آمدن رستم به نخجيرگاه‏

ز گفتار دهقان يكى داستان            بپيوندم از گفته باستان‏

ز موبد برين گونه بر داشت ياد            كه رستم يكى روز از بامداد

غمى بد دلش ساز نخچير كرد            كمر بست و تركش پر از تير كرد

سوى مرز توران چو بنهاد روى            چو شير دژاگاه نخچير جوى‏

چو نزديكى مرز توران رسيد            بيابان سراسر پر از گور ديد

بر افروخت چون گل رخ تاج بخش            بخنديد و ز جاى بركند رخش‏

بتير و كمان و بگرز و كمند            بيفگند بر دشت نخچير چند

ز خاشاك و ز خار و شاخ درخت            يكى آتشى برفروزيد سخت‏

چو آتش پراگنده شد پيل تن            درختى بجست از در بابزن‏

يكى نره گورى بزد بر درخت            كه در چنگ او پرّ مرغى نسخت‏

چو بريان شد از هم بكند و بخورد            ز مغز استخوانش برآورد گرد

بخفت و بر آسود از روزگار            چمان و چران رخش در مرغزار

سواران تركان تنى هفت و هشت            بران دشت نخچيرگه برگذشت‏

يكى اسپ ديدند در مرغزار            بگشتند گرد لب جويبار

چو بر دشت مر رخش را يافتند            سوى بند كردنش بشتافتند

گرفتند و بردند پويان بشهر            همى هر يك از رخش جستند بهر

چو بيدار شد رستم از خواب خوش            بكار آمدش باره دستكش‏

بدان مرغزار اندرون بنگريد            ز هر سو همى بارگى را نديد

غمى گشت چون بارگى را نيافت            سراسيمه سوى سمنگان شتافت‏

همى گفت كاكنون پياده دوان            كجا پويم از ننگ تيره روان‏

چه گويند گردان كه اسپش كه برد            تهمتن بدين سان بخفت و بمرد

كنون رفت بايد به بيچارگى            سپردن بغم دل بيكبارگى‏

كنون بست بايد سليح و كمر            بجايى نشانش بيابم مگر

         همى رفت زين‏سان پر اندوه و رنج            تن اندر عنا و دل اندر شكنج‏

آغاز داستان سهراب‏

          اگر تند بادى برايد ز كنج            بخاك افگند نارسيده ترنج‏

         ستمكاره خوانيمش ار دادگر            هنرمند دانيمش ار بى‏هنر

         اگر مرگ دادست بيداد چيست            ز داد اين همه بانگ و فرياد چيست‏

         ازين راز جان تو آگاه نيست            بدين پرده اندر ترا راه نيست‏

         همه تا در آز رفته فراز            بكس بر نشد اين در راز باز

         برفتن مگر بهتر آيدش جاى            چو آرام يابد بديگر سراى‏

         دم مرگ چون آتش هولناك            ندارد ز برنا و فرتوت باك‏

         درين جاى رفتن نه جاى درنگ            بر اسپ فنا گر كشد مرگ تنگ‏

         چنان دان كه دادست و بيداد نيست            چو داد آمدش جاى فرياد نيست‏

         جوانى و پيرى بنزديك مرگ            يكى دان چو اندر بدن نيست برگ‏

         دل از نور ايمان گر آگنده            ترا خامشى به كه تو بنده‏

         برين كار يزدان ترا راز نيست            اگر جانت با ديو انباز نيست‏

         بگيتى دران كوش چون بگذرى            سرانجام نيكى بر خود برى‏

         كنون رزم سهراب رانم نخست            ازان كين كه او با پدر چون بجست‏

         گريختن افراسياب از رزمگاه‏

          تهمتن برانگيخت رخش از شتاب            پس پشت جنگ آور افراسياب‏

         چنين گفت با رخش كاى نيك يار            مكن سستى اندر گه كارزار

         كه من شاه را بر تو بى‏جان كنم            بخون سنگ را رنگ مرجان كنم‏

         چنان گرم شد رخش آتش گهر            كه گفتى بر آمد ز پهلوش پر

         ز فتراك بگشاد رستم كمند            همى خواست آورد او را ببند

         بترك اندر افتاد خمّ دوال            سپهدار تركان بدزديد يال‏

         و ديگر كه زير اندرش بادپاى            بكردار آتش بر آمد ز جاى‏

         بجست از كمند گو پيل تن            دهن خشك و ز رنج پر آب تن‏

         ز لشكر هرانكس كه بد جنگ ساز            دو بهره نيامد بخرگاه باز

         اگر كشته بودند اگر خسته تن            گرفتار در دست آن انجمن‏

