خشم گرفتن كاوس بر رستم‏

        گرازان بدرگاه شاه آمدند            گشاده دل و نيك خواه آمدند

چو رفتند و بردند پيشش نماز            بر آشفت و پاسخ نداد ايچ باز

يكى بانگ بر زد بگيو از نخست            پس آنگاه شرم از دو ديده بشست‏

كه رستم كه باشد كه فرمان من            كند پست و پيچد ز پيمان من‏

بگير و ببر زنده بردار كن            وزو نيز با من مگردان سخن‏

ز گفتار او گيو را دل بخست            كه بردى برستم بران گونه دست‏

برآشفت با گيو و با پيل تن            فرو ماند خيره همه انجمن‏

بفرمود پس طوس را شهريار            كه رو هر دو را زنده بر كن بدار

خود از جاى بر خاست كاوس كى            بر افروخت بر سان آتش زنى‏

بشد طوس و دست تهمتن گرفت            بدو مانده پرخاش جويان شگفت‏

كه از پيش كاوس بيرون برد            مگر كاندر آن تيزى افسون برد

تهمتن بر آشفت با شهريار            كه چندين مدار آتش اندر كنار

همه كارت از يكدگر بدترست            ترا شهريارى نه اندر خورست‏

تو سهراب را زنده بر دار كن            پر آشوب و بدخواه را خوار كن‏

بزد تند يك دست بر دست طوس            تو گفتى ز پيل ژيان يافت كوس‏

ز بالا نگون اندر آمد بسر            برو كرد رستم بتندى گذر

بدر شد بخشم اندر آمد برخش            منم گفت شيراوژن و تاج بخش‏

چو خشم آورم شاه كاؤس كيست            چرا دست يازد بمن طوس كيست‏

زمين بنده و رخش گاه منست            نگين گرز و مغفر كلاه منست‏

شب تيره از تيغ رخشان كنم            به آوردگه بر سر افشان كنم‏

سر نيزه و تيغ يار من‏اند            دو بازو و دل شهريار من‏اند

چه آزاردم او نه من بنده‏ام            يكى بنده آفريننده‏ام‏

بايران ار ايدون كه سهراب گرد            بيايد نماند بزرگ و نه خرد

شما هر كسى چاره جان كنيد            خرد را بدين كار پيچان كنيد

بايران نبينيد ازين پس مرا            شما را زمين پر كرگس مرا

غمى شد دل نامداران همه            كه رستم شبان بود و ايشان رمه‏

بگودرز گفتند كين كار تست            شكسته بدست تو گردد درست‏

سپهبد جز از تو سخن نشنود            همى بخت تو زين سخن نغنود

بنزديك اين شاه ديوانه رو            و زين در سخن ياد كن نو بنو

سخنهاى چرب و دراز آورى            مگر بخت گم بوده باز آورى‏

سپهدار گودرز كشواد رفت            بنزديك خسرو خراميد تفت‏

بكاوس كى گفت رستم چه كرد            كز ايران بر آوردى امروز گرد

فراموش كردى ز هاماوران            و زان كار ديوان مازندران‏

كه گويى ورا زنده بر دار كن            ز شاهان نبايد گزافه سخن‏

چو او رفت و آمد سپاهى بزرگ            يكى پهلوانى بكردار گرگ‏

كه دارى كه با او بدشت نبرد            شود بر فشاند برو تيره گرد

يلان ترا سر بسر گژدهم            شنيدست و ديدست از بيش و كم‏

همى گويد آن روز هرگز مباد            كه با او سوارى كند رزم ياد

كسى را كه جنگى چو رستم بود            بيازارد او را خرد كم بود

چو بشنيد گفتار گودرز شاه            بدانست كو دارد آيين و راه‏

پشيمان بشد زان كجا گفته بود            ببيهودگى مغزش آشفته بود

بگودرز گفت اين سخن در خورست            لب پير با پند نيكوترست‏

خردمند بايد دل پادشا            كه تيزى و تندى نيارد بها

شما را ببايد بر او شدن            بخوبى بسى داستانها زدن‏

سرش كردن از تيزى من تهى            نمودن بدو روزگار بهى‏

چو گودرز برخاست از پيش اوى            پس پهلوان تيز بنهاد روى‏

برفتند با او سران سپاه            پس رستم اندر گرفتند راه‏

چو ديدند گرد گو پيل تن            همه نامداران شدند انجمن‏

ستايش گرفتند بر پهلوان            كه جاويد بادى و روشن روان‏

جهان سربسر زير پاى تو باد            هميشه سر تخت جاى تو باد

تو دانى كه كاؤس را مغز نيست            بتيزى سخن گفتنش نغز نيست‏

بجوشد همانگه پشيمان شود            بخوبى ز سر باز پيمان شود

تهمتن گر آزرده گردد ز شاه            هم ايرانيان را نباشد گناه‏

هم او زان سخنها پشيمان شدست            ز تندى بخايد همى پشت دست‏

تهمتن چنين پاسخ آورد باز            كه هستم ز كاؤس كى بى‏نياز

