گرد            تو گفتى خم اندر ميانش فسرد

         ز زين بر گرفتش بكردار گوى            چو چوگان بزخم اندر آمد بدوى‏

         بيفگند و فرهاد دستش ببست            گرفتار شد نامبردار شست‏

         ز خون خاك دريا شد و دشت كوه            ز بس كشته افگنده از هر گروه‏

         شه بربرستان بچنگ گراز            گرفتار شد با چهل رزم ساز

         ز كشته زمين گشت مانند كوه            همان شاه هاماوران شد ستوه‏

         به پيمان كه كاوس را با سران            بر رستم آرد ز هاماوران‏

         سراپرده و گنج و تاج و گهر            پرستنده و تخت و زرّين كمر

         برين بر نهادند و برخاستند            سه كشور سراسر بياراستند

         چو از دژ رها كرد كاوس را            همان گيو و گودرز و هم طوس را

         سليح سه كشور سه گنج سه شاه            سراپرده و لشكر و تاج و گاه‏

         سپهبد جزين خواسته هرچ ديد            بگنج سپهدار ايران كشيد

         بياراست كاوس خورشيدفر            بديباى رومى يكى مهد زر

         ز پيروزه پيكر ز ياقوت گاه            گهر بافته بر جليل سياه‏

         يكى اسپ رهوار زير اندرش            لگامى بزر آژده بر سرش‏

         همه چوب بالاش از عود تر            برو بافته چند گونه گهر

         بسودابه فرمود كاندر نشين            نشست و بخورشيد كرد آفرين‏

         بلشكرگه آورد لشكر ز شهر            ز گيتى برين گونه جويند بهر

         سپاهش فزون شد ز سيصد هزار            زره دار و برگستوانور سوار

         برو انجمن شد ز بربر سوار            ز مصر و ز هاماوران صد هزار    

      بيامد گران لشكرى بربرى            سواران جنگ آور لشكرى‏

پيام فرستادن رستم به نزد شاه هاماوران

يكى مرد بيدار جوينده راه            فرستاد نزديك كاوس شاه‏

         بنزديك سالار هاماوران            بشد نامدارى ز كند آوران‏

         يكى نامه بنوشت با گيرودار            پر از گرز و شمشير و پر كارزار

         كه بر شاه ايران كمين ساختى            بپيوستن اندر بد انداختى‏

         نه مردى بود چاره جستن بجنگ            نرفتن برسم دلاور پلنگ‏

         كه در جنگ هرگز نسازد كمين            اگر چند باشد دلش پر ز كين‏

         اگر شاه كاوس يابد رها            تو رستى ز چنگ و دم اژدها

         و گرنه بياراى جنگ مرا            بگردن بپيماى هنگ مرا

         فرستاده شد نزد هاماوران            بدادش پيام يكايك سران‏

         چو پيغام بشنيد و نامه بخواند            ز كردار خود در شگفتى بماند

         چو بر خواند نامه سرش خيره شد            جهان پيش چشمش همه تيره شد

         چنين داد پاسخ كه كاوس كى            بهامون دگر نسپرد نيز پى‏

         تو هر گه كه آيى به بربرستان            نبينى مگر تيغ و گرز گران‏

         همين بند و زندانت آراستست            اگر رايت اين آرزو خواستست‏

         بيايم بجنگ تو من با سپاه            برين گونه سازيم آيين و راه‏

         چو بشنيد پاسخ گو پيل تن            دليران لشكر شدند انجمن‏

         سوى راه دريا بيامد بجنگ            كه بر خشك بر بود ره با درنگ‏

         بكشتى و زورق سپاهى گران            بشد تا سر مرز هاماوران‏

         بتاراج و كشتن نهادند روى            ز خون روى كشور شده جوى جوى‏

         خبر شد بشاه هماور ازين            كه رستم نهادست بر رخش زين‏

         ببايست ناگاهش آمد بجنگ            نبد روزگار سكون و درنگ‏

         چو بيرون شد از شهر خود با سپاه            بروز درخشان شب آمد سياه‏

         چپ و راست لشكر بياراستند            بجنگ اندرون نامور خواستند

         گو پيل تن گفت جنگى منم            بآورد گه بر درنگى منم‏

         بر آورد گرز گران را بدوش            برانگيخت رخش و بر آمد خروش‏

         چو ديدند لشكر بر و يال اوى            بچنگ اندرون گرز و گوپال اوى‏