         ز پر مايه اسپان زرّين ستام            ز ترگ و ز شمشير زرّين نيام‏

         جزين هر چه پر مايه‏تر بود نيز            بايرانيان ماند بسيار چيز

         ميان باز نگشاد كس كشته را            نجستند مردان برگشته را

         بدان دشت نخچير باز آمدند            ز هر نيكويى بى‏نياز آمدند

         نوشتند نامه بكاوس شاه            ز تركان و ز دشت نخچيرگاه‏

         و زان كز دليران نشد كشته كس            زواره ز اسپ اندر افتاد و بس‏

         بران دشت فرخنده بر پهلوان            دو هفته همى بود روشن روان‏

         سيم را بدرگاه شاه آمدند            بديدار فرّخ كلاه آمدند

         چنين است رسم سراى سپنج            يكى زو تن آسان و ديگر برنج‏

         برين و بران روز هم بگذرد            خردمند مردم چرا غم خورد

         سخنهاى اين داستان شد ببن            ز سهراب و رستم سرايم سخن‏‏

رزم رستم با تورانيان‏

          چنين گفت پس گيو با پهلوان            كه اى نازش شهريار و گوان‏

         شوم ره بگيرم بافراسياب            نمانم كه آيد بدين روى آب‏

         سر پل بگيرم بدان بدگمان            بدارمش ازان سوى پل يك زمان‏

         بدان تا بپوشند گردان سليح            كه بر ما سر آمد نشاط و مزيح‏

         بشد تازيان تا سر پل دمان            بزه بر نهاده دو زاغ كمان‏

         چنين تا بنزديكى‏ء پل رسيد            چو آمد درفش جفا پيشه ديد

         كه بگذشته بود او ازين روى آب            بپيش سپاه اندر افراسياب‏

         تهمتن بپوشيد ببر بيان            نشست از بر ژنده پيل ژيان‏

         چو در جوشن افراسيابش بديد            تو گفتى كه هوش از دلش بر پريد

         ز چنگ و بر و بازو و يال او            بگردن برآورده گوپال او

         چو طوس و چو گودرز نيزه گذار            چو گرگين و چون گيو گرد و سوار

         چو بهرام و چون زنگه شاوران            چو فرهاد و برزين جنگ آوران‏

         چنين لشكرى سرفرازان جنگ            همه نيزه و تيغ هندى بچنگ‏

         همه يك سر از جاى برخاستند            بسان پلنگان بياراستند

         بدان گونه شد گيو در كارزار            چو شيرى كه گم كرده باشد شكار

         پس و پيش هر سو همى كوفت گرز            دو تا كرد بسيار بالاى برز

         رميدند ازو رزمسازان چين            بشد خيره سالار توران زمين‏

         ز رستم بترسيد افراسياب            نكرد ايچ بر كينه جستن شتاب‏

         پس لشكر اندر همى راند گرم            گوان را ز لشكر همى خواند نرم‏

         ز توران فراوان سران كشته شد            سر بخت گردنكشان گشته شد

         ز پيران بپرسيد افراسياب            كه اين دشت رزمست گر جاى خواب‏

         كه در رزم جستن دليران بديم            سگالش گرفتيم و شيران بديم‏

         كنون دشت روباه بينم همى            ز رزم آز كوتاه بينم همى‏

         ز مردان توران خنيده تويى            جهان جوى و هم رزمديده تويى‏

         سنان را بتندى يكى برگراى            برو زود زيشان بپرداز جاى‏

         چو پيروزگر باشى ايران تراست            تن پيل و چنگال شيران تراست‏

         چو پيران ز افراسياب اين شنيد            چو از باد آتش دلش بر دميد

         بسيچيد با نامور ده هزار            ز تركان دليران خنجر گذار

         چو آتش بيامد بر پيل تن            كزو بود نيروى جنگ و شكن‏

         تهمتن بلبها برآورده كف            تو گفتى كه بستد ز خورشيد تف‏

         بر انگيخت اسپ و بر آمد خروش            بران سان كه دريا بر آيد بجوش‏

         سپر بر سر و تيغ هندى بمشت            ازان نامداران دو بهره بكشت‏

داستان جنگ هفت گردان‏

          چه گفت آن سراينده مرد دلير            كه ناگه بر آويخت با نرّه شير

         كه گر نام مردى بجويى همى            رخ تيغ هندى بشويى همى‏

         ز بدها نبايدت پرهيز كرد            كه پيش آيدت روز ننگ و نبرد