مرا تخت زين باشد و تاج ترگ            قبا جوشن و دل نهاده بمرگ‏

چرا دارم از خشم كاؤس باك            چه كاؤس پيشم چه يك مشت خاك‏

سرم گشت سير و دلم كرد بس            جز از پاك يزدان نترسم ز كس‏

ز گفتار چون سير گشت انجمن            چنين گفت گودرز با پيل تن‏

كه شهر و دليران و لشكر گمان            بديگر سخنها برند اين زمان‏

كزين ترك ترسنده شد سرفراز            همى رفت زين گونه چندى براز

كه چونان كه گژدهم داد آگهى            همه بوم و بر كرد بايد تهى‏

چو رستم همى زو بترسد بجنگ            مرا و ترا نيست جاى درنگ‏

از آشفتن شاه و پيگار اوى            بديدم بدرگاه بر گفت‏وگوى‏

ز سهراب يل رفت يك سر سخن            چنين پشت بر شاه ايران مكن‏

چنين بر شده نامت اندر جهان            بدين بازگشتن مگردان نهان‏

و ديگر كه تنگ اندر آمد سپاه            مكن تيره بر خيره اين تاج و گاه‏

برستم بر اين داستانها بخواند            تهمتن چو بشنيد خيره بماند

بدو گفت اگر بيم دارد دلم            نخواهم كه باشد ز تن بگسلم‏

ازين ننگ برگشت و آمد براه            گرازان و پويان بنزديك شاه‏

چو در شد ز در شاه بر پاى خاست            بسى پوزش اندر گذشته بخواست‏

كه تندى مرا گوهرست و سرشت            چنان زيست بايد كه يزدان بكشت‏

وزين ناسگاليده بدخواه نو            دلم گشت باريك چون ماه نو

بدين چاره جستن ترا خواستم            چو دير آمدى تندى آراستم‏

چو آزرده گشتى تو اى پيل تن            پشيمان شدم خاكم اندر دهن‏

بدو گفت رستم كه گيهان تراست            همه كهترانيم و فرمان تراست‏

كنون آمدم تا چه فرمان دهى            روانت ز دانش مبادا تهى‏

بدو گفت كاؤس كامروز بزم            گزينيم و فردا بسازيم رزم‏

بياراست رامشگهى شاهوار            شد ايوان بكردار باغ بهار

ز آواز ابريشم و بانگ ناى            سمن عارضان پيش خسرو بپاى‏

همى باده خوردند تا نيم شب            ز خنياگران بر گشاده دو لب

 نامه كاوس به رستم و خواندن او از زابلستان‏

        يكى نامه فرمود پس شهريار            نوشتن بر رستم نامدار

نخست آفرين كرد بر كردگار            جهاندار و پرورده روزگار

دگر آفرين كرد بر پهلوان            كه بيدار دل باش و روشن روان‏

دل و پشت گردان ايران تويى            بچنگال و نيروى شيران تويى‏

گشاينده بند هاماوران            ستاننده مرز مازندران‏

ز گرز تو خورشيد گريان شود            ز تيغ تو ناهيد بريان شود

چو گرد پى رخش تو نيل نيست            هم آورد تو در جهان پيل نيست‏

كمند تو بر شير بند افگند            سنان تو كوهى ز بن بركند

تويى از همه بد بايران پناه            ز تو بر فرازند گردان كلاه‏

گزاينده كارى بد آمد بپيش            كز انديشه آن دلم گشت ريش‏

نشستند گردان بپيشم بهم            چو خوانديم آن نامه گژدهم‏

چنان باد كاندر جهان جز تو كس            نباشد بهر كار فريادرس‏

بدان گونه ديدند گردان نيو            كه پيش تو آيد گرانمايه گيو

چو نامه بخوانى بروز و بشب            مكن داستان را گشاده دو لب‏

مگر با سواران بسيار هوش            ز زابل برانى برآرى خروش‏

بر اينسان كه گژدهم زو ياد كرد            نبايد جز از تو و را هم نبرد

بگيو آنگهى گفت بر سان دود            عنان تگاور ببايد بسود

ببايد كه نزديك رستم شوى            بزابل نمانى و گر نغنوى‏

اگر شب رسى روز را باز گرد            بگويش كه تنگ اندر آمد نبرد

 و گرنه فرازست اين مرد گرد            بد انديش را خوار نتوان شمرد

ازو نامه بستد بكردار آب            برفت و نجست ايچ آرام و خواب‏

چو نزديكى زابلستان رسيد            خروش طلايه بدستان رسيد

تهمتن پذيره شدش با سپاه            نهادند بر سر بزرگان كلاه‏

پياده شدش گيو و گردان بهم            هر آن كس كه بودند از بيش و كم‏

ز اسپ اندر آمد گو نامدار            از ايران بپرسيد و ز شهريار

ز ره سوى ايوان رستم شدند            ببودند يكبار و دم بر زدند

بگفت آنچ بشنيد و نامه بداد            ز سهراب چندى سخن كرد ياد

تهمتن چو بشنيد و نامه بخواند            بخنديد و زان كار خيره بماند