         تو گفتى كه دلشان بر آمد ز تن            ز هولش پراگنده شد انجمن‏

         همان شاه با نامور سركشان            ز رستم چو ديدند يك يك نشان‏

         گريزان بيامد بهاماوران            ز پيش تهمتن سپاهى گران‏

         چو بنشست سالار با راى زن            دو مرد جوان خواست از انجمن‏

         بدان تا فرستد هم اندر زمان            بمصر و ببربر چو باد دمان‏

         يكى نامه هر يك بچنگ اندرون            نوشته بدرد دل از آب خون‏

         كزين پادشاهى بدان نيست دور            بهم بود نيك و بد و جنگ و سور

         گرايدونك باشيد با من يكى            ز رستم نترسم بجنگ اندكى‏

         و گرنه بدان پادشاهى رسد            درازست بر هر سويى دست بد

         چو نامه بنزديك ايشان رسيد            كه رستم بدين دشت لشكر كشيد

         همه دل پر از بيم برخاستند            سپاهى ز كشور بياراستند

         نهادند سر سوى هاماوران            زمين كوه گشت از كران تا كران‏

         سپه كوه تا كوه صف بر كشيد            پى مور شد بر زمين ناپديد

         چو رستم چنان ديد نزديك شاه            نهانى بر افگند مردى براه‏

         كه شاه سه كشور برآراستند            برين گونه از جاى برخاستند

         اگر جنگ را من بجنبم ز جاى            ندانند سر را بدين كين ز پاى‏

         نبايد كزين كين بتو بد رسد            كه كار بد از مردم بد رسد

         مرا تخت بربر نيايد بكار            اگر بد رسد بر تن شهريار

         فرستاده بشنيد و آمد دوان            بنزديك كاوس كى شد نهان‏

         پيام تهمتن همه باز راند            چو بشنيد كاوس خيره بماند

         چنين داد پاسخ كه منديش ازين            نه گسترده از بهر من شد زمين‏

         چنين بود تا بود گردان سپهر            كه با نوش زهرست با جنگ مهر

         و ديگر كه دارنده يار منست            بزرگى و مهرش حصار منست‏

         تو رخش درخشنده را ده عنان            بياراى گوشش بنوك سنان‏

         از يشان يكى زنده اندر جهان            ممان آشكارا نه اندر نهان‏

         فرستاده پاسخ بياورد زود            بر رستم زال زر شد چو دود

         تهمتن چو بشنيد گفتار اوى            بسيچيد و زى جنگ بنهاد روى‏

تاخته كردن افراسياب بر ايران زمين

چو بسته شد آن شاه ديهيم جوى            سپاهش بايران نهادند روى‏

         پراگنده شد در جهان آگهى            كه گم شد ز پاليز سرو سهى‏

         چو بر تخت زرّين نديدند شاه            بجستن گرفتند هر كس كلاه‏

         ز تركان و از دشت نيزه وران            ز هر سو بيامد سپاهى گران‏

         گران لشكرى ساخت افراسياب            بر آمد سر از خورد و آرام و خواب‏

         از ايران بر آمد ز هر سو خروش            شد آرام گيتى پر از جنگ و جوش‏

         بر آشفت افراسياب آن زمان            بر آويخت با لشكر تازيان‏

         بجنگ اندرون بود لشكر سه ماه            بدادند سرها ز بهر كلاه‏

         چنين است رسم سراى سپنج            گهى ناز و نوش و گهى درد و رنج‏

         سرانجام نيك و بدش بگذرد            شكارست مرگش همى بشكرد

         شكست آمد از ترك بر تازيان            ز بهر فزونى سر آمد زيان‏

         سپاه اندر ايران پراگنده شد            زن و مرد و كودك همه بنده شد

         همه در گرفتند ز ايران پناه            بايرانيان گشت گيتى سياه‏

         دو بهره سوى زاولستان شدند            بخواهش بر پور دستان شدند

         كه ما را ز بدها تو باشى پناه            چو گم شد سر تاج كاوس شاه‏

         دريغست ايران كه ويران شود            كنام پلنگان و شيران شود

         همه جاى جنگى سواران بدى            نشستنگه شهرياران بدى‏

         كنون جاى سختى و رنج و بلاست            نشستنگه تيز چنگ اژدهاست‏

         كسى كز پلنگان بخور دست شير            بدين رنج ما را بود دستگير