         زمانه چو آمد بتنگى فراز            هم از تو نگردد به پرهيز باز

         چو همره كنى جنگ را با خرد            دليرت ز جنگ آوران نشمرد

         خرد را و دين را رهى ديگرست            سخنهاى نيكو به بند اندرست‏

         كنون از ره رستم جنگجوى            يكى داستانست با رنگ و بوى‏

         شنيدم كه روزى گو پيل تن            يكى سور كرد از در انجمن‏

         بجايى كجا نام او بد نوند            بدو اندرون كاخهاى بلند

         كجا آذر تيز برزين كنون            بدانجا فرو زد همى رهنمون‏

         بزرگان ايران بدان بزمگاه            شدند انجمن نامور يك سپاه‏

         چو طوس و چو گودرز كشوادگان            چو بهرام و چون گيو آزادگان‏

         چو گرگين و چون زنگه شاوران            چو گستهم و خرّاد جنگ آوران‏

         چو برزين گردنكش تيغ زن            گرازه كجا بد سر انجمن‏

         ابا هر يك از مهتران مرد چند            يكى لشكرى نامدار ارجمند

         نياسود لشكر زمانى ز كار            ز چوگان و تير و نبيد و شكار

         بمستى چنين گفت يك روز گيو            برستم كه اى نامبردار نيو

         گرايدون كه راى شكار آيدت            چو يوز دونده بكار آيدت‏

         بنخچيرگاه رد افراسياب            بپوشيم تابان رخ آفتاب‏

         ز گرد سواران و از يوز و باز            بگيريم آرام روز دراز

         بگور تگاور كمند افگنيم            بشمشير بر شير بند افگنيم‏

         بدان دشت توران شكارى كنيم            كه اندر جهان يادگارى كنيم‏

         بدو گفت رستم كه بى‏كام تو            مبادا گذر تا سرانجام تو

         سحرگه بدان دشت توران شويم            ز نخچير و از تاختن نغنويم‏

         ببودند يك سر برين هم سخن            كسى راى ديگر نيفگند بن‏

         سحرگه چو از خواب برخاستند            بران آرزو رفتن آراستند

         برفتند با باز و شاهين و مهد            گرازنده و شاد تا رود شهد

         بنخچيرگاه رد افراسياب            ز يك دست ريگ و ز يك دست آب‏

         دگر سو سرخس و بيابانش پيش            گله گشته بر دشت آهو و ميش‏

         همه دشت پر خرگه و خيمه گشت            از انبوه آهو سراسيمه گشت‏

         ز درّنده شيران زمين شد تهى            به پرّنده مرغان رسيد آگهى‏

         تلى هر سويى مرغ و نخجير بود            اگر كشته گر خسته تير بود

         ز خنده نياسود لب يك زمان            ببودند روشن دل و شادمان‏

         بيك هفته زين گونه با مى بدست            گهى تاختن گه نشاط نشست‏

         بهشتم تهمتن بيامد پگاه            يكى راى شايسته زد با سپاه‏

         چنين گفت رستم بدان سركشان            بدان گرزداران مردم كشان‏

         كه از ما بافراسياب اين زمان            همانا رسيد آگهى بى‏گمان‏

         يكى چاره سازد بيايد بجنگ            كند دشت نخچير بر يوز تنگ‏

         ببايد طلايه بره بر يكى            كه چون آگهى يابد او اندكى‏

         بيايد دهد آگهى از سپاه            نبايد كه گيرد بد انديش راه‏

         گرازه بزه بر نهاده كمان            بيامد بران كار بسته ميان‏

         سپه را كه چون او نگهدار بود            همه چاره دشمنان خوار بود

         بنخچير و خوردن نهادند روى            نكردند كس ياد پرخاش جوى‏

         پس آگاهى آمد بافراسياب            از يشان شب تيره هنگام خواب‏

         ز لشكر جهان ديدگان را بخواند            ز رستم بسى داستانها براند

         و زان هفت گرد سوار دلير            كه بودند هر يك بكردار شير

         كه ما را ببايد كنون ساختن            بناگاه بردن يكى تاختن‏

         گر اين هفت يل را بچنگ آوريم            جهان پيش كاوس تنگ آوريم‏

         بكردار نخچير بايد شدن            بناگاه لشكر بر ايشان زدن‏

         گزين كرد شمشير زن سى هزار            همه رزمجو از در كارزار