كه ماننده سام گرد از مهان            سوارى پديد آمد اندر جهان‏

از آزادگان اين نباشد شگفت            ز تركان چنين ياد نتوان گرفت‏

من از دخت شاه سمنگان يكى            پسر دارم و باشد او كودكى‏

هنوز آن گرامى نداند كه جنگ            توان كرد بايد گه نام و ننگ‏

فرستادمش زرّ و گوهر بسى            بر مادر او بدست كسى‏

چنين پاسخ آمد كه آن ارجمند            بسى بر نيايد كه گردد بلند

همى مى خورد با لب شير بوى            شود بى‏گمان زود پر خاشجوى‏

بباشيم يك روز و دم بر زنيم            يكى بر لب خشك نم بر زنيم‏

ازان پس گراييم نزديك شاه            بگردان ايران نماييم راه‏

مگر بخت رخشنده بيدار نيست            و گر نه چنين كار دشوار نيست‏

چو دريا بموج اندر آيد ز جاى            ندارد دم آتش تيز پاى‏

درفش مرا چون ببيند ز دور            دلش ماتم آرد بهنگام سور

بدين تيزى اندر نيايد بجنگ            نبايد گرفتن چنين كار تنگ‏

بمى دست بردند و مستان شدند            ز ياد سپهبد بدستان شدند

دگر روز شبگير هم پر خمار            بيامد تهمتن بر آراست كار

ز مستى هم آن روز باز ايستاد            دوم روز رفتن نيامدش ياد

سه ديگر سحرگه بياورد مى            نيامد ورا ياد كاوس كى‏

بروز چهارم بر آراست گيو            چنين گفت با گرد سالار نيو

كه كاوس تندست و هشيار نيست            هم اين داستان بر دلش خوار نيست‏

غمى بود ازين كار و دل پر شتاب            شده دور ازو خورد و آرام و خواب‏

بزابلستان گر درنگ آوريم            ز مى باز پيكار و جنگ آوريم‏

 شود شاه ايران بما خشمگين            ز ناپاك رايى در آيد بكين‏

بدو گفت رستم كه منديش ازين            كه با ما نشورد كس اندر زمين‏

بفرمود تا رخش را زين كنند            دم اندر دم ناى رويين كنند

سواران زابل شنيدند ناى            برفتند با ترگ و جوشن ز جاى

گرفتن سهراب دژ سپيد را

        چو خورشيد بر زد سر از تيره كوه            ميان را ببستند تركان گروه‏

سپهدار سهراب نيزه بدست            يكى باركش باره بر نشست‏

سوى باره آمد يكى بنگريد            بباره درون بس كسى را نديد

بيامد در دژ گشادند باز            نديدند در دژ يكى رزمساز

بفرمان همه پيش او آمدند            بجان هر كسى چاره جو آمدند

چو نامه بنزديك خسرو رسيد            غمى شد دلش كان سخنها شنيد

گرانمايگان را ز لشكر بخواند            وزين داستان چند گونه براند

نشستند با شاه ايران بهم            بزرگان لشكر همه بيش و كم‏

چو طوس و چو گودرز كشواد و گيو            چو گرگين و بهرام و فرهاد نيو

سپهدار نامه بر ايشان بخواند            بپرسيد بسيار و خيره بماند

چنين گفت با پهلوانان براز            كه اين كار گردد بما بر دراز

برين سان كه گژدهم گويد همى            از انديشه دل را بشويد همى‏

چه سازيم و درمان اين كار چيست            از ايران هم آورد اين مرد كيست‏

بر آن بر نهادند يك سر كه گيو            بزابل شود نزد سالار نيو

برستم رساند از اين آگهى            كه با بيم شد تخت شاهنشهى‏

گو پيل تن را بدين رزمگاه            بخواند كه اويست پشت سپاه‏

نشست آنگهى راى زد با دبير            كه كارى گزاينده بد ناگزير

نامه گژدهم به نزديك كاوس‏

         چو بر گشت سهراب گژدهم پير            بياورد و بنشاند مردى دبير

يكى نامه بنوشت نزديك شاه            برافگند پوينده مردى براه‏

نخست آفرين كرد بر كردگار            نمود آنگهى گردش روزگار

كه آمد بر ما سپاهى گران            همه رزم جويان كند آوران‏

يكى پهلوانى بپيش اندرون            كه سالش ده و دو نباشد فزون‏

ببالا ز سرو سهى برترست            چو خورشيد تابان بدو پيكرست‏

برش چون بر پيل و بالاش برز            نديدم كسى را چنان دست و گرز

چو شمشير هندى بچنگ آيدش            ز دريا و از كوه تنگ آيدش‏

چو آواز او رعد غرّنده نيست            چو بازوى او تيغ برّنده نيست‏

هجير دلاور ميان را ببست            يكى باره تيزتگ بر نشست‏

بشد پيش سهراب رزم آزماى            بر اسپش نديدم فزون زان بپاى‏

كه بر هم زند مژّه را جنگ جوى            گرايد ز بينى سوى مغز بوى‏