         كنون چاره بايد انداختن            دل خويش ازين رنج پرداختن‏

         بباريد رستم ز چشم آب زرد            دلش گشت پر خون و جان پر ز درد

         چنين داد پاسخ كه من با سپاه            ميان بسته‏ام جنگ را كينه خواه‏

         چو يابم ز كاوس شاه آگهى            كنم شهر ايران ز تركان تهى‏

         پس آگاهى آمد ز كاوس شاه            ز بند كمين‏گاه و كار سپاه‏

         سپه را يكايك ز كابل بخواند            ميان بسته بر جنگ و لشكر براند

گرفتن شاه هاماوران كاوس را

          غمى بد دل شاه هاماوران            ز هر گونه چاره جست اندران‏

         چو يك هفته بگذشت هشتم پگاه            فرستاده آمد به نزديك شاه‏

         كه گر شاه بيند كه مهمان خويش            بيايد خرامان به ايوان خويش‏

         شود شهر هاماوران ارجمند            چو بينند رخشنده گاه بلند

         بدين گونه با او همى چاره جست            نهان بند او بود رايش درست‏

         مگر شهر و دختر بماند بدوى            نباشدش بر سر يكى باژجوى‏

         بدانست سودابه راى پدر            كه با سور پرخاش دارد بسر

         بكاوس كى گفت كين راى نيست            ترا خود بهاماوران جاى نيست‏

         ترا بى‏بهانه بچنگ آورند            نبايد كه با سور جنگ آورند

         ز بهر منست اين همه گفت و گوى            ترا زين شدن انده آيد بروى‏

         ز سودابه گفتار باور نكرد            نيامدش زيشان كسى را بمرد

         بشد با دليران و كند آوران            بمهمانى‏ء شاه هاماوران‏

         يكى شهر بد شاه را شاهه نام            همه از در جشن و سور و خرام‏

         بدان شهر بودش سراى و نشست            همه شهر سرتاسر آذين ببست‏

         چو در شاهه شد شاه گردن فراز            همه شهر بردند پيشش نماز

         همه گوهر و زعفران ريختند            بدينار و عنبر بر آميختند

         بشهر اندر آواى رود و سرود            بهم بر كشيدند چون تار و پود

         چو ديدش سپهدار هاماوران            پياده شدش پيش با مهتران‏

         ز ايوان سالار تا پيش در            همه در و ياقوت باريد و زر

         بزرّين طبقها فرو ريختند            بسر مشك و عنبر همى بيختند

         بكاخ اندرون تخت زرّين نهاد            نشست از بر تخت كاوس شاد

         همى بود يك هفته با مى بدست            خوش و خرّم آمدش جاى نشست‏

         شب و روز بر پيش چون كهتران            ميان بسته بد شاه هاماوران‏

         ببسته همه لشكرش را ميان            پرستنده بر پيش ايرانيان‏

         بدين گونه تا يك سر ايمن شدند            ز چون و چرا و نهيب و گزند

         همه گفته بودند و آراسته            سگاليده از جاى برخاسته‏

         ز بربر برين گونه آگه شدند            سگالش چنين بود همره شدند

         شبى بانگ بوق آمد و تاختن            كسى را نبد آرزو ساختن‏

         ز بربرستان چون بيامد سپاه            بهاماوران شاد دل گشت شاه‏

         گرفتند ناگاه كاوس را            چو گودرز و چون گيو و چون طوس را

         چه گويد درين مردم پيش بين            چه دانى تو اى كاردان اندرين‏

         چو پيوسته خون نباشد كسى            نبايد برو بودن ايمن بسى‏

         بود نيز پيوسته خونى كه مهر            ببرّد ز تو تا بگرددت چهر

         چو مهر كسى را بخواهى ستود            ببايد بسود و زيان آزمود

         پسر گر بجاه از تو برتر شود            هم از رشك مهر تو لاغر شود

         چنين است گيهان ناپاك راى            بهر باد خيره بجنبد ز جاى‏

         چو كاوس بر خيرگى بسته شد            بهاماوران راى پيوسته شد

         يكى كوه بودش سر اندر سحاب            بر آورده ايزد از قعر آب‏

         يكى دژ بر آورده از كوهسار            تو گفتى سپهرستش اندر كنار

         بدان دژ فرستاد كاوس را            همان گيو و گودرز و هم طوس را

         همان مهتران دگر را به بند            ابا شاه كاوس در دژ فگند