         چنين گفت با نامداران جنگ            كه ما را كنون نيست جاى درنگ‏

         براه بيابان برون تاختند            همه جنگ را گردن افراختند

         ز هر سو فرستاد بى‏مر سپاه            بدان سركشان تا بگيرند راه‏

         گرازه چو گرد سپه را بديد            بيامد سپه را همه بنگريد

         بديد آنك شد روى گيتى سياه            درفش سپهدار توران سپاه‏

         از آنجا چو باد دمان گشت باز            تو گفتى بزخم اندر آمد گراز

         بيامد دمان تا به نخچيرگاه            تهمتن همى خورد مى با سپاه‏

         چنين گفت با رستم شير مرد            كه برخيز و از خرّمى باز گرد

         كه چندان سپاهست كاندازه نيست            ز لشكر بلندى و پستى يكيست‏

         درفش جفا پيشه افراسياب            همى تابد از گرد چون آفتاب‏

         چو بشنيد رستم بخنديد سخت            بدو گفت با ماست پيروز بخت‏

         تو از شاه تركان چه ترسى چنين            ز گرد سواران توران زمين‏

         سپاهش فزون نيست از صد هزار            عنان پيچ و بر گستوانور سوار

         بدين دشت كين بر گر از ما يكيست            همى جنگ تركان بچشم اندكيست‏

         شده هفت گرد سوار انجمن            چنين نامبردار و شمشير زن‏

         يكى باشد از ما و زيشان هزار            سپه چند بايد ز تركان شمار

         برين دشت اگر ويژه تنها منم            كه بر پشت گلرنگ در جوشنم‏

         چنو كينه خواهى بيايد مرا            از ايران سپاهى نبايد مرا

         تو اى مى‏گسار از مى بابلى            بپيماى تا سر يكى بلبلى‏

         بپيمود مى ساقى و داد زود            تهمتن شد از دادنش شاد زود

         بكف بر نهاد آن درخشنده جام            نخستين ز كاوس كى برد نام‏

         كه شاه زمانه مرا ياد باد            هميشه برو بومش آباد باد

         ازان پس تهمتن زمين داد بوس            چنين گفت كين باده بر ياد طوس‏

         سران جهاندار بر خاستند            ابا پهلوان خواهش آراستند

         كه ما را بدين جام مى جاى نيست            بمى با تو ابليس را پاى نيست‏

         مى و گرز يك زخم و ميدان جنگ            جز از تو كسى را نيامد بچنگ‏

         مى بابلى سرخ در جام زرد            تهمتن بروى زواره بخورد

         زواره چو بلبل بكف بر نهاد            هم از شاه كاوس كى كرد ياد

         بخورد و ببوسيد روى زمين            تهمتن بر و بر گرفت آفرين‏

         كه جام برادر برادر خورد            هژبر آنك او جام مى بشكرد

باز آوردن رستم كاوس را

          همى كرد پوزش ز بهر گناه            مر او را همى جست هر سو سپاه‏

         خبر يافت زو رستم و گيو و طوس            برفتند با لشكرى گشن و كوس‏

         برستم چنين گفت گودرز پير            كه تا كرد مادر مرا سير شير

         همى بينم اندر جهان تاج و تخت            كيان و بزرگان بيدار بخت‏

         چو كاوس نشنيدم اندر جهان            نديدم كس از كهتران و مهان‏

         خرد نيست او را نه دانش نه راى            نه هوشش بجايست و نه دل بجاى‏

         رسيدند پس پهلوانان بدوى            نكوهش‏گر و تيز و پرخاش جوى‏

         بدو گفت گودرز بيمارستان            ترا جاى زيباتر از شارستان‏

         بدشمن دهى هر زمان جاى خويش            نگويى بكس بيهده راى خويش‏

         سه بارت چنين رنج و سختى فتاد            سرت ز آزمايش نگشت اوستاد

         كشيدى سپه را بمازندران            نگر تا چه سختى رسيد اندران‏

         دگر باره مهمان دشمن شدى            صنم بودى اكنون برهمن شدى‏

         بگيتى جز از پاك يزدان نماند            كه منشور تيغ ترا بر نخواند

         بجنگ زمين سربسر تاختى            كنون باسمان نيز پرداختى‏

         پس از تو بدين داستانى كنند            كه شاهى بر آمد بچرخ بلند

         كه تا ماه و خورشيد را بنگرد            ستاره يكايك همى بشمرد