كه سهرابش از پشت زين بر گرفت            برش ماند زان بازو اندر شگفت‏

درستست و اكنون بزنهار اوست            پر انديشه جان از پى كار اوست‏

سواران تركان بسى ديده‏ام            عنان پيچ زين گونه نشنيده‏ام‏

مبادا كه او در ميان دو صف            يكى مرد جنگ‏آور آورد بكف‏

بران كوه بخشايش آرد زمين            كه او اسپ تازد برو روز كين‏

عنان‏دار چون او نديدست كس            تو گفتى كه سام سوارست و بس‏

بلنديش بر آسمان رفته گير            سر بخت گردان همه خفته گير

اگر خود شكيبيم يك چند نيز            نكوشيم و ديگر نگوييم چيز

اگر دم زند شهريار زمين            نراند سپاه و نسازد كمين‏

دژ و باره گيرد كه خود زور هست            نگيرد كسى دست او را بدست‏

كه اين باره را نيست پاياب اوى            درنگى شود شير ز اشتاب اوى‏

چو نامه بمهر اندر آمد بشب            فرستاده را جست و بگشاد لب‏

بگفتش چنان رو كه فردا پگاه            نبيند ترا هيچكس زان سپاه‏

فرستاد نامه سوى راه راست            پس نامه آنگاه بر پاى خاست‏

بنه بر نهاد و سر اندر كشيد            بران راه بى‏راه شد ناپديد

سوى شهر ايران نهادند روى            سپردند آن باره دژ بدوى

رزم سهراب با گردآفريد

         چو آگاه شد دختر گژدهم            كه سالار آن انجمن گشت كم‏

زنى بود برسان گردى سوار            هميشه بجنگ اندرون نامدار

كجا نام او بود گرد آفريد            زمانه ز مادر چنين ناوريد

چنان ننگش آمد ز كار هجير            كه شد لاله رنگش بكردار قير

بپوشيد درع سواران جنگ            نبود اندر آن كار جاى درنگ‏

نهان كرد گيسو بزير زره            بزد بر سر ترگ رومى گره‏

فرود آمد از دژ بكردار شير            كمر بر ميان بادپايى بزير

بپيش سپاه اندر آمد چو گرد            چو رعد خروشان يكى ويله كرد

كه گردان كدامند و جنگ آوران            دليران و كار آزموده سران‏

چو سهراب شيراوژن او را بديد            بخنديد و لب را بدندان گزيد

چنين گفت كامد دگر باره گور            بدام خداوند شمشير و زور

بپوشيد خفتان و بر سر نهاد            يكى ترگ چينى بكردار باد

بيامد دمان پيش گرد آفريد            چو دخت كمندافگن او را بديد

كمان را بزه كرد و بگشاد بر            نبد مرغ را پيش تيرش گذر

بسهراب بر تير باران گرفت            چپ و راست جنگ سواران گرفت‏

نگه كرد سهراب و آمدش ننگ            بر آشفت و تيز اندر آمد بجنگ‏

سپر بر سر آورد و بنهاد روى            ز پيكار خون اندر آمد بجوى‏

چو سهراب را ديد گرد آفريد            كه بر سان آتش همى بر دميد

كمان بزه را بباز و فگند            سمندش بر آمد بابر بلند

سر نيزه را سوى سهراب كرد            عنان و سنان را پر از تاب كرد

بر آشفت سهراب و شد چون پلنگ            چو بد خواه او چاره‏گر بد بجنگ‏

عنان برگراييد و برگاشت اسپ            بيامد بكردار آذرگشسپ‏

زدوده سنان آنگهى در ربود            در آمد بدو هم بكردار دود

بزد بر كمربند گرد آفريد            زره بر برش يك بيك بردريد

ز زين بر گرفتش بكردار گوى            چو چوگان بزخم اندر آيد بدوى‏

چو بر زين بپيچيد گرد آفريد            يكى تيغ تيز از ميان بر كشيد

بزد نيزه او بدو نيم كرد            نشست از بر اسپ و برخاست گرد

به آورد با او بسنده نبود            بپيچيد ازو روى و برگاشت زود

سپهبد عنان اژدها را سپرد            بخشم از جهان روشنايى ببرد

چو آمد خروشان بتنگ اندرش            بجنبيد و برداشت خود از سرش‏

رها شد ز بند زره موى اوى            درفشان چو خورشيد شد روى اوى‏

بدانست سهراب كو دخترست            سر و موى او از در افسرست‏

شگفت آمدش گفت از ايران سپاه            چنين دختر آيد به آوردگاه‏

سواران جنگى بروز نبرد            همانا بابر اندر آرند گرد

ز فتراك بگشاد پيچان كمند            بينداخت و آمد ميانش ببند

بدو گفت كز من رهايى مجوى            چرا جنگ جويى تو اى ماه روى‏

نيامد بدامم بسان تو گور            ز چنگم رهايى نيابى مشور

بدانست كاويخت گرد آفريد            مر آن را جز از چاره درمان نديد

بدو روى بنمود و گفت اى دلير            ميان دليران بكردار شير