         ز گردان نگهبان دژ شد هزار            همه نامداران خنجر گذار

         سراپرده او بتاراج داد            به پر مايگان بدره و تاج داد

         برفتند پوشيده رويان دو خيل            عمارى يكى در ميانش جليل‏

         كه سودابه را باز جاى آورند            سراپرده را زير پاى آورند

         چو سودابه پوشيدگان را بديد            ز بر جامه خسروى بردريد

         بمشكين كمند اندر آويخت چنگ            بفندق گلان را بخون داد رنگ‏

         بديشان چنين گفت كين كاركرد            ستوده ندارند مردان مرد

         چرا روز جنگش نكردند بند            كه جامش زره بود و تختش سمند

         سپهدار چون گيو و گودرز و طوس            بدرّيد دلتان ز آواى كوس‏

         همى تخت زرّين كمينگه كنيد            ز پيوستگى دست كوته كنيد

         فرستادگان را سگان كرد نام            همى ريخت خونابه بر گل مدام‏

         جدايى نخواهم ز كاوس گفت            و گر چه لحد باشد او را نهفت‏

         چو كاوس را بند بايد كشيد            مرا بى‏گنه سر ببايد بريد

         بگفتند گفتار او با پدر            پر از كين شدش سر پر از خون جگر

         به حصنش فرستاد نزديك شوى            جگر خسته از غم به خون شسته روى‏

         نشستش بيك خانه با شهريار            پرستنده او بود و هم غمگسار

به زن خواستن كاوس سودابه دختر شاه هاماوران را

          ازان پس بكاوس گوينده گفت            كه او دخترى دارد اندر نهفت‏

         كه از سرو بالاش زيباترست            ز مشك سيه بر سرش افسرست‏

         ببالا بلند و بگيسو كمند            زبانش چو خنجر لبانش چو قند

         بهشتيست آراسته پر نگار            چو خورشيد تابان بخرم بهار

         نشايد كه باشد بجز جفت شاه            چه نيكو بود شاه را جفت ماه‏

         بجنبيد كاوس را دل ز جاى            چنين داد پاسخ كه اينست راى‏

         گزين كرد شاه از ميان گروه            يكى مرد بيدار دانش پژوه‏

         گرانمايه و گرد و مغزش گران            بفرمود تا شد بهاماوران‏

         چنين گفت رايش بمن تازه كن            بياراى مغزش بشيرين سخن‏

         بگويش كه پيوند ما در جهان            بجويند كار آزموده مهان‏

         كه خورشيد روشن ز تاج منست            زمين پايه تخت عاج منست‏

         هرانكس كه در سايه من پناه            نيابد از و كم شود پايگاه‏

         كنون با تو پيوند جويم همى            رخ آشتى را بشويم همى‏

         پس پرده تو يكى دخترست            شنيدم كه گاه مرا در خورست‏

         كه پاكيزه تخمست و پاكيزه تن            ستوده بهر شهر و هر انجمن‏

         چو داماد يابى چو پور قباد            چنان دان كه خورشيد داد تو داد

         بشد مرد بيدار روشن روان            بنزديك سالار هاماوران‏

         زبان كرد گويا و دل كرد گرم            بياراست لب را بگفتار نرم‏

         ز كاوس دادش فراوان سلام            ازان پس بگفت آنچ بود از پيام‏

         چو بشنيد ازو شاه هاماوران            دلش گشت پر درد و سر شد گران‏

         همى گفت هر چند كو پادشاست            جهاندار و پيروز و فرمان رواست‏

         مرا در جهان اين يكى دخترست            كه از جان شيرين گرامى‏ترست‏

         فرستاده را گر كنم سرد و خوار            ندارم پى و مايه كارزار

         همان به كه اين درد را نيز چشم            بپوشيم و بر دل بخوابيم خشم‏

         چنين گفت با مرد شيرين سخن            كه سر نيست اين آرزو را نه بن‏

         همى خواهد از من گرامى دو چيز            كه آن را سه ديگر ندانيم نيز

         مرا پشت گرمى بد از خواسته            بفرزند بودم دل آراسته‏

         بمن زين سپس جان نماند همى            وگر شاه ايران ستاند همى‏

         سپارم كنون هرچ خواهد بدوى            نتابم سر از راى و فرمان اوى‏