         همان كن كه بيدار شاهان كنند            ستاينده و نيك خواهان كنند

         جز از بندگى پيش يزدان مجوى            مزن دست در نيك و بد جز بدوى‏

         چنين داد پاسخ كه از راستى            نيايد بكار اندرون كاستى‏

         همى داد گفتى و بيداد نيست            ز نام تو جان من آزاد نيست‏

         فرو ماند كاوس و تشوير خورد            ازان نامداران روز نبرد

         بسيچيد و اندر عمارى نشست            پشيمانى و درد بودش بدست‏

         چو آمد بر تخت و گاه بلند            دلش بود زان كار مانده نژند

         چهل روز بر پيش يزدان بپاى            بپيمود خاك و بپرداخت جاى‏

         همى ريخت از ديدگان آب زرد            همى از جهان آفرين ياد كرد

         ز شرم از در كاخ بيرون نرفت            همى پوست گفتى بروبر بكفت‏

         همى ريخت از ديده پالوده خون            همى خواست آمرزش رهنمون‏

         ز شرم دليران منش كرد پست            خرام و در بار دادن ببست‏

         پشيمان شد و درد بگزيد و رنج            نهاده ببخشيد بسيار گنج‏

         همى رخ بماليد بر تيره خاك            نيايش كنان پيش يزدان پاك‏

         چو بگذشت يك چند گريان چنين            ببخشود بر وى جهان آفرين‏

         يكى داد نو ساخت اندر جهان            كه تابنده شد بر كهان و مهان‏

         جهان گفتى از داد ديبا شدست            همان شاه بر گاه زيبا شدست‏

         ز هر كشورى نامور مهترى            كه بر سر نهادى بلند افسرى‏

         بدرگاه كاوس شاه آمدند            و زان سر كشيدن براه آمدند

         زمانه چنان شد كه بود از نخست            بآب وفا روى خسرو بشست‏

         همه مهتران كهتر او شدند            پرستنده و چاكر او شدند

         كجا پادشا دادگر بود و بس            نيازش نيايد بفريادرس‏

         بدين داستان گفتم آنكم شنود            كنون رزم رستم ببايد سرود

گمراه كردن اهريمن كاوس را و گمراه كردن اهريمن كاوس را و به آسمان رفتن كاوس

          چنان بد كه ابليس روزى پگاه            يكى انجمن كرد پنهان ز شاه‏

         بديوان چنين گفت كامروز كار            برنج و بسختيست با شهريار

         يكى ديو بايد كنون نغز دست            كه داند ز هر گونه راى و نشست‏

         شود جان كاوس بى‏ره كند            بديوان برين رنج كوته كند

         بگرداندش سر ز يزدان پاك            فشاند بر آن فرّ زيباش خاك‏

         شنيدند و بر دل گرفتند ياد            كس از بيم كاوس پاسخ نداد

         يكى ديو دژخيم بر پاى خاست            چنين گفت كين چرب دستى مراست‏

         غلامى بياراست از خويشتن            سخن‏گوى و شايسته انجمن‏

         همى بود تا يك زمان شهريار            ز پهلو برون شد ز بهر شكار

         بيامد بر او زمين بوس داد            يكى دسته گل بكاوس داد

         چنين گفت كين فرّ زيباى تو            همى چرخ گردان سزد جاى تو

         بكام تو شد روى گيتى همه            شبانى و گردنكشان چون رمه‏

         يكى كار ماندست كاندر جهان            نشان تو هرگز نگردد نهان‏

         چه دارد همى آفتاب از تو راز            كه چون گردد اندر نشيب و فراز

         چگونست ماه و شب و روز چيست            برين گردش چرخ سالار كيست‏

         دل شاه ازان ديو بى‏راه شد            روانش ز انديشه كوتاه شد

         گمانش چنان شد كه گردان سپهر            بگيتى مر او را نمودست چهر

         ندانست كين چرخ را مايه نيست            ستاره فراوان و ايزد يكيست‏

         همه زير فرمانش بيچاره‏اند            كه با سوزش و جنگ و پتياره‏اند

         جهان آفرين بى‏نيازست ازين            ز بهر تو بايد سپهر و زمين‏

         پر انديشه شد جان آن پادشا            كه تا چون شود بى‏پر اندر هوا

         ز دانندگان بس بپرسيد شاه            كزين خاك چندست تا چرخ ماه‏