دو لشكر نظاره برين جنگ ما            برين گرز و شمشير و آهنگ ما

كنون من گشايم چنين روى و موى            سپاه تو گردد پر از گفت و گوى‏

كه با دخترى او بدشت نبرد            بدين سان بابر اندر آورد گرد

نهانى بسازيم بهتر بود            خرد داشتن كار مهتر بود

ز بهر من آهو ز هر سو مخواه            ميان دو صف بر كشيده سپاه‏

كنون لشكر و دژ بفرمان تست            نبايد برين آشتى جنگ جست‏

دژ و گنج و دژبان سراسر تراست            چو آيى بدان ساز كت دل هواست‏

چو رخساره بنمود سهراب را            ز خوشاب بگشاد عناب را

يكى بوستان بد در اندر بهشت            ببالاى او سرو دهقان نكشت‏

دو چشمش گوزن و دو ابرو كمان            تو گفتى همى بشكفد هر زمان‏

بدو گفت كاكنون ازين بر مگرد            كه ديدى مرا روزگار نبرد

برين باره دژ دل اندر مبند            كه اين نيست برتر ز ابر بلند

بپاى آورد زخم كوپال من            نراند كسى نيزه بر يال من‏

عنان را بپيچيد گرد آفريد            سمند سر افراز بر دژ كشيد

همى رفت و سهراب با او بهم            بيامد بدرگاه دژ گژدهم‏

در باره بگشاد گرد آفريد            تن خسته و بسته بر دژ كشيد

در دژ ببستند و غمگين شدند            پر از غم دل و ديده خونين شدند

ز آزار گرد آفريد و هجير            پر از درد بودند برنا و پير

بگفتند كاى نيكدل شير زن            پر از غم بد از تو دل انجمن‏

كه هم رزم جستى هم افسون و رنگ            نيامد ز كار تو بر دوده ننگ‏

بخنديد بسيار گرد آفريد            بباره بر آمد سپه بنگريد

چو سهراب را ديد بر پشت زين            چنين گفت كاى شاه تركان چين‏

چرا رنجه گشتى كنون باز گرد            هم از آمدن هم ز دشت نبرد

بخنديد و او را به افسوس گفت            كه تركان ز ايران نيابند جفت‏

چنين بود و روزى نبودت ز من            بدين درد غمگين مكن خويشتن‏

همانا كه تو خود ز تركان نه            كه جز بافرين بزرگان نه‏

بدان زور و بازوى و آن كتف و يال            ندارى كس از پهلوانان همال‏

و ليكن چو آگاهى آيد بشاه            كه آورد گردى ز توران سپاه‏

شهنشاه و رستم بجنبد ز جاى            شما با تهمتن نداريد پاى‏

نماند يكى زنده از لشكرت            ندانم چه آيد ز بد بر سرت‏

دريغ آيدم كين چنين يال و سفت            همى از پلنگان ببايد نهفت‏

ترا بهتر آيد كه فرمان كنى            رخ نامور سوى توران كنى‏

نباشى بس ايمن ببازوى خويش            خورد گاو نادان ز پهلوى خويش‏

چو بشنيد سهراب ننگ آمدش            كه آسان همى دژ بچنگ آمدش‏

بزير دژ اندر يكى جاى بود            كجا دژ بدان جاى بر پاى بود

بتاراج داد آن همه بوم و رست            بيكبارگى دست بد را بشست‏

چنين گفت كامروز بيگاه گشت            ز پيكارمان دست كوتاه گشت‏

برآرم بشبگير ازين باره گرد            ببينند آسيب روز نبرد

رسيدن سهراب به دژ سپيد

          جهانجوى چون نامه شاه خواند            ازان جايگه تيز لشكر براند

         كسى را نبد پاى با او بجنگ            اگر شير پيش آمدى گر پلنگ‏

         دژى بود كش خواندندى سپيد            بران دژ بد ايرانيان را اميد

         نگهبان دژ رزم ديده هجير            كه با زور و دل بود و با دار و گير

         هنوز آن زمان گستهم خرد بود            بخردى گراينده و گرد بود

         يكى خواهرش بود گرد و سوار            بدانديش و گردنكش و نامدار

         چو سهراب نزديكى دژ رسيد            هجير دلاور سپه را بديد

         نشست از بر باد پاى چو گرد            ز دژ رفت پويان بدشت نبرد

         چو سهراب جنگ آور او را بديد            بر آشفت و شمشير كين بر كشيد

         ز لشكر برون تاخت بر سان شير            بپيش هجير اندر آمد دلير

         چنين گفت با رزم ديده هجير            كه تنها بجنگ آمدى خيره خير

         چه مردى و نام و نژاد تو چيست            كه زاينده را بر تو بايد گريست‏

         هجيرش چنين داد پاسخ كه بس            بتركى نبايد مرا يار كس‏

         هجير دلير و سپهبد منم            سرت را هم اكنون ز تن بر كنم‏

         فرستم بنزديك شاه جهان            تنت را كنم زير گل در نهان‏