         غمى گشت و سودابه را پيش خواند            ز كاوس با او سخنها براند

         بدو گفت كز مهتر سر فراز            كه هست از مهى و بهى بى‏نياز

         فرستاده چرب‏گوى آمدست            يكى نامه چون زند و استا بدست‏

         همى خواهد از من كه بى‏كام من            ببرّد دل و خواب و آرام من‏

         چه گويى تو اكنون هواى تو چيست            بدين كار بيدار راى تو چيست‏

         بدو گفت سودابه زين چاره نيست            ازو بهتر امروز غمخواره نيست‏

         كسى كو بود شهريار جهان            بر و بوم خواهد همى از مهان‏

         ز پيوند با او چرايى دژم            كسى نشمرد شادمانى بغم‏

         بدانست سالار هاماوران            كه سودابه را آن نيامد گران‏

         فرستاده شاه را پيش خواند            و زان نامدارانش برتر نشاند

         ببستند بندى بر آيين خويش            بران سان كه بود آن زمان دين خويش‏

         بيك هفته سالار هاماوران            همى ساخت آن كار با مهتران‏

         بياورد پس خسرو خسته دل            پرستنده سيصد عمارى چهل‏

         هزار استر و اسپ و اشتر هزار            ز ديبا و دينار كردند بار

         عمارى بماه نو آراسته            پس پشت و پيش اندرون خواسته‏

         يكى لشكر آراسته چون بهشت            تو گفتى كه روى زمين لاله كشت‏

         چو آمد بنزديك كاوس شاه            دل آرام با زيب و با فرّ و جاه‏

         دو ياقوت خندان دو نرگس دژم            ستون دو ابر و چو سيمين قلم‏

         نگه كرد كاوس و خيره بماند            بسودابه بر نام يزدان بخواند

         يكى انجمن ساخت از بخردان            ز بيدار دل پير سر موبدان‏

         سزا ديد سودابه را جفت خويش            ببستند عهدى بر آيين و كيش‏

كار كى‏ كاوس به شهر بربرستان و ديگر داستانها

          از ان پس چنين كرد كاوس راى            كه در پادشاهى بجنبد ز جاى‏

         از ايران بشد تا بتوران و چين            گذر كرد ازان پس بمكران زمين‏

         ز مكران شد آراسته تا زره            ميانها نديد ايچ رنج از گره‏

         پذيرفت هر مهترى باژ و ساو            نكرد آزمون گاو با شير تاو

         چنين هم گرازان ببربر شدند            جهانجوى با تخت و افسر شدند

         شه بربرستان بياراست جنگ            زمانه دگرگونه‏تر شد برنگ‏

         سپاهى بيامد ز بربر برزم            كه برخاست از لشكر شاه بزم‏

         هوا گفتى از نيزه چون بيشه گشت            خور از گرد اسپان پر انديشه گشت‏

         ز گرد سپه پيل شد ناپديد            كس از خاك دست و عنان را نديد

         بزخم اندر آمد همى فوج فوج            بران سان كه بر خيزد از آب موج‏

         چو گودرز گيتى بران گونه ديد            عمود گران از ميان بر كشيد

         بزد اسپ با نامداران هزار            ابا نيزه و تير جوشن گذار

         بر آويخت و بدريد قلب سپاه            دمان از پس اندر همى رفت شاه‏

         تو گفتى ز بربر سوارى نماند            بگرداندرون نيزه دارى نماند

         بشهر اندرون هر كه بد سالخورد            چو برگشته ديدند باد نبرد

         همه پيش كاوس شاه آمدند            جگر خسته و پر گناه آمدند

         كه ما شاه را چاكر و بنده‏ايم            همه باژ را گردن افگنده‏ايم‏

         بجاى درم زرّ و گوهر دهيم            سپاسى ز گنجور بر سر نهيم‏

         ببخشود كاوس و بنواختشان            يكى راه و آيين نو ساختشان‏

         و زان جايگه بانگ سنج و دراى            بر آمد ابا ناله كرّه ناى‏

         چو آمد بر شهر مكران گذر            سوى كوه قاف آمد و باختر

         چو آگاهى آمد بريشان ز شاه            نيايش كنان بر گرفتند راه‏

         پذيره شدندش همه مهتران            بسر بر نهادند باژ گران‏

         چو فرمان گزيدند بگرفت راه            بى‏آزار رفتند شاه و سپاه‏

         سپه را سوى زابلستان كشيد            بمهمانى‏ء پور دستان كشيد