         ستاره شمر گفت و خسرو شنيد            يكى كژّ و ناخوب چاره گزيد

         بفرمود پس تا بهنگام خواب            برفتند سوى نشيم عقاب‏

         ازان بچّه بسيار برداشتند            بهر خانه بر دو بگذاشتند

         همى پرورانيدشان سال و ماه            بمرغ و بگوشت بره چندگاه‏

         چو نيرو گرفتند هر يك چو شير            بدان سان كه غرم آوريدند زير

         ز عود قمارى يكى تخت كرد            سر درزها را بزر سخت كرد

         بپهلوش بر نيزهاى دراز            ببست و بران گونه بر كرد ساز

         بياويخت از نيزه ران بره            ببست اندر انديشه دل يك سره‏

         ازان پس عقاب دلاور چهار            بياورد و بر تخت بست استوار

         نشست از بر تخت كاوس شاه            كه اهريمنش برده بد دل ز راه‏

         چو شد گرسنه تيز پرّان عقاب            سوى گوشت كردند هر يك شتاب‏

         ز روى زمين تخت برداشتند            ز هامون بابر اندر افراشتند

         بدان حد كه رويشان بود نيرو بجاى            سوى گوشت كردند آهنگ و راى‏

         شنيدم كه كاوس شد بر فلك            همى رفت تا بر رسد بر ملك‏

         دگر گفت ازان رفت بر آسمان            كه تا جنگ سازد بتير و كمان‏

         ز هر گونه هست آواز اين            نداند بجز پر خرد راز اين‏

         پريدند بسيار و ماندند باز            چنين باشد آن كس كه گيردش آز

         چو با مرغ پرّنده نيرو نماند            غمى گشت و پرها بخوى در نشاند

         نگونسار گشتند ز ابر سياه            كشان بر زمين از هوا تخت شاه‏

         سوى بيشه شير چين آمدند            بآمل بروى زمين آمدند

         نكردش تباه از شگفتى جهان            همى بودنى داشت اندر نهان‏

         سياوش زو خواست كايد پديد            ببايست لختى چميد و چريد

         بجاى بزرگى و تخت نشست            پشيمانى و درد بودش بدست‏

         بمانده ببيشه درون زار و خوار            نيايش همى كرد با كردگار

آراستن كاوس گيتى را

          بيامد سوى پارس كاوس كى            جهانى بشادى نوافگند پى‏

         بياراست تخت و بگسترد داد            بشادى و خوردن دل اندر نهاد

         فرستاد هر سو يكى پهلوان            جهاندار و بيدار و روشن روان‏

         بمرو و نشاپور و بلخ و هرى            فرستاد بر هر سويى لشكرى‏

         جهانى پر از داد شد يك سره            همى روى بر تافت گرگ از بره‏

         ز بس گنج و زيبايى و فرّهى             پرى و دد و دام گشتش رهى‏

         مهان پيش كاوس كهتر شدند            همه تاج دارانش لشكر شدند

         جهان پهلوانى برستم سپرد            همه روزگار بهى زو شمرد

         يكى خانه كرد اندر البرز كوه            كه ديو اندران رنجها شد ستوه‏

         بفرمود كز سنگ خارا كنند            دو خانه برو هر يكى ده كمند

         بياراست آخُر بسنگ اندرون            ز پولاد ميخ و ز خارا ستون‏

         ببستند اسپان جنگى بدوى            هم اشتر عمارى كش و راه جوى‏

         دو خانه دگر ز آبگينه بساخت            زبرجد بهر جايش اندر نشاخت‏

         چنان ساخت جاى خرام و خورش            كه تن يابد از خوردنى پرورش‏

         دو خانه ز بهر سليح نبرد            بفرمود كز نقره خام كرد

         يكى كاخ زرّين ز بهر نشست            بر آورد و بالاش داده دو شست‏

         نبودى تموز ايچ پيدا ز دى            هوا عنبرين بود و بارانش مى‏

         بايوانش ياقوت برده بكار            ز پيروزه كرده بروبر نگار

         همه ساله روشن بهاران بدى            گلان چون رخ غمگساران بدى‏

         ز درد و غم و رنج دل دور بود            بدى را تن ديو رنجور بود

         بخواب اندر آمد بد روزگار            ز خوبى و از داد آموزگار

         برنجش گرفتار ديوان بدند            ز بادافره او غريوان بدند

         پيغام فرستادن كاوس به نزديك قيصر روم و افراسياب‏