         بخنديد سهراب كين گفت و گوى            بگوش آمدش تيز بنهاد روى‏

         چنان نيزه بر نيزه بر ساختند            كه از يكدگر باز نشناختند

         يكى نيزه زد بر ميانش هجير            نيامد سنان اندر و جايگير

         سنان باز پس كرد سهراب شير            بن نيزه زد بر ميان دلير

         ز زين برگرفتش بكردار باد            نيامد همى زو بدلش ايچ ياد

         ز اسپ اندر آمد نشست از برش            همى خواست از تن بريدن سرش‏

         بپيچيد و برگشت بر دست راست            غمى شد ز سهراب و زنهار خواست‏

         رها كرد ازو چنگ و زنهار داد            چو خشنود شد پند بسيار داد

         ببستش ببند آنگهى رزمجوى            بنزديك هومان فرستاد اوى‏

         بدژ در چو آگه شدند از هجير            كه او را گرفتند و بردند اسير

         خروش آمد و ناله مرد و زن            كه كم شد هجير اندر آن انجمن‏

فرستادن افراسياب بارمان و هومان را به نزديك سهراب‏

          خبر شد بنزديك افراسياب            كه افگند سهراب كشتى بر آب‏

         هنوز از دهن بوى شير آيدش            همى راى شمشير و تير آيدش‏

         زمين را بخنجر بشويد همى            كنون رزم كاوس جويد همى‏

         سپاه انجمن شد برو بر بسى            نيايد همى يادش از هر كسى‏

         سخن زين درازى چه بايد كشيد            هنر برتر از گوهر ناپديد

         چو افراسياب آن سخنها شنود            خوش آمدش خنديد و شادى نمود

         ز لشكر گزيد از دلاور سران            كسى كو گرايد بگرز گران‏

         ده و دو هزار از دليران گرد            چو هومان و مر بارمان را سپرد

         بگردان لشكر سپهدار گفت            كه اين راز بايد كه ماند نهفت‏

         چو روى اندر آرند هر دو بروى            تهمتن بود بى‏گمان چاره جوى‏

         پدر را نبايد كه داند پسر            كه بندد دل و جان بمهر پدر

         مگر كان دلاور گو سالخورد            شود كشته بر دست اين شير مرد

         ازان پس بسازيد سهراب را            ببنديد يك شب برو خواب را

         برفتند بيدار دو پهلوان            بنزديك سهراب روشن روان‏

         بپيش اندرون هديه شهريار            ده اسپ و ده استر بزين و ببار

         ز پيروزه تخت و ز بيجاده تاج            سر تاج زر پايه تخت عاج‏

         يكى نامه با لابه و دلپسند            نبشته بنزديك آن ارجمند

         كه گر تخت ايران بچنگ آورى            زمانه بر آسايد از داورى‏

         ازين مرز تا آن بسى راه نيست            سمنگان و ايران و توران يكيست‏

         فرستمت هر چند بايد سپاه            تو بر تخت بنشين و بر نه كلاه‏

         بتوران چو هومان و چون بارمان            دلير و سپهبد نبد بى‏گمان‏

         فرستادم اينك بفرمان تو            كه باشند يك چند مهمان تو

         اگر جنگ جويى تو جنگ آورند            جهان بر بدانديش تنگ آورند

         چنين نامه و خلعت شهريار            ببردند با ساز چندان سوار

         بسهراب آگاهى آمد ز راه            ز هومان و از بارمان و سپاه‏

         پذيره بشد با نيا همچو باد            سپه ديد چندان دلش گشت شاد

         چو هومان و را ديد با يال و كفت            فرو ماند هومان ازو در شگفت‏

         بدو داد پس نامه شهريار            ابا هديه و اسپ و استر ببار

زادن سهراب از مادرش تهمينه‏

          چو نه ماه بگذشت بر دخت شاه            يكى پورش آمد چو تابنده ماه‏

         تو گفتى گو پيل تن رستمست            و گر سام شيرست و گر نيرمست‏

         چو خندان شد و چهره شاداب كرد            ورا نام تهمينه سهراب كرد

         چو يك ماه شد همچو يك سال بود            برش چون بر رستم زال بود

         چو سه ساله شد زخم چوگان گرفت            بپنجم دل تير و پيكان گرفت‏

         چو ده ساله شد زان زمين كس نبود            كه يارست با او نبرد آزمود

         بر مادر آمد بپرسيد ز وى            بدو گفت گستاخ با من بگوى‏

         كه من چون ز همشيرگان برترم            همى باسمان اندر آيد سرم‏