         ببد شاه يك ماه در نيمروز            گهى رود و مى خواست گه باز و يوز

         برين بر نيامد بسى روزگار            كه بر گوشه گلستان رست خار

         كس از آزمايش نيابد جواز            نشيب آيدش چون شود بر فراز

         چو شد كار گيتى بران راستى            پديد آمد از تازيان كاستى‏

         يكى با گهر مرد با گنج و نام            درفشى برافراخت از مصر و شام‏

         ز كاوس كى روى برتافتند            در كهترى خوار بگذاشتند

         چو آمد بشاه جهان آگهى            كه انباز دارد بشاهنشهى‏

         بزد كوس و برداشت از نيمروز            سپه شاد دل شاه گيتى فروز

         همه بر سپرها نبشتند نام            بجوشيد شمشيرها در نيام‏

         سپه را ز هامون بدريا كشيد            بدان سو كجا دشمن آمد پديد

         بى‏اندازه كشتى و زورق بساخت            بر آشفت و بر آب لشكر نشاخت‏

         همانا كه فرسنگ بودى هزار            اگر پاى با راه كردى شمار

         همى راند تا در ميان سه شهر            ز گيتى برين گونه جويند بهر

         بدست چپش مصر و بربر براست            زره در ميانه بر آن سو كه خواست‏

         به پيش اندرون شهر هاماوران            بهر كشورى در سپاهى گران‏

         خبر شد بديشان كه كاوس شاه            بر آمد ز آب زره با سپاه‏

         هم آواز گشتند يك با دگر            سپه را سوى بربر آمد گذر

         يكى گشت چندان يل تيغ زن            به بربرستان در شدند انجمن‏

         سپاهى كه دريا و صحرا و كوه            شد از نعل اسپان ايشان ستوه‏

         نبد شير درّنده را خوابگاه            نه گور ژيان يافت بر دشت راه‏

         پلنگ از بر سنگ و ماهى در آب            هم اندر هوا ابر و پرّان عقاب‏

         همى راه جستند و كى بود راه            دد و دام را بر چنان رزمگاه‏

         چو كاوس لشكر بخشكى كشيد            كس اندر جهان كوه و صحرا نديد

         جهان گفتى از تيغ و ز جوشن است            ستاره ز نوك سنان روشن است‏

         ز بس خود زرّين و زرّين سپر            بگردن بر آورده رخشان تبر

         تو گفتى زمين شد سپهر روان            همى بارد از تيغ هندى روان‏

         ز مغفر هوا گشت چون سندروس            زمين سربسر تيره چون آبنوس‏

         بدرّيد كوه از دم گاودم            زمين آمد از سمّ اسپان بخم‏

         ز بانگ تبيره به بربرستان            تو گفتى زمين گشت لشكرستان‏

         بر آمد ز ايران سپه بوق و كوس            برون رفت گرگين و فرهاد و طوس‏

         و زان سوى گودرز كشواد بود            چو گيو و چو شيدوش و ميلاد بود

         فگندند بر يال اسپان عنان            بزهر آب دادند نوك سنان‏

         چو بر كوهه زين نهادند سر            خروش آمد و چاك چاك تبر

         تو گفتى همى سنگ آهن كنند            و گر آسمان بر زمين برزنند

         بجنبيد كاوس در قلب‏گاه            سپاه اندر آمد به پيش سپاه‏

         جهان گشت تارى سراسر ز گرد            بباريد شنگرف بر لاژورد

         تو گفتى هوا ژاله بارد همى            به سنگ اندرون لاله كارد همى‏

         ز چشم سنان آتش آمد برون            زمين شد بكردار درياى خون‏

         سه لشكر چنان شد ز ايرانيان            كه سر باز نشناختند از ميان‏

         نخستين سپهدار هاماوران            بيفگند شمشير و گرز گران‏

         غمى گشت و ز شاه زنهار خواست            بدانست كان روزگار بلاست‏

         به پيمان كه از شهر هاماوران            سپهبد دهد ساو و باژ گران‏

         ز اسپ و سليح و ز تخت و كلاه            فرستد بنزديك كاوس شاه‏

         چو اين داده باشد برو بگذرد            سپاهش بر و بوم او نسپرد

         ز گوينده بشنيد كاوس كى            برين گفتها پاسخ افگند پى‏

         كه يك سر همه در پناه منيد            پرستنده تاج و گاه منيد