          فرستاده شد نزد قيصر ز شاه            سوارى كه اندر نور ديد راه‏

         بفرمود كز نامداران روم            كسى كو بنازد بران مرز و بوم‏

         جهان ديده بايد عنان دار كس            سنان و سپر بايدش يار بس‏

         چنين لشكرى بايد از مرز روم            كه آيند با من بآباد بوم‏

         پس آگاهى آمد ز هاماوران            بدشت سواران نيزه‏وران‏

         كه رستم بمصر و ببربر چه كرد            بران شهرياران بروز نبرد

         دليرى بجستند گرد و سوار            عنان پيچ و مرد افگن و نيزه دار

         نوشتند نامه يكى مردوار            سخنهاى شايسته و آبدار

         كه ما شاه را چاكر و بنده‏ايم            بفرمان و رايش همه زنده‏ايم‏

         چو از گرگساران بيامد سپاه            كه جويند گاه سرافراز شاه‏

         دل ما شد از كار ايشان بدرد            كه دلشان چنين برترى ياد كرد

         همى تاج او خواست افراسياب            ز راه خرد سرش گشته شتاب‏

         برفتيم با نيزه‏هاى دراز            برو تلخ كرديم آرام و ناز

         از يشان و از ما بسى كشته شد            زمانه بهر نيك و بد گشته شد

         كنون كآمد از كار او آگهى            كه تازه شد آن تخت شاهنشهى‏

         همه نامداران شمشير زن            برين كينه گه بر شدند انجمن‏

         چو شه بر گرايد ز بربر عنان            بگردن بر آريم يك سر سنان‏

         زمين كوه تا كوه پر خون كنيم            ز دشمن بيابان چو جيحون كنيم‏

         فرستاده تازى بر افگند و رفت            ببربرستان روى بنهاد و تفت‏

         چو نامه بر شاه ايران رسيد            بران گونه گفتار بايسته ديد

         از يشان پسند آمدش كار كرد            بافراسياب آن زمان نامه كرد

         كه ايران بپرداز و بيشى مجوى            سر ما شد از تو پر از گفت و گوى‏

         ترا شهر توران بسندست خود            بخيره همى دست يازى ببد

         فزونى مجوى ار شدى بى‏نياز            كه درد آردت پيش رنج دراز

         ترا كهترى كار بستن نكوست            نگه داشتن بر تن خويش پوست‏

         ندانى كه ايران نشست منست            جهان سربسر زير دست منست‏

         پلنگ ژيان گر چه باشد دلير            نيارد شدن پيش چنگال شير

         چو آگاهى آمد بافراسياب            سرش پر ز كين گشت و دل پر شتاب‏

         فرستاد پاسخش كين گفت و گوى            نزيبد جز از مردم زشت‏خوى‏

         ترا گر سزا بودى ايران بدان            نيازت نبودى بمازندران‏

         چنين گفت كايران دو رويه مراست            ببايد شنيدن سخنهاى راست‏

         كه پور فريدون نياى منست            همه شهر ايران سراى منست‏

         و ديگر ببازوى شمشير زن            تهى كردم از تازيان انجمن‏

         بشمشير بستانم از كوه تيغ            عقاب اندر آرم ز تاريك ميغ‏

         كنون آمدم جنگ را ساخته            درفش درفشان بر افراخته‏

         فرستاده برگشت مانند باد            سخنها بكاوس كى كرد ياد

         چو بشنيد كاوس گفتار اوى            بياراست لشكر بپيكار اوى‏

         ز بربر بيامد سوى سوريان            يكى لشكرى بى‏كران و ميان‏

         بجنگش بياراست افراسياب            بگردون همى خاك بر زد ز آب‏

         جهان كر شد از ناله بوق و كوس            زمين آهنين شد هوا آبنوس‏

         ز زخم تبرزين و از بس ترنگ            همى موج خون خاست از دشت جنگ‏

         سر بخت گردان افراسياب            بران رزم گاه اندر آمد بخواب‏

         دو بهره ز توران سپه كشته شد            سر سركشان پاك برگشته شد

         سپهدار چون كار زان گونه ديد            بى‏آتش بجوشيد همچون نبيد

         بآواز گفت اى دليران من            گزيده يلان نرّه شيران من‏

         شما را ز بهر چنين روزگار            همى پرورانيدم اندر كنار

         بكوشيد و هم پشت جنگ آوريد            جهان را بكاوس تنگ آوريد