         ز تخم كيم و ز كدامين گهر            چه گويم چو پرسد كسى از پدر

         گر اين پرسش از من بماند نهان            نمانم ترا زنده اندر جهان‏

         بدو گفت مادر كه بشنو سخن            بدين شادمان باش و تندى مكن‏

         تو پور گو پيل تن رستمى            ز دستان سامى و از نيرمى‏

         ازيرا سرت ز آسمان برترست            كه تخم تو زان نامور گوهرست‏

         جهان آفرين تا جهان آفريد            سوارى چو رستم نيامد پديد

         چو سام نريمان بگيتى نبود            سرش را نيارست گردون بسود

         يكى نامه از رستم جنگ جوى            بياورد و بنمود پنهان بدوى‏

         سه ياقوت رخشان بسه مهره زر            از ايران فرستاده بودش پدر

         بدو گفت افراسياب اين سخن            نبايد كه داند ز سر تا ببن‏

         پدر گر شناسد كه تو زين نشان            شدستى سرافراز گردنكشان‏

         چو داند بخواندت نزديك خويش            دل مادرت گردد از درد ريش‏

         چنين گفت سهراب كاندر جهان            كسى اين سخن را ندارد نهان‏

         بزرگان جنگ آور از باستان            ز رستم زنند اين زمان داستان‏

         نبرده نژادى كه چونين بود            نهان كردن از من چه آيين بود

         كنون من ز تركان جنگ آوران            فراز آورم لشكرى بى‏كران‏

         برانگيزم از گاه كاوس را            از ايران ببرّم پى طوس را

         برستم دهم تخت و گرز و كلاه            نشانمش بر گاه كاوس شاه‏

         از ايران بتوران شوم جنگ جوى            ابا شاه روى اندر آرم بروى‏

         بگيرم سر تخت افراسياب            سر نيزه بگذارم از آفتاب‏

         چو رستم پدر باشد و من پسر            نبايد بگيتى كسى تاجور

         چو روشن بود روى خورشيد و ماه            ستاره چرا بر فرازد كلاه‏

         ز هر سو سپه شد برو انجمن            كه هم با گهر بود و هم تيغ زن‏

آمدن تهمينه دختر شاه سمنگان به نزد رستم‏

          چو يك بهره از تيره شب در گذشت            شباهنگ بر چرخ گردان بگشت‏

         سخن گفتن آمد نهفته براز            در خوابگه نرم كردند باز

         يكى بنده شمعى معنبر بدست            خرامان بيامد ببالين مست‏

         پس پرده اندر يكى ماه روى            چو خورشيد تابان پر از رنگ و بوى‏

         دو ابرو كمان و دو گيسو كمند            ببالا بكردار سرو بلند

         روانش خرد بود و تن جان پاك            تو گفتى كه بهره ندارد ز خاك‏

         از او رستم شير دل خيره ماند            برو بر جهان آفرين را بخواند

         بپرسيد زو گفت نام تو چيست            چه جويى شب تيره كام تو چيست‏

         چنين داد پاسخ كه تهمينه‏ام            تو گويى كه از غم بدو نيمه‏ام‏

         يكى دخت شاه سمنگان منم            ز پشت هژبر و پلنگان منم‏

         بگيتى ز خوبان مرا جفت نيست            چو من زير چرخ كبود اندكيست‏

         كس از پرده بيرون نديدى مرا            نه هرگز كس آوا شنيدى مرا

         بكردار افسانه از هر كسى            شنيدم همى داستانت بسى‏

         كه از شير و ديو و نهنگ و پلنگ            نترسى و هستى چنين تيز چنگ‏

         شب تيره تنها بتوران شوى            بگردى بران مرز و هم نغنوى‏

         بتنها يكى گور بريان كنى            هوا را بشمشير گريان كنى‏

         هر آن كس كه گرز تو بيند بچنگ            بدرّد دل شير و چنگ پلنگ‏

         برهنه چو تيغ تو بيند عقاب            نيارد بنخچير كردن شتاب‏

         نشان كمند تو دارد هژبر            ز بيم سنان تو خون بارد ابر

         چو اين داستانها شنيدم ز تو            بسى لب بدندان گزيدم ز تو

         بجستم همى كفت و يال و برت            بدين شهر كرد ايزد آبشخورت‏

         تراام كنون گر بخواهى مرا            نبيند جزين مرغ و ماهى مرا

         يكى آنك بر تو چنين گشته‏ام            خرد را ز بهر هوا كشته‏ام‏

         و ديگر كه از تو مگر كردگار            نشاند يكى پورم اندر كنار

         مگر چون تو باشد بمردى و زور            سپهرش دهد بهره كيوان و هور

         سه ديگر كه اسپت بجاى آورم            سمنگان همه زير پاى آورم‏

         چو رستم بر انسان پرى چهره ديد            ز هر دانشى نزد او بهره ديد

         و ديگر كه از رخش داد آگهى            نديد ايچ فرجام جز فرّهى

         بفرمود تا موبدى پر هنر            بيايد بخواهد و را از پدر

         چو بشنيد شاه اين سخن شاد شد            بسان يكى سرو آزاد شد

         بدان پهلوان داد آن دخت خويش            بدان سان كه بودست آيين و كيش‏

         بخشنودى و راى و فرمان اوى            بخوبى بياراست پيمان اوى‏

         چو بسپرد دختر بدان پهلوان            همه شاد گشتند پير و جوان‏

         ز شادى بسى زر بر افشاندند            ابر پهلوان آفرين خواندند

         كه اين ماه نو بر تو فرخنده باد            سر بدسگالان تو كنده باد

         چو انباز او گشت با او براز            ببود آن شب تيره دير و دراز

         چو خورشيد تابان ز چرخ بلند            همى خواست افگند رخشان كمند

         ببازوى رستم يكى مهره بود            كه آن مهره اندر جهان شهره بود

         بدو داد و گفتش كه اين را بدار            اگر دختر آرد ترا روزگار

         بگير و بگيسوى او بر بدوز            بنيك اختر و فال گيتى فروز

         ور ايدونك آيد ز اختر پسر            ببندش ببازو نشان پدر

         ببالاى سام نريمان بود            بمردى و خوى كريمان بود

         فرود آرد از ابر پرّان عقاب            نتابد بتندى بر او آفتاب‏

         همى بود آن شب بر ماه روى            همى گفت از هر سخن پيش اوى‏

         چو خورشيد رخشنده شد بر سپهر            بياراست روى زمين را بمهر

         بپدرود كردن گرفتش ببر            بسى بوسه دادش بچشم و بسر

         پرى چهره گريان ازو بازگشت            ابا انده و درد انباز گشت‏

         بر رستم آمد گرانمايه شاه            بپرسيدش از خواب و آرامگاه‏

         چو اين گفته شد مژده دادش برخش            برو شادمان شد دل تاج بخش‏

         بيامد بماليد و زين بر نهاد            شد از رخش رخشان و از شاه شاد

آمدن رستم به شهر سمنگان‏

          چو نزديك شهر سمنگان رسيد            خبر زو بشاه و بزرگان رسيد

         كه آمد پياده گو تاج بخش            بنخچيرگه زو رميدست رخش‏

         پذيره شدندش بزرگان و شاه            كسى كو بسر بر نهادى كلاه‏

         بدو گفت شاه سمنگان چه بود            كه يارست با تو نبرد آزمود

         درين شهر ما نيكخواه توايم            ستاده بفرمان و راه توايم‏

         تن و خواسته زير فرمان تست            سر ارجمندان و جان آن تست‏

         چو رستم بگفتار او بنگريد            ز بدها گمانيش كوتاه ديد

         بدو گفت رخشم بدين مرغزار            ز من دور شد بى‏لگام و فسار

         كنون تا سمنگان نشان پى است            و ز آنجا كجا جويبار و نى است‏

         ترا باشد ار بازجويى سپاس            بباشم بپاداش نيكى شناس‏

         گر ايدونك ماند ز من ناپديد            سران را بسى سر ببايد بريد

         بدو گفت شاه اى سزاوار مرد            نيارد كسى با تو اين كار كرد

         تو مهمان من باش و تندى مكن            بكام تو گردد سراسر سخن‏

         يك امشب بمى شاد داريم دل            و ز انديشه آزاد داريم دل‏

         نماند پى رخش فرّخ نهان            چنان باره نامدار جهان‏

         تهمتن بگفتار او شاد شد            روانش ز انديشه آزاد شد

         سزا ديد رفتن سوى خان او            شد از مژده دلشاد مهمان او

         سپهبد بدو داد در كاخ جاى            همى بود در پيش او بر بپاى‏

         ز شهر و ز لشكر مهانرا بخواند            سزاوار با او بشادى نشاند

         گسارنده باده آورد ساز            سيه چشم و گلرخ بتان طراز

         نشستند با رودسازان بهم            بدان تا تهمتن نباشد دژم‏

         چو شد مست و هنگام خواب آمدش            همى از نشستن شتاب آمدش‏

         سزاوار او جاى آرام و خواب            بياراست و بنهاد مشك و گلاب‏