         يلان را بژوپين و خنجر زنيد            دليرانشان سربسر بفگنيد

         همان سگزى رستم شير دل            كه از شير بستد بشمشير دل‏

         بود كز دليرى ببند آوريد            سرش را بدام گزند آوريد

         هر آن كس كه او را بروز نبرد            ز زين پلنگ اندر آرد بگرد

         دهم دختر خويش و شاهى و را            بر آرم سر از برج ماهى و را

         چو تركان شنيدند گفتار اوى            سراسر سوى رزم كردند روى‏

         بشد تيز با لشكر سوريان            بدان سود جستن سر آمد زيان‏

         چو روشن زمانه بران گونه ديد            از انجا سوى شهر توران كشيد

         دلش خسته و كشته لشكر دو بهر            همى نوش جست از جهان يافت زهر

رزم كردن رستم با سه شاه و رها شدن كاوس از بند

          دگر روز لشكر بياراستند            درفش از دو رويه بپيراستند

         بهاماوران بود صد ژنده پيل            يكى لشكرى ساخته بر دو ميل‏

         از آواى گردان بتوفيد كوه            زمين آمد از نعل اسپان ستوه‏

         تو گفتى جهان سربسر آهنست            وگر كوه البرز در جوشنست‏

         پس پشت پيلان درفشان درفش            بگرد اندرون سرخ و زرد و بنفش‏

         بدرّيد چنگ و دل شير نر            عقاب دلاور بيفگند پر

         همى ابر بگداخت اندر هوا            برابر كه ديد ايستادن روا

         سپهبد چو لشكر بهامون كشيد            سپاه سه شاه و سه كشور بديد

         چنين گفت با لشكر سرفراز            كه از نيزه مژگان مداريد باز

         بش و يال بينيد و اسپ و عنان            دو ديده نهاده بنوك سنان‏

         اگر صد هزارند و ما صد سوار            فزونى‏ء لشكر نيايد بكار

         بر آمد درخشيدن تير و خشت            تو گفتى هوا بر زمين لاله كشت‏

         ز خون دشت گفتى ميستان شدست            ز نيزه هوا چون نيستان شدست‏

         بريده ز هر سو سر ترك دار            پراگنده خفتان همه دشت و غار

         تهمتن مران رخش را تيز كرد            ز خون فرومايه پرهيز كرد

         همى تاخت اندر پى شاه شام            بينداخت از باد خمّيده خام‏

         ميانش بحلقه در آورد گرد            تو گفتى خم اندر ميانش فسرد

         ز زين بر گرفتش بكردار گوى            چو چوگان بزخم اندر آمد بدوى‏

         بيفگند و فرهاد دستش ببست            گرفتار شد نامبردار شست‏

         ز خون خاك دريا شد و دشت كوه            ز بس كشته افگنده از هر گروه‏

         شه بربرستان بچنگ گراز            گرفتار شد با چهل رزم ساز

         ز كشته زمين گشت مانند كوه            همان شاه هاماوران شد ستوه‏

         به پيمان كه كاوس را با سران            بر رستم آرد ز هاماوران‏

         سراپرده و گنج و تاج و گهر            پرستنده و تخت و زرّين كمر

         برين بر نهادند و برخاستند            سه كشور سراسر بياراستند

         چو از دژ رها كرد كاوس را            همان گيو و گودرز و هم طوس را

         سليح سه كشور سه گنج سه شاه            سراپرده و لشكر و تاج و گاه‏

         سپهبد جزين خواسته هرچ ديد            بگنج سپهدار ايران كشيد

         بياراست كاوس خورشيدفر            بديباى رومى يكى مهد زر

         ز پيروزه پيكر ز ياقوت گاه            گهر بافته بر جليل سياه‏

         يكى اسپ رهوار زير اندرش            لگامى بزر آژده بر سرش‏

         همه چوب بالاش از عود تر            برو بافته چند گونه گهر

         بسودابه فرمود كاندر نشين            نشست و بخورشيد كرد آفرين‏

         بلشكرگه آورد لشكر ز شهر            ز گيتى برين گونه جويند بهر

         سپاهش فزون شد ز سيصد هزار            زره دار و برگستوانور سوار

         برو انجمن شد ز بربر سوار            ز مصر و ز هاماوران صد هزار    

      بيامد گران لشكرى بربرى            سواران جنگ آور لشكرى‏